|
ترش مثل اسید معده
|
کمتر فرد بزرگسالی را میتوان یافت که پس از صرف یک وعده سنگین غذایی احساس سوزش سر دل را تجربه نکرده باشد. تعداد زیادی از این مردم به طور مداوم یا گاهگاهی با این مشکل مواجه هستند.
هرچند این مشکل در میان بزرگسالان شایعتر است اما این به معنای اختصاص این بیماری به بزرگسالان نیست چرا که شیوع آن در میان نوزادان هم زیاد است. شیرخواران را اصلاً بدون بالاآوردن و احساس بیتابی پس از شیر خوردن نمیتوان تصور کرد. اگرچه بسیاری از این نوزادان با گذشت زمان و بدون نیاز به هیچگونه درمانی بهبود مییابند اما برای رفع مشکل تعدادی از این بیماران ناگزیر باید از شیوههای مختلف درمانی استفاده کرد.
● آیا من مبتلا به رفلاکس هستم؟
۱) آیا اغلب اوقات با هر یک از این مشکلات مواجه هستید؟
الف- احساس ناراحتی و سوزش در پشت استخوان جناغ سینه
ب- احساس سوزش در ناحیه پشت گلو
ج- احساس مزهٔ تلخی همراه با سوزش در دهان
۲) آیا اغلب پس از صرف غذا (به ویژه وعدههای سنگین و چرب) دچار این مشکل میشوید؟
۳) آیا بیش از دوبار در هفته دچار سوزش سر دل میشوید؟
۴) آیا مصرف داروهای آنتی اسید مثل شربت آلومینیوم ام جی به طور موقت علایم شما را برطرف میسازد؟
۵) آیا علیرغم دریافت دارو برای درمان سوزش سر دل مشکل همچنان ادامه دارد؟
در صورتی که حداقل به دو سؤال از پنج سؤال فوق پاسخ مثبت داده باشید، به شما توصیه میکنیم ضمن مطالعهٔ این مطلب، در صورت ادامه علایم جهت پیگیری و انجام اقدامات درمانی لازم حتماً به پزشک خود مراجعه نمایید.
● رفلاکس چیست؟
در حالت عادی، مواد غذایی پس از بلع از طریق مری وارد معده میشوند. به حالتی که در آن محتویات معده در خلاف جهت طبیعی به مری برمیگردند، بازگشت محتویات معده به مری یا «رفلاکس» گفته میشود.
بین مری و معده دریچهای عضلانی قرار دارد که این دو را به یکدیگر مرتبط میسازد و در عین حال مانند یک دروازه عمل میکند؛ به این معنی که در زمان بلع به محض عبور غذا بسته میشود، در نتیجه از بازگشت محتویات معده به مری ممانعت میکند. اگر این عضله شل یا ضعیف شود، در آن صورت محتویات معده مجال بازگشت به مری را خواهند یافت که به آن بازگشت مری به معده یا (GERD) گفته میشود.
● آیا ابتلا به رفلاکس مسأله مهمