مجله پزشکی : کلیه و مجاری ادرار

  ۱) راه‌های تشخیص عفونت ادراری کدام است؟
یکی از راه‌های تشخیص مشاهده ی علایم بالینی مثل تکرر ادرار، سوزش ادرار، بی‌اختیاری ادرار، زور زدن هنگام ادرار، بوی بد ادرار و در مواردی وجود تب معمولاً خفیف و کمتر از یک درجه است.
حتی ممکن است تب بدون هیچ علامت دیگری وجود داشته باشد.
راه دیگر تشخیصی، انجام سونوگرافی کلیه‌ها می ‌باشد. چنانچه عکس رنگی مثانه در خواست شود، به پزشک در تشخیص کمک بزرگی می ‌کند.
از راه‌های تشخیصی دیگر، آزمایش کامل و کشت ادرار می‌باشد.
۲) درمان عفونت ادراری کدام است؟
درمان عفونت ادراری بستگی به این دارد که درگیری(عفونت) در ناحیه ی دستگاه ادراری تحتانی است یا فوقانی؟
اگر دستگاه ادرار تحتانی درگیر باشد که" سیستیت" نامیده می ‌شود، درمان سرپایی و با آنتی ‌بیوتیک به مدت ۵ تا ۷ روز توسط پزشک متخصص انجام می‌ شود.
اما اگر عفونت در کلیه‌ها باشد که به آن "پیلونفریت" می‌گویند، کل مدت درمان ۱۰ تا ۱۴ روز است که بستگی به حال عمومی بیمار دارد. درمان این بیماران در مواردی به صورت سرپایی صورت گرفته و در مواردی نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.
با توجه به این که عفونت‌های مکرر در ناحیه ی کلیه می ‌تواند باعث افزایش فشار خون، کاهش و حتی توقف عملکرد کلیه ها در کودک شود، بنابراین باید بلافاصله بعد از تشخیص عفونت ادراری، نسبت به درمان مناسب اقدام شود.
۳) آیا بعد از درمان، ممکن است بیماری مجداً عود نماید؟
در حالت کلی امکان عود وجود دارد. وقتی بچه‌ای دچار عفونت ادراری می ‌شود، بیشترین زمانی که ممکن است بیماری عود کند، ۶ ماه بعد از بروز مشکل اولیه می‌ باشد. به همین علت حتماً لازم است عوامل زمینه ساز و علت‌هایی که ممکن است سبب عود بیماری شوند، مورد بررسی قرار گیرد.
مهم ترین نکته درعود بیماری این است که عود مکرر می تواند باعث آسیب به کلیه‌ها و بروز عوارض شود. به همین علت عفونت ادراری حتماً باید تحت نظر پزشک متخصص تحت درمان کامل قرار گیرد و چنانچه پزشک معالج صلاح دید، کودک باید بستری شود.
۴) عدم درمان به موقع عفونت ادراری، چه عوارضی ممکن است داشته باشد؟
با توجه به این که عفونت‌های مکرر در ناحیه ی کلیه می ‌تواند باعث افزایش فشار خون، کاهش و حتی توقف عملکرد کلیه ها در کودک شود، بنابراین باید بلافاصله بعد از تشخیص عفونت ادراری، نسبت به درمان مناسب اقدام شود.
۵) توصیه ی شما به این مادر۲۷ ساله چیست؟
ایشان باید حتماً به توصیه ی پزشک عمل کنند و در صورت نیاز تا زمانی که پزشک تشخیص بدهد بچه باید بستری شود و بعد از مرخصی از بیمارستان تمام موارد درخواست شده از سوی پزشک مربوطه را انجام دهند. اگر پزشک صلاح بداند باید عکس رنگی از مثانه گرفته شود و حدود ۲سال به طور متناوب، باید تحت نظر پزشک معالج باشد.
شلوار تنگ به بچه پوشانده نشود و لباس زیر بچه همیشه نخی و خشک باشد. هنگام شست وشوی بچه، به‌ خصوص بعد از اجابت مزاج، از جلو به عقب او را شست وشو دهند.
این مساله بسیار مهم می ‌باشد و به محض مشاهده ی کوچک ‌ترین علامتی از جمله تغییر بوی بد ادرار یا وجود تب بدون علامت، حتماً به پزشک مراجعه کنند و مجدداً آزمایش ادرار انجام شود.
بچه‌هایی که عفونت ادراری دارند، باید مایعات بیشتری مصرف کنند و ادرارشان را نگه ندارند.
۶) لطفاً بفرمایید در رابطه با این بیماری با چه مشکلاتی مواجه هستید؟
متأسفانه بعضی خانواده‌ها از بستری کردن بچه ی خود امتناع می ‌کنند و نگران هستند. آنها فکر می‌ کنند که با درمان سرپایی هم بیماری قابل درمان است.
آنها باید به توصیه ی پزشک عمل کنند و در صورت نیاز بچه را بستری کنند. حتی می ‌توانند حداقل چند روز اول را بستری کنند و بقیه ی طول دوره ی درمان را به طور سرپایی انجام بدهند.
از دیگر مشکلات این است که متاسفانه پی ‌گیری از طرف والدین انجام نمی ‌شود. همان طور که گفته شد انجام پی ‌گیری در این بیماری ضروری است و در صورتی که پزشک درخواست کند در گرفتن عکس رنگی تردید نکنند.
اگر بچه‌ای ادرارش را زیاد نگه می‌دارد یا بالعکس به فاصله ی زمانی کوتاه و تند تند به دستشویی می ‌رود یا یبوست دارد، والدین باید بلافاصله برای درمان این مشکل کودک اقدام کنند.
۷) توصیه ی کلی شما در مورد این بیماری کدام است؟
توصیه می ‌شود بهداشت را رعایت کنند و دختر خانم‌ها به خصوص در مدرسه ادرارشان را نگه ندارند. دستشویی‌های مدرسه باید بهداشتی و تمیز باشد تا بچه‌ها رغبت کرده و از دستشویی استفاده کنند. والدین نباید به بچه‌ها توصیه کنند که خارج از منزل به دستشویی نروند و حتماً هر زمان که بچه احساس نیاز کرد باید از دستشویی استفاده کند.
کلاً بچه‌هایی که عفونت ادراری دارند باید مایعات بیشتری مصرف کنند و ادرارشان را نگه ندارند. مهم است که یبوست هم نداشته باشند.    
 

  دستگاه ادراری، مواد دفعی را از خون پاك كرده، آنها را به همراه آب اضافی با ادرار دفع می كند. همچنین غلظت مایعات بدن را تنظیم و تعادل اسید ـ باز بدن را برقرار می كند. این دستگاه از یك جفت كلیه، مثانه، حالب كه كلیه را به مثانه وصل می كند( و پیشابراه )لوله ای كه از طریق آن ادرار بدن خارج می شود تشكیل می شود. كلیه ها اعضایی لوبیایی شكل و به رنگ قرمز مایل به قهوه ای هستند كه در پشت شكم و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. آنها حاوی واحدهایی به نام نفرون هستند كه خونی را كه از كلیه ها می گذرد، تصفیه و ادرار تولید می كنند. سپس ادرار از حالب ها به سمت مثانه پایین می رود. مثانه به وسیله یك حلقه عضلانی (اسفنكتر) كه دور خروجی پایینی آن قرار دارد، بسته می ماند. این عضله می تواند به طور ارادی شل شود و اجازه خروج ادرار از پیشابراه را بدهد. پیشابراه مرد، بزرگتر از پیشابراه زن بوده، به عنوان محل خروج مایع منی(مایعی كه حاوی اسپرم است و در حین فعالت جنسی خارج می شود) عمل می كند. از آنجا كه پیشابراه زن كوتاهتر است و نزدیك به مهبل و مقعد باز می شود، زنان بیش از مردان، مستعد عفونت های ادراری هستند.
● ساختار كلیه
كلیه شامل۳ ‌ناحیه است: قشر (لایه خارجی)، مدولا(لایه میانی) و لگنچه كلیوی (ناحیه داخلی). قشر حاوی واحدهای كاركردی به نام نفرون است. هر نفرون شامل یك گلومرول (مجموعه ای از مویرگ های تخصص یافته كه خون در آنها تصفیه می شود و یك لوله كلیوی كه از آن مایعات دفعی حاصله عبور كرده، به ادرار تبدیل می شوند) است. مدولا شامل گروهی از مجاری جمع كننده ادرار اسـت. ادرار از این مجـاری وارد كالیس های كوچك و سپس كالیس های بـزرگ مـی شود كه به لگنچه كلیوی باز می شوند. از اینجا ادرار وارد حالب می شود.
● ادرار چگونه ساخته می شود؟
ادرار از موادی تشكیل می شود كه در نفرون ها بر اثر تصفیه خون ایجاد شده اند. هر كلیه حدود یك میلیون نفرون دارد. هر نفرون از مجموعه ای از مویرگ های باریك به نام گلومرول و لوله ای به نام لوله كلیوی تشكیل می شود. این لوله ۳ قسمت دارد: لوله پیچیده نزدیك، قوس هنله و لوله پیچیده دور. خون ابتدا از گلومرول عبور می كند. دیواره های مویرگ ها، منافذی دارند كه اجازه عبور آب و ذرات كوچك (مثل نمك ها ) را می دهند، ولی ذرات بزرگتر مثل پروتئین ها و گلبول های قرمز از آنها عبور نمی كنند. مایعی كه از خون گرفته شده است و ماده تصفیه شده نام دارد، وارد لوله كلیوی می شود و در آنجا آب و سایر مواد مفید آن مثل گوكز و نمك ها در صورت لوزم به داخل جریان خون بر می گرداند.    

  دیابت می تواند به کلیه ها ، چشم ها ، اعصاب ، قلب و عروق خونی شما آسیب رسانده و خطر حملات قلبی ، سکته مغزی و بیماری مزمن کلیه را افزایش می دهد .
● علائم هشدار دهنده دیابت چیست ؟
علائم و نشانه ها عبارتند از :
▪ تشنگی شدید
▪ گرسنگی
▪ افزایش دفع ادرار
▪ خواب آلودگی
▪ کاهش وزن
▪ خستگی
▪ زخم هایی که خوب التیام پیدا نمی کنند
▪ کاهش شدت بینایی
▪ گز گز کردن دست ها و پاها
ممکن است هیچ یک از این علائم و نشانه ها را نداشته باشید ، اما اگر هر یک از نشانه هایی که در بالا ذکر شد پیدا کردید ، باید با پزشک خود در میان بگذارید .
● پزشک چگونه مرا از نظر دیابت بررسی خواهد کرد ؟
پزشک شما برای بررسی سطح قند خون یک آزمایش خون انجام خواهد داد . مقادیر طبیعی آن عبارتند از :
▪ قند خون ناشتا ۱۲۰ – ۶۰ ( ۸ ساعت قبل از آزمایش غذا یا مایعات نخورده باشید ) .
▪ قند خون غیر ناشتا ۱۳۹ – ۶۰ ( قبل از آزمایش غذا یا مایعات خورده باشید ) .
● چگونه می توانم دیابتم را اداره کنم ؟
شما می توانید با انجام کارهای زیر به اداره بهتر دیابت خود کمک کنید :
▪ روزانه قند خون خود را اندازه گیری کنید
▪ مقدار طبیعی قند خون را بدانید
▪ قند خون خود را در محدوده طبیعی نگهدارید
▪ برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک را پی گیری و اجرا کنید
▪ اهمیت کنترل فشار خون را بدانید و در صورت امکان فشار خون خود را در خانه اندازه بگیرید
دیابت ملیتوس که معمولا ً دیابت نامید ه می شود ، بیماریی است که در آن بدن شما یا نمی تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند یا نمی تواند به درستی از مقادیر طبیعی انسولین موجود در بدن استفاده کند . انسولین هورمونی است که مقدار قند موجود در خون شما را تنظیم می کند . بالا رفتن قند خون می تواند دربسیاری از قسمت های بدن اشکالاتی ایجاد کند .
● آیا دیابت انواع مختلفی دارد ؟
شایع ترین انواع دیابت ، دیابت نوع ۱ و ۲ است . دیابت نوع ۱ معمولا ً در دوران کودکی ایجاد می شود . به این نوع دیابت ، دیابت ملیتوس جوانان یا دیابت وابسته به انسولین نیز گفته می شود . در این نوع ، لوزالمعده شما نمی تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند و شما باید برای تمام عمر انسولین تزریق کنید .
دیابت نوع ۲ که شایع تر است ، معمولا ً درسنین بالای ۴۰ سال اتفاق می افتد و دیابت ملیتوس بزرگسالی نامیده می شود . به آن دیابت غیر وابسته به انسولین هم می گویند . در دیابت نوع ۲ ، لوزالمعده انسولین درست می کند اما بدن نمی تواند از آن به درستی استفاده کند . قند خون بالا اغلب با رعایت رژیم غذایی و مصرف داروهای خوراکی کنترل می شود ، اگرچه بعضی از بیماران به تزریق انسولین نیاز پیدا می کنند . دیابت نوع ۲ به خصوص در نژادهای آمریکایی - آفریقایی ، هندی – آمریکایی ، آمریکای لاتین و آمریکایی – آسیایی شایع است .
● دیابت با کلیه ها چه می کند ؟
در دیابت ، عروق خونی کوچک آسیب می بینند . وقتی عروق خونی کلیه ها آسیب می بینند ، کلیه های شما نمی توانند خونتان را به خوبی تصفیه کنند . در نتیجه بیشتر از آنچه که باید ، اب و نمک در بدنتان جمع می شود و باعث افزایش وزن و تورم قوزک پا می شود . ممکن است پروتئین در ادرارتان ظاهر شود .
دیابت همچنین ممکن است به سیستم عصبی بدنتان آسیب برساند . این امر می تواند باعث اشکال در تخلیه مثانه بشود . فشار حاصل از پر بودن مثانه می تواند به کلیه ها پس زده و به آنها آسیب برساند . همچنین ، اگر ادرار به مدت طولانی در مثانه بماند می تواند باعث ایجاد عفونت بشود چون باکتری ها در ادراری که حاوی مقدار زیادی قند است ، به سرعت رشد می کنند .
● چه تعداد از بیماران دیابتی به بیماری کلیه مبتلا خواهند شد ؟
حدود ۳۰ در صد بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۱۰ تا ۴۰ درصد بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ نهایتا ًدچار نارسایی کلیه خواهند شد .
● علائم زودرس بیماری کلیه در بیماران دیابتی کدام است ؟
زودرس ترین علامت بیماری کلیوی ناشی از دیابت ، افزایش ترشح آلبومین در ادرار است . این علامت خیلی قبل از این که آزمایشات معمول ، بیماری کلیه را نشان دهند ، ظاهر می شود بنابراین مهم است که شما این آزمایش را سالیانه انجام دهید . افزایش وزن و تورم قوزک پا ممکن است ایجاد شود . شب ها بیشتر به دستشویی می روید . فشار خونتان ممکن است خیلی بالا برود . پس به عنوان یک فرد دیابتی حداقل سالی یک مرتبه فشار خونتان را اندازه گیری کرده و آزمایش خون و ادرار انجام دهید . این امر باعث کنترل بهتر بیماری و درمان به موقع فشار خون و بیماری کلیه خواهد شد . کنترل دائم دیابت می تواند خطر ایجاد بیماری کلیوی شدید را کمتر کند .
● علائم دیررس بیماری کلیه در بیماران دیابتی کدام است ؟
با نارسا شدن کلیه ها ، اوره و کراتی نین خونتان بالا خواهد رفت . همچنین ممکن است دچار تهوع ، استفراغ ، کاهش اشتها ، ضعف ، خستگی مفرط ، خارش ، گرفتگی عضلانی ( به خصوص در ساق پا ) و کم خونی شوید . ممکن است نیازتان به انسولین کم بشود چون کلیه های ناسالم نمی توانند انسولین را به طور کامل دفع کنند لذا انسولین در بدن تجمع پیدا می کند . اگر دچار هر یک از این علائم شدید با پزشک خود تماس بگیرید .
● علائم بیماری کلیه در بیماران دیابتی
▪ آلبومین / پروتئین در ادرار
▪ بالا رفتن فشار خون
▪ تورم قوزک و ساق پاها ، گرفتگی عضلات ساق پا
▪ نیاز به دفع ادرار در طول شب
▪ بالا رفتن اوره و کراتی نین خون
▪ کاهش نیاز به انسولین یا داروهای خوراکی ضد دیابت
▪ ضعف و بی حالی صبحگاهی ، تهوع و استفراغ
▪ رنگ پریدگی و کم خونی
▪ خارش
● اگر کلیه هایم آسیب ببینند چه اتفاقی خواهد افتاد ؟
اولا ً لازم است پزشک بفهمد که آیا دیابت به کلیه های شما آسیب رسانده یا بیماری های دیگری منجر به نارسایی آن شده اند . کلیه های شما بهتر کار خواهند کرد و طول عمرشان بیشتر خواهد شد اگر :
▪ قند خونتان به خوبی کنترل باشد
▪ فشار خونتان به خوبی کنترل باشد
▪ عفونت ادراری تان درمان شود
▪ اشکالات احتمالی موجود در سیستم ادراری اصلاح شود
▪ از مصرف داروهایی که ممکن است به کلیه ها آسیب برسانند پرهیز شود ( به ویژه مصرف بیش از حد و بدون نسخه داروهای ضد درد ) .
اگر هیچ یک از علائم وجود نداشته باشد ، پزشک شما سعی خواهد کرد تا کار کلیه هایتان را حتی الامکان حفظ کند . استفاده از داروهای ضد فشار خون که مهار کننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین هستند ( مثل کاپتوپریل ، انالاپریل ) ، به آهسته کردن سیر نارسایی کلیه کمک می کنند .
● چگونه کلیه ها تا جایی که امکان دارد ،فعال نگه داشته می شوند ؟
متخصص کلیه که نفرولوژیست نامیده می شود ، با کمک شما ، خانواده و متخصص تغذیه ، یک برنامه درمانی برای شما طراحی می کند . دو چیز برای حفظ سلامتی کلیه های شما اهمیت دارد : یکی کنترل فشار خون و دیگری رعایت رژیم غذایی دیابتی – کلیوی . محدود کردن پروتئین رژیم غذایی نیز مفید است . شما با کمک متخصص تغذیه می توانید برای رژیم غذایی خود برنامه ریزی کنید .
● نارسایی پیشرفته کلیه در بیماران دیابتی چیست ؟
نارسایی پیشرفته کلیه زمانی اتفاق می افتد که کلیه های شما دیگر قادر نباشند به حفظ سلامتی شما کمک کنند و دیالیز یا پیوند مورد نیاز باشد . این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد کلیه های شما کار می کنند . فاصله زمانی معمول بین شروع آسیب کلیوی ناشی از دیابت و نارسایی پیشرفته کلیه حدود ۷ – ۵ سال است .
● نا رسایی کلیه در بیماران دیابتی چگونه درمان می شود ؟
۳ نوع درمان در نارسایی کلیه ناشی از دیابت وجود دارد : پیوند کلیه ، دیالیز خونی (همودیالیز ) ، دیالیز صفاقی .
● آیا بیمار مبتلا به دیابت هم می تواند پیوند کلیه بشود ؟
بله . زمانی که پیوند می کنید ، ممکن است به انسولین بیشتری نیاز داشته باشید . چون اشتهای شما بهتر شده و کلیه جدید هم به خوبی انسولین اضافی را از بدن دفع می کند . اگر کلیه جدیدتان نارسا شود ، دیالیز می تواند تا آماده شدن برای پیوند بعدی مورد استفاده قرار گیرد .    
 

  اکثر سنگهای کلیه از وجود مقدار زیاد کلسیم در کلیه ایجاد می شوند. (البته این موضوع به میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی بستگی دارد). انواع کمیاب تری از سنگها هستند که توسط عفونت های ادراری یا وجود بیش از حد اسید اوریک در ادرار حاصل می شوند. محققان نوع بسیار کوچکی از باکتری را کشف کرده اند که در کلیه بعضی افراد زندگی می کند و در شکل دهی سنگها نقش مهمی دارد.
اگر شما قبلاً از سنگ کلیه رنج می بردید در زیر به بعضی راهها اشاره شده تا از برگشتن این بیماری جلوگیری کنید:
● رژیم غذایی
▪ استفاده از مایعات:
- برای رقیق کردن ادرار و شستن و دفع کردن سنگها روزانه ۲ تا ۳ لیتر آب بنوشید.
● پرهیز از نمک ترشک زیاد (oxalate) :
- از دکتر سئوال کنید که آیا شما به محدود کردن خود در مورد خوردن غذاهای Oxalate دار که در ایجاد سنگ کلیه نقشی دارند نیاز دارید یاخیر، چند نمونه از غذاهای Oxalate دار شامل قهوه، چغندر، شکلات ، بادام ، اسفناج، ریواس، نوشابه های گازدار، توت فرنگی، چای و سبوس گندم می باشند.
▪ از خوردن آب انگور بپرهیزید:
- کسی نمی داند چرا ولی به هر حال خوردن آب انگور خطر ابتلا به سنگ کلیه رادر افرادی که استعداد آن را دارند را تا ۴۴% افزایش میدهد.
▪ از سبزیجات متشکر باشید:
- یک محقق ایتالیایی کشف کرده است که استفاده زیاد از سبزیجات خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می دهد.
اسید اوریک را کنترل کنید. اگر به سنگ کلیه ناشی از اسید اوریک مبتلا هستید گوشت، ماهی و مرغ کمتری بخورید گوشت حیوانات میزان اسید اوریک ادرار شما را بالا می برد.
● موارد درمانی
- در مورد عفونت های ادراری ،فعالیت زیاد غده پاراتیروئید، نقرس و یا موارد دیگر که باعث بوجودآمدن سنگ کلیه می شوند سریعاً اقدام نمایئد.
- از بوجودآمدن سنگ جدید جلوگیری کنید. از طریق یک صافی ادرار کنید تا بتوانید سنگها را بگیرید سپس آنها را برای دکتر خود ببرید تا ترکیبات آن را آنالیز کند ، زیرا دارو های مورد نیاز شمابه ترکیبات این سنگها بستگی دارد. مثلاً داروهای پیشاب آور با کم کردن میزان کلسیم رها شده توسط کلیه به ادرار،از بوجود آمدن سنگ کلیه مربوط به کلسیم جلوگیری می کنند. فسفات سدیم، کلسیم را در روده جمع آوری می کند . در نتیجه از نشط آن به ادرار و به وجود آمدن سنگ کلیه جلوگیری می کند. سیترات پتاسیم میزان ستیرات را( که یک نمک جلوگیری کننده از شکل گرفتن سنگ کلیه کلسیمی است )در ادرار بالا می برد. سیترات پتاسیم همچنین با کم کردن میزان اسیدیته ادرار از سنگهای اسید اوریک نیز جلوگیری می کند. Allopurinol میزان اسید اوریک را در افرادی که سنگ کلیه اسیدی دارند کم می کند و احتمالاً از بوجود آمدن سنگهای کلسیمی نیز جلوگیری می کند.
● بهداشت طبیعی
▪ توجه به..گیاهان جوشاندنی
این گیاهان جریان خون به کلیه ها و در نتیجه حجم ادرار را افزایش میدهندو به این ترتیب باکتریها را دفع کرده و کلسیم و نمک جوهر ترشک Oxalate را رقیق می کنند. آنها عفونت های ادراری را از بین برده و همچنین به جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه نیز کمک می کنند. چای را با برگهای goldenrod ،جعفری و ریشه جو و...دم کنید.    

  سنگ کلیه بیماری نسبتا شایعی است که معمولا با افزایش سن، میزان وقوع آن افزایش می‌یابد. سیستم دفع ادرار از ۲ کلیه که توسط دو حالب به مثانه مرتبط می شود و پیشابراه که ادرار را از مثانه خارج می‌کند، تشکیل می‌شود؛ سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که یا غلظت مواد دفعی تشکیل‌دهنده سنگ در ادرار زیاد است یا علی‌رغم غلظت طبیعی، محیط ادرار برای تشکیل سنگ مساعد است.
حدود ۸۰ درصد سنگ‌های کلیوی از جنس کلسیم (بیشتر اگزالات کلسیم و کمتر فسفات کلسیم هستند. البته سنگ کلیه می‌تواند از جنس اسیداوریک، استرووایت و ندرتا سیستین هم باشد.
عادات غذایی و بیماری‌های خاصی فرد را مستعد بروز سنگ کلیه خواهد کرد که شناختن آنها در پیشگیری از بروز و خصوصا پیشگیری از عود سنگ کمک‌کننده است؛ احتمال عود سنگ در فردی که یکبار سنگ کلسیمی دفع کرده است، ظرف سال اول ۱۵ درصد، ظرف ۵ سال آینده ۴۰ درصد و ظرف ۱۰ سال آینده ۵۰ درصد خواهد بود.نوع و میزان غذا و مایعات مصرفی می‌تواند شخص را مستعد بروز سنگ کند.
- افرادی که مایعات کم می‌نوشند، ادرار غلیظ‌تر و احتمال بروز سنگ بیشتری خواهند داشت؛ بهتر است مصرف مایعات در روز آنقدر کافی باشد که حداقل ۲ لیتر ادرار در شبانه روز دفع شود.
-‌ نوع مایعات مصرفی ممکن است مهم باشد هر چند ارتباط آن با بروز سنگ قطعی نیست، مثلا به نظر می‌رسد مصرف آب گریپ فورت با افزایش بروز سنگ همراه است لذا کسانی که قبلا سنگ اگزالات کلسیمی داشتند بهتر است آب گریپ فورت میل نکنند.
- مصرف چای و قهوه با افزایش بروز سنگ همراه نیست و حتی ممکن است اثر پیشگیری‌کننده هم داشته باشد.
-‌ محدودیت مصرف کلسیم در رژیم غذایی (لبنیات) با افزایش بروز سنگ همراه است؛ البته باید در نظر داشت که مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D بیش از حد مورد نیاز نیز با افزایش دفع ادراری کلسیم و افزایش سنگ همراه خواهد بود لذا بیمارانی که سابقه سنگ کلیه دارند باید در مورد مصرف مکمل کلسیم با پزشک معالج خود مشورت کنند.
- افزایش فیتات در رژیم غذایی ریسک تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد. فیتات در گندم، برنج، چاودار و جو وجود دارد؛ ماءالشعیر نیز حاوی فیتات بالایی است.
-‌ رژیم غذایی حاوی ساکروز زیاد (شکر و شیرینی‌جات) خصوصا در خانم‌ها، با افزایش بروز سنگ همراه است.
-‌ اگزالات رژیم غذایی اثر ضعیفی در بروز سنگ دارد؛ ولی در بیمارانی که سابقه سنگ اگزالات کلسیمی دارند عاقلانه است که مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مثل اسفناج، شکلات و آجیل محدود شود. مصرف ویتامین C بیش از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز نیز با افزایش بروز سنگ همراه است.
- ‌مصرف نمک زیادی به علت افزایش دفع کلسیم ادراری با افزایش بروز سنگ همراه است.
-برخی بیماری‌ها مثل نارسائی پانکراس، جراحی قلبی روده، بیماری کرون، هیپرپاراتیروئیدی، سارکوئیدوز و گاهی دیابت با افزایش سنگ‌های کلسیمی همراه است. نقرس، عفونت‌های مزمن ادراری و ناهنجاری‌های سیستم دفعی نیز با افزایش سنگ همراهند.
دکتر مهشید معصوم بابایی
متخصص داخلی‌     روزنامه جام جم
 

  بیماری سنگ کلیه می تواند توسط چندین حالت مختلف که منجر به تشکیل سنگ کلیوی، مثانه و حالب می گردد ایجاد شود، این شرایط می تواند شامل دلایل متابولیک و ارثی، مشکلات آناتومیک مجرای ادرار فوقانی و تحتانی و عفونت مزمن ناحیه فوقانی مجاری ادراری گردد.
هرچند، بیشتر موارد سنگ های کلیوی با علت ناشناخته بوده و معمولاً با پهلو درد یا درد شکم و هماچوری میکرو یا ماکرو که می تواند با دفع سنگ به صورت خود بخودی از فرد بهبود یابد، و یا شرایط سخت نیازمند به دخالت پزشکی باشد.
برای پزشکان عمومی که نیازمند شک به وجود رنال کولیک و ارجاع بیمار هستند این پایان داستان است. ولی در بیماران معمولاً احتمال بازگشت این سنگ ها در آینده بالا بوده و علت زمینه ای همیشه ارزش بررسی دارد. به علاوه، بیماری سنگ کلیه به عنوان عامل مرتبط با افزایش فشار خون و سایر ریسک فاکتورهای قلبی عروقی و نیز پوکی استخوان شناخته شده است.
● شیوع و الگوی(متغیر) بیماری سنگ کلیه:
بیماری سنگ کلیه، مشکلی است که در اغلب کشورها و در طول قرن گذشته با افزایش شیوع مواجه شده است. این شرایط در کشورهای قدرتمند و صنعتی رایج تر از کشورهای فقیر است. در انگلستان تقریباً ۸درصد مردان و ۴% زنان تا سن ۷۰-۶۰ سالگی حداقل یک مورد سنگ کلیه را تجربه می کنند.
رژیم غذایی و شیوه زندگی عوامل اصلی تأمین کننده خطر ابتلا به سنگ کلیه در جوامع هستند. مطالعات اپیدیولوژیک نشان داده اند که جوامعی که رژیم غذائی پرگوشت، ماهی و ماکیان استفاده می کنند از خطر ابتلای بیشتری برخوردارند. از نظر بیوشیمی، رژیم غنی از پروتئین حیوانی به صورت معکوس بر۵تا ۷فاکتور مجرای ادراری برای تشکیل سنگ های اسید اوریکی و کلسیمی تأثیر می گذارد.
خطر تشکیل این نوع سنگ ها می تواند با مصرف زیاد قند تصفیه شده، نمک و غذاهای غنی از اگزالات مثل روبارب، سیب زمینی هندی، دانه سویا، کره بادام زمینی، شکلات و چای ساده افزایش یابد. مصرف کم مایعات نیز ریسک تشکیل این سنگ ها را با افزایش غلظت نمک ها و اسیدهای تشکیل دهنده سنگ موجود در ادرار بیشتر می کند.
سنگ های کلیوی مستعد عود هستند و برداشتن یا دفع سنگ علت پایه را از بین نمی برد. اگر بیمار بدون هیچ درمان پیشگیرانه ای بعد از اولین سنگ رها شود، ۴۰% احتمال عود مجدد در سه تا ۱۰ سال آینده وجود خواهد داشت.
● در عرض ۲۵سال هر بیمار یک سنگ دیگر خواهد داشت
این الگو در ۷۵% افراد غالب بوده و تقریباً هر بیماری در عرض ۲۵سال حتماً به سنگ دیگری مبتلا خواهد شد. عودهای مجدد، می تواند بسیار متفاوت باشد. برخی از بیماران تنها چند سنگ در طول عمرشان می سازند در حالیکه سایرین می توانند سالانه به این عارضه مبدل شوند و تعداد کمی نیز حتی به کررات با این عارضه مواجه می شوند. میزان وقوع مجدد این سنگ ها از زمان مصرف تکنیک هایی با مقادیر کم درجه تهاجم (ESWL) (Extracorporeal shock-ware lithotripsy) و نفرولیتومی زیرپوستی(PCNL) در طی ۲ دهه گذشته افزایش یافته است. ESWL بخصوص ریسک جاماندن ریزه های سنگ را پشت کلیه و جائی که سرانجام دوباره سنگ جدید تشکیل می شود افزایش می دهد. هرچند مزایای این تکنیک ها بر جراحی باز و بزرگ بسیار بیشتر از معایب آنها است. سایر ریسک فاکتورهای اپیدمیولوژیک که ممکن است خطر تولید سنگ را جدای از رژیم غذائی و شیوه زندگی، افزایش دهد شامل فصل ، آب و هوا، شغل، استرس و ناراحتیهای خاص متابولیک و ژنتیکی است. زندگی و کار در محیط گرم و یا انجام تمرینات ورزشی مداوم و شدید با کاهش حجم ادرار به دلیل از دست دادن مقادیر آب زیاد، ریسک سنگ ها را بیشتر می کند. در میان افراد سنگ ساز در لندن، ۶درصد تمام افراد سنگ ساز، آشپز رستوران بوده اند. جائی که به شدت عرق کرده و جبران آب ازدست رفته را نمی کنند. ۶% دیگر تاکسی رانان لندن هستند که رفتن به دستشوئی برایشان سخت است و لذا آب زیادی نمی نوشند در نتیجه آنها نیز ادرار تغلیظ شده دفع می کنند و ریسک تشکیل سنگ در آنها نیز بالا می رود.
برای کم کردن خطر تشکیل سنگ در آنها، بیماران باید برای مصرف آب و مایعات به مقدار کافی تشویق شوند تا حداقل روزی ۵/۲ ادرار دفع نمایند. در شرایط آب و هوائی گرم ریسک فاکتور دیگری نیز با عنوان مجاورت زیاد با اشعه ماوراء بنفش که تشکیل Vit D در پوست و جذب روده ای کلسیم را افزایش می دهد ( و در مرحله بعد اگزالات) به این عوامل اضافه می شود.
● انواع و دلایل اصلی بیماری سنگ کلیه:
نمک ها و اسیدهایی که سنگ کلیه ایجاد می نمایند، این خاصیت غیر محلول بودن نسبی در ادرار را دارا می باشند. سنگ ها معمولاً تلفیقی از چند ماده هستند ولی شایع ترین ماده موجود در آنها معمولاً غیر محلول است. کلسیم اگزالات و کریستال های اگزالات ممکن است مجدداً حل شوند. میزان حلالیت آنها به PH ادرار در گسترۀ نرمال بستگی دارد برعکس حلالیت بقیه سنگ های روتین مثل سیستئین، اوریک اسید، فسفات کلسیم و منیزیم آمونیوم فسفات به PH ادرار بستگی داشته و نسبت به درمانهای پزشکی قابل انعطاف تر هستند.
▪ سنگ های اوراتی:
در حالت خالص، این سنگ ها در اشعه x شفاف هستند. معمولاً یک ترکیب غذائی مهم وجود دارد و بیماران معمولاً نسبت به گلوکز تحمل نداشته، هایپرلیپیدمی و افزایش فشار خون دارند که سنگ کلیه قسمتی از پوشش ریسک قلبی عروقی آنها است.
بیماران معمولاً از دسته پردرآمد بوده و دستور رژیمی آنها باید شامل محدود نمودن میزان مصرف پروتئین گوشتی، شامل گوشت سفید و ماهی، به منظور کم کردن از اسیدتیه ادرار(۵ ~ PH) باشد. زیرا اورات در PH کم (۴/۵ <) غیر محلول ولی درPH < ۲/۶ محلول است.
سدیم در رژیم غذائی به موازات مصرف گوشت بوده و دفع کلسیم از ادرار را بیشتر می نماید. سنجش های دیگر جدای از پیشنهاد مصرف مایعات به میزان استاندارد ۵/۲ لیتر در روز که غالباً به وسیله آب تأمین می شود شامل قلیائی درمانی به شکل سدیم بی کربنات یا پتاسیم سیترات و آلوپورنیول برای کم کردن تولید اورات " گرچه به ندرت در مقادیر زیاد تولید اورات، سنگ های گزانتین تولید می شوند" می باشد.
فراهم آوردن نوارهای سنجش PH برای بیماران که بتوانند PH ادرارشان را اندازه بگیرند می تواند در تنظیم میزان اپیتمم قلیائی بودن ادرار کمک کننده باشد.
اورات می تواند در ترکیب کلسیم به عنوان قسمتی از معمول ترین سنگ های اگزالات کلسیم وجود داشته باشد.
▪ سنگ های سیستین:
می توانند سخت ترین سنگ ها از نظر درمانی باشند و معمولاً سریعاً دوباره تشکیل می شوند بنابراین پیگیری های دقیق و مداوم ضروری می نماید. این ها نتیجه سیستین اوری(که باید از سیستینوزیس تفکیک شوند) هستند که در آن حجم زیادی از سیستین ادراری به دلیل نقایص مادرزادی و بویژه در باز جذب اسیدآمینه خنثی سیستئین وجود دارد.
در غلظت های بالای ادرار و مقادیر پائین PH، مولکول های سیستین به یکدیگر می پیوندند تا سیستین نامحلول را تشکیل دهند. درمان مشکل است، اما باید بیمار مقادیر زیادی مایعات بخصوص در پایان روز مصرف کند زیرا مقدار غلظت ادرار در شب بالا رفته و PH آن پایین می آید. بسیاری از بیماران خوردن مقادیر زیاد مایعات در آخر شب را به دلیل اجبار به رفتن به دستشوئی و بیدار شدن از خواب، مشکل می دانند. درمان قلیائی نیز مشکل ساز است. زیرا حلالیت سیستین تنها در ۵/۷ > PH ادرار محسوس می باشد که به دلیل ریسک تئوریک ایجاد مواد نامحلول کلسیم فسفات(در ۲/۶ > PH ) در عمل ناممکن است. داروهائی که برای درمان سیستین اوری استفاده می شوند با سیستین رقابت کرده و برای ایجاد یک فرم محلول تر از سیستین به آن می چسبند. داروهای موجود برای درمان به صورت بالقوه سمی می باشند بخصوص پنی سیلامین که بیش از همه آنها به کار می رود.
▪ سنگ های اگزالاتی:
در شرایط دفع ادرار با مقادیر بالای اوره، که اکثراً در بیماران با فرم های معمول سنگ های کلسیمی، کلسیم اگزالات، دیده می شود معمولاً با رژیم غذائی مرتبط است. برعکس کلسیم فسفات به طوریکه قبلاً ذکر شده کلسیم اگزالات تقریباً نسبت به PH غیر حساس بوده و اول به حضور و میزان اگزالات در ادرار وابسته است. هایپراگزالوریا، می تواند از بیماری مزمن التهاب روده یا جراحی روده که منجر به استئاتوره و چسبندگی کلسیم به چربی به جای اگزالات می شود، ناشی گردد.
در واقع برداشتن کلسیم غذائی منجر به افزایش جذب اگزالات روده ای و افزایش ریسک ایجاد سنگ های اگزالات کلسیمی می شود و به همین جهت هم دیگر به عنوان بخشی از درمان سنگ های کلیوی پیشنهاد نمی شود.
● اسیدوز توبولار کلیوی و سنگ ها:
شایع ترین فرم مربوط به نفروکلسیتوزیس و سنگ های کلیوی با عنوان اسیدوز توبولار کلیه کلاسیک یا دیستال (dRTA) شناخته شده است. این بیماری می تواند از بدو تولد و ارثی و یا ثانویه به بیماری های اتوایمون نظیر Sjogren¢s Syndrome یا نواقص کوچک آناتومیک مثل کلیه اسفنجی باشد. هایپوکالمی معمولاً در ارتباط تنگاتنگ با این مشکل است و از آنجائی که مشکل زمینه ای نقص در تولید ادرار اسیدی است، سنگ ها معمولاً تماماً از کلسیم فسفات تشکیل می شوند: PHمعمول ادرار هیچ گاه از ۵/۶ کمتر نیست. ولی یک تست اسیدتیه ادراری که PH بیشتر از ۵/۵ را نشان دهد برای اثبات تشخیص ضروری است. ترشح سیترات همیشه بسیار کم است. ولی زیاد کردن آن مشکل است زیرا دادن سیترات و یا مواد قلیائی برای زیاد کردن ترشح سیترات بعدها موجب قلیائی کردن ادرار و ریسک ایجاد ملح نامحلول کلسیم فسفات می شود.
ذخیره سازی پتاسیم می تواند ترشح سیترات را افزایش دهد، بخصوص اگر از قبل هایپوکالمی که معمولاً در dRTA شایع است وجود داشته باشد.
از آنجائی که این بیماران ممکن است دچار دفع زیاد کلسیم در ادرار نیز باشد، یک مدر تیازیدی می تواند برایشان امتحان شود، ولی جایگزینی مناسب پتاسیم باید انجام گیرد. برای بیشتر موارد، تمام چیزی که میتواند پیشنهاد شود، کنترل با دقت و پیگیری روتین برای تشخیص و مدیریت سنگ های کلیوی است.
● سنگ های مختلط:
در بیماران با عفونت های مزمن دستگاه ادراری بخصوص اگر دستگاه ادراری با پروتئوس و یا باکتریهای شکنندۀ اوره و یا تولید کننده آمونیاک آلوده شده باشد، سنگ های بزرگی ایجاد خواهد شد. این سنگ ها از منیزیم آمونیوم فسفات تشکیل شده که در PH < ۷ ادرار که معمولاً شاخص ادرار عفونی است تشکیل شده و معمولاً سنگ های شاخ گوزنی لگنی کلیه و یا بالای مثانه ایجاد می کنند. این مسئله برای حل شدن تنها با آنتی بیوتیک بسیار مشکل باشد مگر اینکه تمام عوامل سنگ عفونی با جراحی به طور کامل خارج شود.
سنگ های غیر عفونی از آمونیوم می توانند به دلیل مصرف طولانی مدرها یا مسهل ها ایجاد شوند- مشکلات خوردن، نظیر کم خوری یا پرخوری عصبی نیز ممکن است باعث بیماری شده. علت این موارد مربوط به کم بود پتاسیم است که تولید آمونیوم کلیوی و ترشح ادرار را تحریک می کند و منیزیم که یک جلوگیری کننده از تشکیل سنگ اداری است دفع می شود. هم سنگ های منیزیم آمونیوم فسفات و هم کلسیم فسفات در PH کمتر از ۶ حل می شوند.
● داروها و سنگ ها:
به ندرت، برخی از داروها ممکن است در کلیه و مجاری ادراری کریستال شده و ظاهری سنگ مانند پیدا کنند. یک مثال قدیمی، یک سولفانامید طولانی اثر غیر محلول بنام سولفادیازین است، داروی بعدی که بیشتر مصرف می شود استازولامید یا داروهای مربوطه است که فعالیت مهار کربنیک آنهیدراز دراند. مثل توپی رامیت.
● هایپرکلسی اوری:
ترشح کلسیم یک عامل مشخص و ریسک فاکتور مهم در تشکیل سنگ کلیه است. دلایل آن جذب افزایش یافته روده ای، آزادسازی بیش از حد از استخوان و نشت کلیوی کلسیم است. در بیشتر موارد، دلیل اصلی هیچ گاه مشخص نشده و بدین جهت این شرایط هایپرکلسی اوری ایدیوپاتیک خوانده می شود.
دلایل قابل درمان و قابل رفع شدن هایپرپاراتیروئیدیسم، سارکوئیدوسیس و مصرف ویتامین D بدون نسخه پزشک است.
سودمندی استفاده از تیازیدها برای درمان هایپرکلسی اوری و نیز استفاده آنها در پوکی استخوان یا فشار خون بالا است که هر دو می توانند با سنگ کلیه ارتباط داشته باشند. به هر حال، ضرر بالقوه این است که دوزهای مصرفی برای کاهش ترشح کلسیم، به طور چشم گیری بالاتر از دوز مصرفی برای درمان فشار خون بالا است و لذا ممکن است عوارض جانبی ناخوشایند متابولیکی مثل هایپراوریسمی، هایپرکالمیا و عدم تحمل به گلوکز ایجاد شود.
داروهای کمتر امتحان شده بی فوسفونات ها، که برای درمان پوکی استخوان بسیار مصرف می شوند، هستند، هرچند اثرات سودمند طولانی مدت آنها(وریسک ها) در جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه، نامشخص است.     مترجم دکتر برسابه برومند

  هر ساله تعداد زیادی از افراد جامعه به نارسایی كلیه مبتلا می شوند كه درصد قابل توجهی از آنها را مبتلایان به دیابت تشكیل می دهند.
مشكل كلیوی افراد دیابتی بیشتر به دلیل اختلال در كاركرد گلومرول ها كه در واقع محل تصفیه خون هستند ایجاد می گردد. در مراحل ابتدایی بیماری، پروتئین در ادرار ظاهر می شود كه با تشخیص زودرس در این مرحله می توان از بدتر شدن بیماری جلوگیری كرد.
در مرحله بعدی كلیه ها توان دفع مواد زائد (مانند كراتینین و اوره) از خون را از دست می دهند.
در بیشتر مبتلایان به دیابت نوع ۱، نشانه های گرفتاری كلیه ۱۵ تا ۲۰ سال بعد مشاهده می شود. شیوع نارسایی كلیه در دیابت نوع ۲ كمتر است ولی با سرعت بیشتر و معمولا در مدت ۱۰ سال بروز می كند.
باید به خاطر داشته باشید كه فشارخون بالا عامل اصلی در پیدایش بیماری های كلیوی در مبتلایان به دیابت است. هچنین سابقه خانوادگی فشار خون بالا در فرد دیابتی احتمال ابتلاء به بیماری های كلیوی را زیادتر می كند.
فشار خون بالا معمولا به فشار خون بالاتر از ۱۴۰-۹۰ میلی متر جیوه گفته می شود. در این رابطه اگر فرد مبتلا به فشار خون بالا داروهای ضد فشار خون را طبق نظر پزشك معالج به طور مرتب مصرف كند، می تواند از ایجاد یا پیشرفت بیماری های كلیوی جلوگیری نماید. همچنین رعایت یك رژیم غذایی با پروتئین كم در دیابتی های مبتلا به مشكلات كلیوی مفید است.
بنابراین مشكلات كلیوی در دیابت نیز مانند دیگر عوارض مزمن آن، قابل پیشگیری یا حداقل به تأخیر انداختن است.
مهمترین نكته برای پیشگیری از پیدایش عوارض دیابت این است كه قند خون را در محدوده طبیعی (۱۱۰-۷۰ میلی گرم در دسی لیتر) نگه داشته و نكات زیر همواره به خاطر سپرده شود: اگر هر یك از علامت های كمردرد، سوزش ادرار، تكرر ادرار، ناتوانی در دفع ادرار علی رغم وجود احساس مربوطه و ادرار كدر یا خونی كه نشانه عفونت كلیه یا مثانه هستند در شما بروز كرد، به پزشك اطلاع داده شود. فشارخون مرتب كنترل شود و در صورت بالا بودن آن به پزشك مراجعه گردد.
اگر فشارخون بالاست برای پیشگیری از ابتلا به ناراحتی های كلیه نمك كم مصرف شود هنگام طبخ غذا نمك اضافه نشود، از مصرف غذاهای خیلی شور نظیر چیپس سیب زمینی، ترشی و ... پرهیز گردد. وزن در حد مطلوب نگه داشته شود، مصرف گوشت قرمز، ماهی، پنیر و دیگر غذاهای پروتئینی محدود شود، غلظت قند خون مرتب كنترل گردد، كشیدن سیگار باعث تشدید مشكلات كلیوی خواهد شد. همچنین در صورت امكان هموگلوبین قنددار شده (HbA۱C) اندازه گیری شود. شایان ذكر است این آزمایش وضعیت كنترل قند خون در ۱ تا ۳ ماه گذشته را نشان می دهد و نیز با برنامه غذایی صحیح، ورزش مداوم و مصرف منظم داروهای تجویز شده، به كنترل قند خون كمك گردد، سالانه برای بررسی كاركرد كلیه ها باید به پزشك مراجعه شود.     منبع : ایسنا
 

  سنگ‌های کلیه مشکل بسیار شایعی در جامعه امروز است. معمولا در سنین ۵۰-۳۰ سالگی بیشتر بروز می‌کند و در مردان سه برابر بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد. داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهد.
چندین نوع سنگ در کلیه ممکن است ایجاد شود که سنگ‌های کلسیمی (اگزالات کلسیم- فلسفات کلسیم) سنگ‌های اسید اوریک و سنگ‌های سیستینی. شایع‌ترین نوع سنگ‌ها اگزالات کلسیم می‌باشد.
● عوامل موثردر ایجاد سنگ‌کلیه
۱) دفع زیاد کلسیم از ادرار (در شرایطی مانند هیپر پاراتیروئیدی اولیه، سارکوئیدوز، عدم تحرک، مسمومیت با ویتامین D، اسیدوز لوله‌ای کلیوی و...)
۲) مصرف زیادی پروتئین‌های حیوانی به دلیل افزایش بار اسیدی و افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی
۳) عوامل افزاینده دفع اگزالات از ادرار مثل دفع اگزالات زیاد از ادرار به‌صورت اولیه (در اثر نوعی نقص آنزیمی)، اختلال عملکرد روده کوچک (مانند بیماری التهابی روده)، مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مانند چای، کولاها، آبمیوه‌های ترش، اسفناج، بادام زمینی،‌شکلات و... و رژیم غذایی با کلسیم کم که باعث می‌شود مقادیر بیشتری اگزالات برای جذب در دسترس باشد.
در اینجا به توضیح رژیم غذایی در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی از نوع اگزالات کلسیم می‌پردازیم.
● کلسیم
در گذشته این تصور وجود داشت که برای کاهش بروز این سنگ‌ها لازم است فرد در رژیم غذایی خود از مواد حاوی کلسیم استفاده نکند. اما امروزه مشخص شده است که دریافت بسیار کم کلسیم در رژیم غذایی خطر بروز سنگ‌های کلسیمی از نوع اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. زیرا در صورت محدودیت شدید کلسیم در رژیم غذایی، جذب اگزالات آزاد افزایش می‌یابد و این اگزالات اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود و در نتیجه خطر بروز سنگ‌های اگزالاتی افزایش می‌یابد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که دریافت کلسیم به‌صورت مکمل خطر بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. لذا بهتر است افراد مبتلا به این سنگ‌ها، کلسیم را از طریق رژیم غذایی دریافت کنند ولی مکمل کلسیم مصرف نکنند.
● میزان دریافت کلسیم
در موارد دفع زیاد کلسیم از ادرار ۸۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان باردار و شیرده ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان یائسه ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در هیپر کلسیوری ایدیوپاتیک با جذب روده‌ای نرمال کلسیم ۱۰۰۰ میلی گرم در روز.
در صورتی که فرد مدت طولانی رژیم غذایی با کلسیم بسیار کم (کمتر از ۸۰۰ میلی‌گرم در روز) داشته باشد ممکن است دچار مشکلات استخوانی (از جمله استئوپروز) شود.
● اگزالات
روزانه حدود ۴۰-۱۰ میلی‌گرم اگزالات از طریق ادرار دفع می‌شود که ۵۰-۴۰ درصد آن مربوط به رژیم غذایی است و بقیه از طریق متابولیسم داخلی در بدن تشکیل می‌شوند. ویتامین B۶ از موادی است که در تبدیل اگزالات به گلیسین دخالت دارد و کمبود این ویتامین باعث افزایش اگزالات آندوژن می‌شود. میزان اگزالات موجود در مواد غذایی متفاوت است.
در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی مواد غذایی زیر نباید مصرف شود: اسفناج، ریواس، چغندر، مغزها، شکلات، چای، سبوس گندم، توت فرنگی. مواد غذایی دیگر مانند: قهوه، کولاها، سبزیجات برگ سبز، برگ چغندر، جعفری، بادمجان، پیازچه، محصولات سویا (توفو) و سیب زمینی شیرین باید به مقدار کم مصرف شوند و نیازی نیست که به‌طور کامل از رژیم غذایی فرد حذف شوند.
● پروتئین
دریافت روزانه پروتئین به میزان ۱-۸/۰ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مناسب است. بهتر است که پروتئین مصرفی از نوع پروتئین گیاهی باشد (پروتئین گیاهی ارجح بر پروتئین حیوانی است) پروتئین حیوانی زیاد به دلیل افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی، افزایش بار اسیدی و ... باعث کاهش بازجذب کلیوی کلسیم و لذا افزایش خطر بروز سنگ می‌شود.
● کربوهیدرات‌ ها
بهتر است که کربوهیدرات‌های ساده محدود شود زیرا باعث افزایش دفع کلسیم و اگزالات در ادرار و از طرف دیگر افزایش جذب کلسیم از روده می‌شوند.
● سدیم
در موارد دفع کلسیم زیاد از ادرار باید سدیم رژیم غذایی محدود شود. دریافت زیاد سدیم باعث افزایش حجم مایع سلولی و لذا افزایش فیلتراسیون کلیوی و افزایش دفع کلسیم و باعث کاهش باز جذب کلیوی کلسیم می‌شود.
بهتر است روزانه حدود ۶ گرم نمک مصرف شود نه بیشتر.
● پتاسیم
در صورتی که میزان پتاسیم در رژیم غذایی کم باشد دفع کلسیم افزایش می‌یابد پس رژیم غذایی غنی از پتاسیم توصیه می‌شود بهتر است از سبزیجات برگ سبز زیاد استفاده شود. موز، آووکادو و سیب‌زمینی هم از منابع خوب پتاسیم هستند.
● فیبر
فیبرها ترکیباتی هستند که به تعداد زیاد در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند دریافت فیبر زیاد رژیم غذایی باعث می‌شود که احتمال بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم کاهش یابد چرا که فیبرها در دستگاه گوارش با اگزالات ترکیب شده و مانع دفع اگزالات از ادرار می‌شوند پس در رژیم غذایی از سبزی‌ها و میوه‌ها بیشتر استفاده می‌شود.
● ویتامین‌ ها
دریافت ویتامین C به صورت مکمل در مقدار زیاد، خطر تشکیل سنگ‌های اگزالاتی را افزایش می‌دهد لذا توصیه می‌شود روزانه کمتر از ۲ گرم ویتامین C مصرف شود. مصرف ویتامین B۶ به میزان بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز باعث کاهش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود.
● مایعات
روزانه حدود سه لیتر مایعات مصرف شود که بهتر است ۵۰ درصد مایعات دریافتی آب باشد. باید مایعات در طول روز تقسیم شود. بهتر است هر ساعت یک لیوان مایعات دریافت شود و دو لیتر مایعات قبل از خواب مصرف شود.
استفاده از آبلیمو به میزان چهار اونس مخلوط با دو لیتر آب در بیمارانی که سطح سیترات ادرار آنها پایین است کمک‌کننده می‌باشد.
دریافت زیاد مایعات تا حدودی خطر بروز سنگ‌های کلیوی را کاهش می‌دهد.     مناالسادات متولیان

  رد پیوند زمانی اتفاق می‌افتد که بدن کلیه پیوندی را به‌عنوان عضوی غریبه و غیرخودی شناسایی کرده و سیستم ایمنی را برای جنگیدن بر علیه آن فعال می‌کند. داروهای ضد رد پیوند متعددی (مهار کننده ایمنی) برای پیشگیری از رد پیوند استفاده می‌شوند. این داروها با مهار فعالیت سیستم ایمنی از رد پیوند جلوگیری می‌کنند.
رد پیوند در ماه‌های اول پس از پیوند شایعتر است اما می‌تواند در هر زمانی پس از پیوند اتفاق افتد، رد پیوند هم قابل کنترل است. اگر کلیه پیوندی از کار بیفتد، شما می‌توانید به دیالیز برگردید و به زندگی ادامه دهید. کلیه پیوندی ممکن است برداشت نشود. در زمانیکه وضعیت بالینی شما بهبود یابد مجددا میتوانید در لیست انتظار پیوند قرار گیرید. پیش بینی اینکه یک کلیه پیوندی چه مدت پایدار خواهد ماند غیرممکن است. عوامل متعددی در عملکرد طولانی مدت کلیه پیوندی دخیل هستند. بعضی کلیه‌های پیوندی بیش از ٢٥ سال فعالیت داشته‌اند
● زندگی با کلیه جدید
پیوند کلیه فقط یک راه درمانی است که جایگزین عملکرد کلیه سالم می‌شود. کلیه جدید توانایی انجام وظایف دو کلیه سالم را دارد. با یک پیوند موفق، شما قادر به انجام فعالیت‌های روزمره و آزادی بیشتری برای مسافرت خواهید بود. شما به دیالیز احتیاجی ندارید ولی باید داروهای مهار کننده سیستم ایمنی را مصرف نمایید و به‌طور مرتب جهت پیگیری به پزشک خود مراجعه نمایید. شاید نیاز به رعایت رژیم غذایی خاص برای حفظ سلامت خود داشته باشید. پیوند کلیه بالاترین امکان بازگشت به زندگی طبیعی را به شما می‌دهد اما برای هر فردی مناسب نیست. پزشک معالج امکان و مفید فایده بودن پیوند را در شما بررسی و اعلام می‌کند.    

  امروزه ثابت شده است که سنگهای ادراری منشاء و انواع متعددی دارند و رژیم غذایی تا حدی بسیار قلیل کمک کننده در درمان سنگ سازی است و بر خلاف گذشته دیگر اعتقاد عمیقی بر رعایت و ممنوعیت غذا نیست و مهم تر از آن مصرف مایعات کافی و کالری مناسب مطرح می شود.
خوردن مایعات با توجه به اینکه غلظت ادراری را کم می کنند در نتیجه املاح و میکروبها موجود نیز رقیق شده و کار آیی خود را از دست می دهند و از طرفی با تغییر در فیزیولوژی مدولای کلیه و نیز با افزایش حرکات در سیستم ادراری می تواند مؤثر باشد.
مقدار مصرف مایعات روزانه باید ۳-۲ لیتر باشد که این مقدار باید به طور متناسب در طول مدت روز تقسیم شود حتی توصیه می شود در این گونه بیماران در نیمه خواب نیز مایعات خورده شود و به طوری که وزن مخصوص ادرار در طی شبانه روز هر زمانی در حد ۱۰۲۰ – ۱۰۱۸ باشد بنابراین بیمارانی که عرق زیاد می کنند ویا در شرایط گرم تری به سر می برند و کار آنها با فعالیت سنگین بدنی همراه است و یا اختلال گوارشی دارند باید آب بیشتری بخورند که حجم کافی ادرار با وزن مخصوص فوق داشته باشند.
مسئله مهم دیگر مصرف انواعی از غذاهاست که در اسید و یا بازی کردن ادرار نقش دارند می دانیم بعضی از املاح در محیط اسیدی کریستالیزه می شوند و بعضی در محیط قلیایی مثلا برای سنگ اسید اوریک قلیایی کردن ادرار توصیه می شود و یا برای سنگهای سیستینی هم همین طور، زیرا در محیط اسیدی کریستالیزه می شوند و حتی گاهی با درمان ادرار را قلیایی و اسیدی می کنند به هر جهت مهمترین غذاهای اسیدی کننده مواد پروتئینی است و قلیایی کننده ها سبزیجات و میوه جات هستند که لیمو نقش شاخصی در این میان دارد .
● رژیم غذایی در سنگ ها « پرهیز»
اعتقاد بر این است که شاید تنها جایگاه رژیم در جلوگیری از سنگ های کلسیمی است که چنانچه بررسی علتی اولیه و رفع ان موفقیتی نداشت محدودیت مصرف کلسیم زیاد است و نیز باید با کمتر نمودن مصرف کلسیم مصرف کلرورسدیم را هم کم نمود.
مهمترین مواد غذایی دارای کلسیم پنیر و پروتئین های حیوانی است.اما گاهی اعتقاد بر این است که به جهت عدم جذب کلسیم از روده موادی که علاقه زیادی به باند با کلسیم دارند می دهند. مثلا غذاهای دارای اگزالات زیاد.
در نتیجه در نوشتن رژیم غذایی تفاوت های زیادی به چشم خواهد خورد که ممکن است بیما ررا دلسرد نماید در مورد سنگ های با منشاء اسید اوریک که محدودیت غذایی چندان مفید نیست ولی بعضی مطالعات اثرات خوبی را در رعایت رژیم غذایی تایید می کنند ولی به طور کلی محدودیت رژیم غذایی به مصرف پروتئین حدود ۱۰۰-۹۰ گرم در روز یعنی ایجاد حداقل پورین و نیز قلیایی کردن ادرار با غذا و چنانچه نیاز باشد مصرف موادی چون جوش شیرین .
در سنگ های سیستنی بهترین رژیم غذایی آب درمانی است و قلیایی نمودن ادرار مع الوصف پرهیز از غذاها مثل حبوباتف آجیل، مرغ و تخم مرغ توصیه می شود. در مواردی که نوع سنگ نتوان به طور دقیق تعیین نمود. رژیم غذایی با پورین کم و اگزالات کم توصیه می شود ولی به طور کلی مصرف مایعات در کلیه ها سنگ ساز مفید است.

  رژیم غذایی در بیماران بر اساس ناتوانی انجام کار کلیه ها تنظیم می شود.
▪ اعمال طبیعی کلیه ها عبارتند از:
۱) دفع مواد زائد . ازته
۲) تنظیم حجم قوام مایعات بدن « آب و الکترولیت »
۳) ساخت و پرداخت بعضی از مواد اساسی بدن از جمله ویتامین ها بنابراین صرف نظر از علت اولیه نارسایی کلیه مثلا فشارخون، دیابت گلو مرو نفریت مزمن که بعضا رژیم غذایی خاص خود را نیز لازم دارند در این دسته بیماران دفع آب- سدیم- کلر- منیزیم – فسفر – تعدادی از اسیدهای آلی و غیر آلی – پایانه مواد پروتئینی . ازته مختل می شود.
از طرف دیگر جذب موادی چون ویتامین D – کلسیم – اسید فولیک – ریبوفلاوین – آهن دو ظرفیتی مختل می شود و همچنین بعضی از مواد از جمله پیریدوکسین « ویتامین B۶ » - اسید فولیک – ویتامین C افزایش دفع پیدا می کند و نیز موادی مثل ویتامین D۳ فعال ساخته نمی شود و نکته آخر اینکه این بیماران دچار هیپر لیپیدی خصوصا افزایش تری گلیسیرید خون می شوند که نه به جهت زیادتر ساخته شدن بلکه به علت عدم دفع کافی آن است.
بعضی از این اختلالا ت با دیالیز قابل اصلاح است ولی بیمارانی تحت درمان با دیالیز قرار می گیرند که دفع خیلی پایین تری دارند که بدون دیالیز قادر به زیست نیستند لذا بیماران دچار نارسایی مزمن کلیه ها به دودسته بیماران دیالیزی و غیر دیالیزی « بیماران فونکیسون بهتر کلیه ها» تقسیم می شوند.
● تغذیه در بیماران دچار نارسایی مزمن کلیه های غیر دیالیزی
آب – یکی از مشکلات اولیه در بیماران دچار نارسایی کلیه عدم توانایی در تغلیظ ادرار است بنابراین ممکن است بیماران مقدار زیادی آب از دست بدهند. لذا تا زمانی که فیلتراسیون ( CFR ) به کمتر از ۲۰ ml / min نرسیده است بیماران محدودیتی در مصرف آب ندارند جز در موارد فشار خون و بهترین روش اندازه گیری آب مصرفی اندازه گیری سدیم خون است ولی می توان مقدار ادرار و مایعات از دست رفته در یک ۲۴ ساعت را با مقدار مایعات از دست رفته ناپیدا « از راه مدفوع، تنفس، پوست و غیره » که حدودا ۶۰۰ سی سی می شود جمع نمود مقدار مایعات مصرفی روزهای بعد بیمار را تعیین نمود.
ناگفته نماند وضعیت و شرایط بیمار و محیط او در محاسبه مقدار مایعات مصرفی یک شرط است. در موارد تب- تعریق زیاد- محیط گرم و خشک- اختلالات تنفسی و گوارشی لازم است. مقداری مایع افزون تر محاسبه شود ولی از طرفی در محاسبه مقدار مایعات غذایی باید به مواد خشک هم دقت کرد. مثلا نانها به طور متوسط ۱۰% - گوشتها ۶۰% و میوه ها تا ۹۰% آب دارند. شاید بهترین روش محاسبه مقدار نیاز مایعات بدن اینگونه باشد که بیمار آن مقدار مایعات مصرف نماید که در اندام تحتانی در وضعیت ایستاده به شرط عدم ضایعه و اختلال عمومی و موضعی ادم مختصری پیدا شود، نه به طور محسوس و واضح، ولی علمی ترین روش محاسبه وابستگی آب به کلرور سدیم است که با محدودیت کلرور سدیم آب بدن تنظیم شود.
● الکترولیت ها :
▪ سدیم : (NA )
می دانیم در نارسایی کلیه سدیم نمی تواند از لوله های ادراری کلیه خارج شود که موجب افزایش حجم- ادم- فشار خون می شود. بیمارانی با نارسایی مزمن کلیه ها هستند که به علت دفع زیاده از حد سدیم نیاز به نمک کافی و حتی افزون بر حد معمول دارند مثلا بیمارانی که دچار اسهال مزمن هستند و یا تعریق شدیدی دارند و یا بیمار این که دچار سندرم فانکونی و یا بیماری کیستیک مدولاری کلیه باشند و یا هیپر کلسمی دارند که باید کلرور سدیم مصرفی روزانه آنها ۱۰۰- ۱۲۰ میلی اکی والان یعنی ۸- ۶ گرم باشد ولی به طور معمول در بیمارانی که دچار نارسایی مزمن کلیه ها بوده ولی دچار ادم، فشار خون هستند می توان ۸۰- ۱۰۰ میلی اکی والان کلرورسدیم ( ۳- ۵ ) گرم نمک داد ولی اگر بیمار اولیگوریک شده و یا عوارض بالا را داشت محدودیت مصرف نمک یعنی ۶۰- ۸۰ میلی اکی والان برابر ۳-۲ گرم ضروری است. ناگفته نماند که نباید فقط نمک به صورت پودر و افزودنی را محاسبه نمود چون مواد غذایی می توانند کم و بیش نمک داشته باشند و بعضی از مواد غذایی مقدار نمک زیادی دارند اگر چه نا محسوس است مثلا کیک ها که در ساخت آنها جوش شیرین به کار برده شده و یا غذاهای کنسروی و نیز دسته غذاهایی مثل کالباس- سوسیس – ژامبون- سس های تجاری و ترشی های ساختگی غنی از کلرور سدیم می باشند لذا در جدول غذایی باید محاسبع شوند به طوری که در یک بیمار دچار نارسایی کلیه که قرار است غذای کم نمک در رژیم داده شود مقدار مصرف نمک ظاهری ۲-۱ گرم بیشتر نباید باشد.
▪ پتاسیم : K
پتاسیم کاتیون اصلی داخل سلولی بدن است ولی در خارج سلول کم است اما انباشته شدن آن در خارج سلول با توجه به ضایعات قلبی خطرناک ترین سم در نارسایی کلیه محسوب می شود.
اگر بیماری دارای رژیم محدودیت پروتئین باشد که صحبت خواهد شد با توجه به اینکه هر گرم از پروتئین دارای یک میلی اکی والان پتاسیم است نیاز بدن برای این که کاتیون تامین می شود زیرا مقدار ۱-۲/۱ میلی اکی والان پتاسیم برای هر کیلو وزن بدن در شبانه روز کافیست.
البته تا زمانیکه کراتینین سرم به حد ۳ mg / dl نرسیده باشد یعنی فیلتراسیون (GFR ) کمتر از ۱۵ ml نباشد محدودیت پتاسیم نیازی نیست و این یون از توبول ها دفع می شوند زیرا هیپوکالمی هم با آریتمی های کشنده ای که می سازد مانند هیپرکالمی مضر است و در تعدادی از بیماران و داروها در زمینه نارسایی مزمن کلیه ایجاد هیپر کالمی می کند مثل هیپوالدیترونسیم به هر علت و نیز بیماران تحت درمان با هپارین – بتابلوکر- بازدارنده های ACE ، سیکلوسپورین و از طرفی بیمارانی که داروی دفع ادرار و هیدروکورتیزون می گیرند و یا دچار RTA تیپ I هستند دچار هیپوکالمی می شوند.
از نظر پتاسیم همان رژیم با پروتئین محدود مقدار پتاسیم کافی به بدن می دهد ولی چون اکثر غذاها دارای مقداری پتاسیم هستند شناختن غذاهای غنی از پتاسیم لازم است. تا در صورت امکان حداقل مصرف را داشته باشند و اگر مصرف زیاده از حد شد درمان سریع هیپرکالمی بشود.
بیشترین پتاسیم در آب میوه- آب کمپوت و آبگوشت است.
از میوه ها : موز- کی وی- آلوزرد- شلیل- خربزه- طالبی- غنی از پتاسیم هستند.
سیب زمینی- جگر- بستنی- لبنیات- گوشت های قرمز- بوقلمون- آجیل و خرما- خشکبار مقدار زیادی پتاسیم دارند.
گوجه فرنگی- قارچ- آرد نخودچی- جو و از سبزیجات اسفناج- جعفری- ترخون- سیر- فلفل- کنگر- دارای پتاسیم زیادی هستند.
▪ منیزیوم : Mg
بر خلاف نوشته های قبلی در مورد منیزیوم هیچگونه رژیم خاصی برای محدود کردن منیزیوم رژیم غذایی نیاز نیست و در فیلتراسیون (GFR ) پایین تر از ۱۵ میلی لیتر در دقیقه بدن می تواند مصرف زیاده از حد منیزیوم را متعادل نماید و حتی در نارسایی شدید کلیه ها (ESRD ) و هیپرپاراتیرویید یسم شدید که منیزیوم خون به علت استئودیستروفی حداکثر میزان است. نیاز به محدودیت مصرف منیزیوم نیست ولی از مصرف زیاد و ناگهانی منیزیوم باید پرهیز نمود.
منیزیوم در گوشت- سبزیجات و لبنیات بیشترین مقدار موجود را دارد و نیز ساخت آنتی اسیدها به کار می رود.
▪ فسفر : P
کلیه ها تا فیلتراسیون (GFR ) کمتر از ۳۰ ml قادرند فسفر را دفع نمایند و سطح خونی فسفر نرمال است ولی پس از آن به همراه عدم جذب کافی کلسیم از روده ها در نارسایی کلیه و عدم ساخت ویتامین D فعال و هیپرپاراتیرویید یسم ثانوی موجب عوارض و اختلالاتی می شوند اینکه آیا محدود کردن فسفر رژیم غذایی کمکی در به تاخیر انداختن هیپرپارا تیرویید یسم می کند نامشخص است.
اعتقاد بر این است که چنانچه مقدار مصرف روزانه فسفر ۳۰۰-۵۰۰ میلی گرم باشد فسفات کلسیم کمتر در بافتهای نرم- جداره عروق و سایر بافتهای غیر استخوانی می نشیند و نیز کم بودن فسفر غذا موجب تحریک و ساخت بیشتر ۲۵ (OH۲) D۳ ( ویتامین D ) می شود.
غذاهایی که دارای فسفر بیشتری هستند، عبارتند از پروتئین ها خصوصا پنیر- حبوبات- زرده تخم مرغ- جوانه گندم- نان های سبوس دار- کله پاچه- ماهی ها خصوصا ماهی سفید.
▪ پروتئین:
در محدودیت مصرف پروتئین مباحث ضد و نقیض بسیاز زیاد است. طرفداران این نظریه معتقدند که طول عمر بیشتر به کلیه ها می دهد و مخالفین معتقدند که موجب سوء تغذیه و اختلالات کلی در سیستم بدن می شود ولی به هر صورت امروزه محدودیت گرم بر حسب هر کیلو وزن در حدود ۰ / ۶g / kg / day در بیماران نارسایی مزمن کلیه غیر دیالیزی توصیه می شود. با چند شرط مهم= اول اینکه نوع پروتئین از اسید آمینه های اصلی ساخته شده باشد که مسلما پروتئین های حیوانی ارجح تر به پروتئین های گیاهی هستند.
دوم اینکه در کنار این محدودیت غذایی، کنترل فشار خون، هیپرلیپیدمی هیپرکلسترولمی و نیز محدودیت مصرف فسفر و کلسیم باشد و در مرحله بعدی کالری کافی ۱۵ – ۴۵ Kcal / kg در روز به بیمار برسد که از خودسوزی جلوگیری شود.
شرط پایانی اینکه گروه ویتامین های B خصوصا B۶ ، اسید فولیک و موادی مثل Zn ، Fe در غذاها گنجانده شود.● تغذیه در بیماران ESRD - « نارسایی تحت درمان با دیالیز»
▪ آب و الکترولیت ها :
زمانی بیمار نیاز به دیالیز دارد که دفع مواد ( GFR ) به حداقل میزان می رسد و پس از چند ماه اولیه دیالیز GFR به کمترین حد می رسد و بیماران کم ادرار و حتی بی ادرار می شوند لذا مصرف مایعات بیشتر موجب ادم – فشار خون- نارسایی قلب گردیده و در هنگام دیالیز نیز با کم کردن حجم اضافی افت شدید فشار خون- ایسکمی قلب- آریتمی های مختلفه و کرامپ های عضلانی شدیدی اتفاق می افتد که موجب مرگ و میر بیشتر بیماران می گردد.
توصیه می شود با توجه به مایعات توصیه شده به جهت سوخت و ساز بدن و نیز مقدار آب موجود در غذاهای خشک و با احتساب مایعات هدر شونده ناپیدا حداکثر ۱۰۰۰ سی سی مایعات در ۲۴ ساعت مصرف شود و به زبان ساده تر در فاصله دو دیالیز اضافه وزن بیمار بیش از یک و نیم کیلو تا دو کیلو نباشد.
در مورد سدیم می دانیم کلیه ها فیلتراسیون ( GFR ) ۱۵ میلی متر در دقیقه با افزودن FENA « * » = Soduim Fraction Excretion سدیم اضافی را هر چه بیشتر از دیستال خارج می کند. این قانون در مورد پتاسیم هم صدق می کند و از فیلتراسیون (GFR ) پایین تر کلیه ها قادر به دفع سدیم و پتاسیم نیستند که همراه عدم دفع ادرار موجب مشکلات ذکر شده می شوند توصیه شده است مقدار مصرف نمک در بیماران دیالیزی چه همودیالیزی چه دیالیزی صفاقی ۵/۱- ۱ گرم در روز باشد.
۸۰-۹۰ در صد پتاسیم از راه ادرار دفع می شود و ۸-۱۰ میلی اکی ولالن نیز از راه مدفوع خارج می گردد در نارسایی کلیه دفع گوارشی تا سه برابر افزوده می شود به شرط آنکه این بیماران یبوست نداشته باشند.
بیماران دچار نارسایی مزمن کلیه ها در مقایسه با بیماران دچار نارسایی حاد کلیه مقدار بیشتری پتاسیم در خون تحمل می کنند و از طرفی به علت نارسایی انسولین – اسیدوز متابولیک- مصرف بتابلوکر- هیپوالدسترونسیم و هر بار هیپرکاتابولیک شدن در سیر بیماری، پتاسیم بالاتری دارند و اگر چه با دیالیز و یا مصرف رزین های تبادل کننده سدیم – پتاسیم (Kayexalate ) می توان سطح سرمی پتاسیم را پایین آورد ولی توصیه می شود حداکثر مصرف روزانه پتاسیم ۷۰ میلی اکی والان باشد.
در مورد مقدار منیزیوم غذاها مشکلی ایجاد نمی شود ولی توصیه شده است روزانه ۲۰۰-۳۰۰ میلی گرم منیزیوم در غذاها مصرف شود.
با هر بار همودیالیز می توان ۲۵۰ میلی گرم فسفر را از خون جدا ساخت ولی این مقدار در مقابل مصرف فسفر که در غذاها خصوصا در مواد پروتئینی وجود دارد و با علم به اینکه ۷۰-۶۰ درصد فسفر خورده شده که سریعا جذب بدن می شود بسیار ناچیز است لذا توصیه می شود با توجه به اینکه بیشترین منابع غذایی فسفر گوشت- لبنیات و کولاها می باشد روزانه حد اکثر ۸۰۰ میلی گرم فسفر مصرف شود که غیر ممکن است لذا رژیم غذایی باید با داروهای لازم باند شونده فسفر همراه باشد.
● پروتئین- کالری و چربی در رژیم غذایی بیماران تحت دیالیز (ESRD )
سوء تغذیه موجب کوتاهی عمر بیماران دیالیزی است. متاسفانه ۸-۶% بیماران دیالیزی دچار سوء تغذیه شدید می شود ۳۵-۳۰% بیماران سوء تغذیه متوسط دارند. عوامل متعددی چون بی اشتهایی – توکسی اوری – افسردگی و اختلالات عصبی روانی دیگر که در بیماریهای مزمن شایع است بیماران دچار نارسایی کلیه در دسته بیماران کاتابولیک قرار می گیرند.
و از طرفی با هر بار درمان مقداری از اسید کربنه های آزاد « حدود ۸ گرم » از دست می رود که در دیالیزهای جدید و دیالیز صفاقی مقدار بیشتری از اسید آمینه از دست می رود و از طرفی با نارسایی کلیه ساخت بعضی از پروتئین ها مانند کارنتین « Carnetene که امروزه نقش بزرگی را برای کاتابولیک شدن آن نسبت می دهند» مختل می شود و به دلائل متعدد دیگر باید پروتئین از نوع مرغوب به این بیماران داد البته پروتئین افزون تر خود عوارضی چون نیاز به درمان بیشتر و افزایش پتاسیم و فسفر را به همراه دارد. توصیه می شود روزانه ۲/۱- ۱ گرم پروتئین برحسب هر کیلو وزن به بیماران داده شود « برای یک انسان ۶۰ کیلویی حدود ۱۵۰-۱۳۰ گرم گوشت پخته بدون چربی و استخوان نیاز است.» علت مرگ در ۵۰% بیماران دیالیزی عوارض قلبی عروقی متاثر هیپرلیپیدی است.
این بیماران دچار هیپرلیپیدمی نوع IV منتشر یعنی تری گلیسیرید ، CDLVLDL هستند برای پایین آوردن لیپید خون این بیماران رژیم غذایی توصیه می شود زیرا داروهای موجود ضد لیپید ایجاد عوارض کبدی شدیدی در این بیماران می کند و فقط در تری گلیسیرید بالاتر از mg / dl ۱۰۰۰ می توان دارو داد آن هم با دز بسیار کم اما مهم ترین مسئله در تغذیه این دسته از بیماران کالری کافی روزانه یعنی ۳۵-۳۰ کیلوکالری بر حسب وزن بدن است.
علاوه بر مسائل ویتامین ها که گفته شد ناگفته نماند که درمان با دیالیز ویتامین ها و املاح محلول در آب را با خود می برد لذا طبق جدول زیر رژیم غذایی روزانه این بیماران تعیین می گردد.     دکتر ساسان اریس بیمارستان آراد متخصص نفرولوژی

  سنگ‌های کلیه مشکل بسیار شایعی در جامعه امروز است. معمولا در سنین۳۰ تا ۵۰سالگی بیشتر بروز می‌کند و در مردان ۳ برابر بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد.
داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهد.چندین نوع سنگ در کلیه ممکن است ایجاد شود که عبارتند از: سنگ‌های کلسیمی (اگزالات کلسیم – فسفات کلسیم) سنگ‌های اسید اوریک و سنگ‌های سیستینی، شایع‌ترین نوع سنگ‌ها اگزالات کلسیم می‌باشد، عوامل مختلفی در ایجاد این سنگ‌ها موثرند که عبارتند از:
۱) دفع زیاد کلسیم از ادرار (در شرایطی مانند هیپرپاراتیروئیدی اولیه، سارکوئیدوز، عدم تحرک، مسمومیت با ویتامین D، اسیدوز لوله‌ای کلیوی و ...)
۲) مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی به دلیل افزایش بار اسیدی و افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی
۳) عوامل افزاینده دفع اگزالات از ادرار مثل دفع اگزالات زیاد از ادرار به صورت اولیه (در اثر نوعی نقص آنزیمی)، اختلال عملکرد روده کوچک (مانند بیماری التهابی روده)، مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مانند چای، کولاها، آبمیوه‌های ترش، اسفناج، بادام زمینی، شکلات و … رژیم غذایی با کلسیم کم که باعث می‌شود مقادیر بیشتری اگزالات برای جذب در دسترس باشد.در اینجا به توضیح رژیم غذایی در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی از نوع اگزالات کلسیم می‌پردازیم.
● کلسیم
در گذشته این تصور وجود داشت که برای کاهش بروز این سنگ‌ها، لازم است که فرد در رژیم غذایی خود از موادهای کلسیم استفاده نکند. اما امروزه مشخص شده است که دریافت بسیار کم کلسیم در رژیم غذایی خطر بروز سنگ‌های کلسیمی از نوع اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. زیرا در صورت محدودیت شدید کلسیم در رژیم غذایی، جذب اگزالات آزاد افزایش می‌یابد و این اگزالات اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود و در نتیجه خطر بروز سنگ‌های اگزالاتی افزایش می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دریافت کلسیم به صورت مکمل خطر بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. لذا بهتر است افراد مبتلا به این سنگ‌ها، کلسیم را از طریق رژیم غذایی دریافت کنند ولی مکمل کلسیم مصرف نکنند.
میزان دریافت کلسیم به صورت زیر است: در موارد دفع زیاد کلسیم از ادرار ۸۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان باردار و شیرده ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان یائسه ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در هیپر کلیوری ایدیوپاتیک با جذب روده‌ای نرمال کلسیم ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز. در صورتی که فرد مدت طولانی رژیم غذایی با کلسیم بسیار کم (کمتر از ۸۰۰ میلی‌گرم در روز) داشته باشد ممکن است دچار مشکلات استخوانی (از جمله استئوپروز) شود.
● اگزالات
روزانه حدود ۴۰ – ۱۰ میلی‌گرم اگزالات از طریق ادرار دفع می‌شود که ۵۰ – ۴۰ درصد آن مربوط به رژیم غذایی است و بقیه از طریق متابولیسم داخلی در بدن تشکیل می‌شوند. ویتامین B۶ از موادی است که در تبدیل اگزالات به گلیسین دخالت دارد و کمبود این ویتامین باعث افزایش اگزالات آندوژن می‌شود.
میزان اگزالات موجود در مواد غذایی مختلف متفاوت است. در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی مواد غذایی زیر نباید مصرف شود: اسفناج، ریواس، چغندر، مغزها، شکلات، چای، سبوس گندم، توت فرنگی
مواد غذایی دیگر مانند: قهوه، کولاها، سبزیجات برگ سبز، برگ چغندر، جعفری، بادمجان، پیازچه، محصولات سویا‌ (توفو) و سیب‌زمینی شیرین باید به مقدار کم مصرف شوند و نیازی نیست که به طور کامل از رژیم غذایی فرد حذف شوند.
● پروتئین
دریافت روزانه پروتئین به میزان ۱ – ۸/۰ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مناسب است بهتر است که پروتئین مصرفی از نوع پروتئین گیاهی باشد (پروتئین گیاهی ارجح بر پروتئین حیوانی است) پروتئین حیوانی زیاد به دلیل افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی، افزایش بار اسیدی و ... باعث کاهش باز جذب کلیوی کلسیم و لذا افزایش خطر بروز سنگ می‌شود.
● کربوهیدرات‌ها
بهتر است که کربوهیدرات‌های ساده محدود شود زیرا باعث افزایش دفع کلسیم و اگزالات در ادرار و از طرف دیگر افزایش جذب کلسیم از روده می‌شوند.
● سدیم
در موارد دفع کلسیم زیاد از ادرار باید سدیم رژیم غذایی محدود شود. دریافت زیاد سدیم باعث افزایش حجم مایع سلولی و لذا افزایش فیلتراسیون کلیوی و افزایش دفع کلسیم می‌شود و باعث کاهش باز جذب کلیوی کلسیم می‌شود.
بهتر است روزانه حدود ۶ گرم نمک مصرف شود نه بیشتر.
● پتاسیم
در صورتی که میزان پتاسیم در رژیم غذایی کم باشد، دفع کلسیم افزایش می‌یابد. پس رژیم غذایی غنی از پتاسیم توصیه می‌شود. بهتر است از سبزیجات برگ سبز زیاد استفاده شود. موز، آدوکا و سیب‌زمینی هم از منابع خوب پتاسیم هستند.
● فیبر
فیبرها ترکیباتی هستند که به مقدار زیاد در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. دریافت فیبر زیاد در رژیم غذایی باعث می‌شود که احتمال بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم کاهش یابد چرا که فیبرها در دستگاه گوارش با اگزالات ترکیب شده و مانع دفع اگزالات از ادرار می‌شوند. پس در رژیم غذایی از سبزی‌ها و میوه‌ها بیشتر استفاده شود.
● ویتامین‌ها
دریافت ویتامین C به صورت مکمل در مقدار زیاد خطر تشکیل سنگ‌های اگزالاتی را افزایش می‌دهد لذا توصیه می‌شود روزانه کمتر از ۲ گرم ویتامین C مصرف شود. مصرف ویتامین B۶ به میزان بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز باعث کاهش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود.
● مایعات
روزانه حدود ۳ لیتر مایعات مصرف شود که بهتر است ۵۰ درصد مایعات دریافتی آب باشد. باید مایعات در طول روز تقسیم شود، بهتر است هر ساعت یک لیوان مایعات دریافت شود و ۲ لیوان مایعات قبل از خواب مصرف شود.
استفاده از آبلیمو به میزان ۴ اونس مخلوط با ۲ لیتر آب در بیمارانی که سطح سیترات ادرار آنها پایین است کمک کننده می‌باشد.
دریافت زیاد مایعات تا حدودی خطر بروز سنگ‌های کلیوی را کاهش می‌دهد.     مناسادات متولیان کارشناس تغذیه

  درباره سختی و درد بیماری سنگ کلیه حرف و حدیث بسیار است. اینکه دردش از درد زایمان سخت‌تر است و اگر کسی مبتلا شد، همیشه خطر عود مجدد وجود دارد و باید خوردن بعضی از غذاها را برای همیشه کنار بگذارد و چنین و چنان. به تمام این حرف‌ها اضافه کنید روش‌های غیرعلمی درمان‌های سنتی را مثل خوردن جوشانده حلزون و کارهای عجیب و غریب دیگری که هرکدام ممکن است زمینه ابتلا به بیماری جدیدی را فراهم کند. ولی متخصصان تغذیه درباره این بیماری چه می‌گویند؟ آیا برای این بیماری هم رژیم‌درمانی خاصی وجود دارد؟ ...
پاسخ به سوال بالا مثبت است. بگذارید در همین ابتدای کار به‌تان بگویم که تغذیه تأثیر انکارناپذیری روی این بیماری مزمن کلیوی دارد و شما با رعایت یک سری اصول تغذیه‌ای می‌توانید از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنید یا اگر دچار هستید به درمان خودتان کمک کنید. همه پزشکان معالج هم به بیماران رژیم غذایی خاصی را توصیه می‌کنند. البته درستش این است که رژیم غذایی بیماران مبتلا به سنگ کلیه را متخصصان تغذیه تجویز کنند. ما هم به سراغ دکتر علی کشاورز، متخصص تغذیه و رژیم درمانی رفتیم تا ببینیم برای پیشگیری و درمان سنگ کلیه، بهترین رژیم غذایی کدام است؟
● دو دستگی آدم‌ها
دکتر کشاورز می‌گوید: «برای تجویز رژیم پیشگیری از سنگ کلیه، آدم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: آنهایی که مستعد ابتلا به این بیماری هستند و آنهایی که مستعد نیستند. اگر شما جزو آن دسته از افرادی هستید که تا به حال سنگ کلیه نداشته‌اید و هیچ کدام از اعضای خانواده‌تان هم سابقه این بیماری را ندارند فقط کافی است یک رژیم پیشگیرانه ساده را رعایت کنید، یعنی عادت‌های غذایی نادرستی را که ممکن است به ایجاد سنگ کلیه منجر شوند، ترک کنید. بدترین عادت غذایی که می‌تواند باعث سنگ کلیه شود، کم نوشیدن آب است. اگر شما عادت دارید برای نوشیدن مایعات آن‌قدر صبر کنید تا تشنگی به سراغتان بیاید، بدانید که کلیه‌هایتان را در معرض خطر سنگ‌سازی قرار داده‌اید.» دکتر کشاورز می‌گوید: «انسان باید آن‌قدر مایعات بنوشد که احساس تشنگی نداشته باشد چون احساس تشنگی به این معناست که بدن لااقل دو درصد آب از دست داده است. البته گهگاه احساس تشنگی کاملا طبیعی است ولی اگر افراد در شرایط کاری یا محیطی خاصی قرار دارند که به علت فعالیت زیاد یا تعریق مدام تشنه شوند، این خطرناک است و می‌تواند باعث رسوب کردن املاح در کلیه‌ها و ایجاد سنگ شود.»
البته در این قسمت، روی سخن دکتر کشاورز بیشتر به افرادی است که به خاطر اجتناب از دست‌شویی رفتن‌های مکرر از نوشیدن مایعات خودداری می‌کنند: «به خصوص آقایان در سنین بالا به خاطر مشکل پروستات، نوشیدن مایعات را کم می‌کنند تا شب‌ها مجبور نباشند برای دست‌شویی رفتن چند بار بیدار شوند. درحالی که این کار بسیار خطرناک است؛ هم خطر سکته را زیاد می‌کند و هم کلیه‌ها را در معرض نابودی قرار می‌دهد.»
خلاصه اینکه نوشیدن آب، به مقدار کافی، حرف اول ر ا در پیشگیری و حتی درمان سنگ کلیه می‌زند. به این ترتیب که اگر شما تا به حال سنگ کلیه نداشته‌اید و می‌خواهید هیچ وقت هم نداشته باشید، آب بنوشید.اگر قبلا سنگ کلیه داشته‌اید و می‌خواهید عود نکند، آب بنوشید و اگر در حال حاضر به این بیماری مبتلا هستید، باز هم تا می‌توانید آب بنوشید.
و اما بحث درمان سنگ کلیه. برای این بخش هم دکتر کشاورز، نوشیدن مایعات فراوان را قبل از هرچیز توصیه می‌کند تا به دفع هرچه سریع‌تر سنگ‌ها کمک کند.
● در حسرت یک لیوان دوغ!
پرهیز غذایی در بیماران سنگ کلیه‌ای بسیار مهم است. این بخش از ماجرا بسته به جنس و ترکیب سنگ‌ها تفاوت دارد؛ به گفته این مختصص: «عمده سنگ‌های کلیوی از جنس اگزالات کلسیم هستند و کسانی که این نوع سنگ را دارند یا قبلا داشته‌اند، نباید در مصرف لبنیات افراط کنند. البته گاهی بیماران می‌آیند و می‌گویند پزشک معالج توصیه کرده به طور کلی مصرف لبنیات را قطع کنند که این اشتباه است چون لبنیات بهترین منبع کلسیم مورد نیاز بدن است و اگر این کلسیم به بدن نرسد، پس از مدتی خطر پوکی استخوان و آسیب جدی به دندان‌ها را در پی دارد.»
دکتر کشاورز تأکید می‌کند که هر فردی روزانه دو واحد لبنیات احتیاج دارد. هر واحد لبنیات معادل یک لیوان شیر یا یک قوطی کبریت پنیر یا دو پیاله ماست است. با این حساب، کسانی که سنگ اگزالات کلسیم دارند یا قبلا دفع کرده‌اند و می‌ترسند دوباره دچار این بیماری شوند، بهتر است به همان روزانه دو واحد لبنیات اکتفا کنند تا هم کلسیم بدنشان تأمین شود و هم از خطرات سنگ کلیه در امان باشند.
دکتر کشاورز در ادامه به ماجرایی اشاره می‌کند که می‌تواند ثابت کند مبتلایان به سنگ کلیه اگر در مصرف لبنیات افراط نکنند، هیچ وقت دچار بازگشت بیماری نخواهند شد: «۳۰ سال پیش وقتی من از فرانسه به ایران برگشتم، با یکی از دوستانم که به تازگی سنگ کلیه‌اش را جراحی کرده بود در رستورانی دیدار کردیم. موقع سفارش غذا من از او پرسیدم ماست سفارش نمی‌دهی؟ و او جواب داد مدت‌هاست حسرت خوردن یک پیاله ماست یا یک لیوان دوغ به دلم مانده اما پزشکم مصرف لبنیات را برایم قدغن کرده است. من به او اطمینان دادم که اگر ۲ واحد در روز لبینات بخورد هیچ مشکلی برایش پیش نمی‌آید و الان که ۳۰ سال از آن دوران می‌گذرد او با وجود مصرف روزانه دو واحد لبنیات، حتی یک بار هم سنگ کلیه‌اش عود نکرده است.»
و اما کسانی که دچار سنگ کلیه از نوع اوراتی یا سیستئینی هستند باید مصرف گوشت‌ها، گوشت قرمز و سفید، ماهی و مرغ را محدود کنند. دکتر کشاورز باز هم تأکید می‌کند که این مواد از برنامه غذایی حذف نشوند بلکه فقط محدود شوند.
● روی و آهن، به میزان لازم
سوال دیگر ما از دکتر کشاورز، متخصص تغذیه، این است که آیا مصرف مکمل‌هایی مثل قرص کلسیم، روی و آهن می‌تواند باعث ایجاد یا عود سنگ کلیه شود؟ دکتر کشاورز به سوال ما این‌طور جواب می‌دهد: «اگر فرد مستعد سنگ کلیه نباشد، خوردن قرص کلسیم به دستور متخصص هیچ مشکلی را ایجاد نمی‌کند چون همان طور که گفتیم هر فرد سالم از یک سالگی تا آخر عمر می‌تواند روزانه ۵/۲ گرم کلسیم مصرف کند که معادل مقدار زیادی لبنیات است؛ مثلا یک لیوان شیر فقط ۲۵۰ میلی‌گرم کلسیم دارد و اگر یک آدم سالم روزی یک لیتر شیر هم بخورد مشکلی پیش نمی‌آید. این فرد دیگر احتیاجی به مصرف مکمل کلسیم ندارد و این مکمل‌ها برای کسانی است که لبنیات نمی‌خورند. اینها اگر روزی سه تا قرص کلسیم همراه آب فراوان بخورند، خطری ندارد.»
دکتر کشاورز، مصرف قرص آهن برای خانم‌ها را هم به خصوص در سنین بلوغ امری لازم و بی خطر می‌داند ولی در آقایان این مکمل باید با تجویز متخصص مصرف شود. مکمل روی هم فقط در موارد خاصی مثل ریزش مویا پایین بودن رشد قدی کودکان آن هم با دستور متخصص و در دوره‌های زمانی کوتاه دو سه ماهه باید مصرف شود؛ یعنی اگر خودسرانه و در درازمدت مصرف شود، ممکن است مشکلاتی را در پی داشته باشد.     سارا هاشمی نیک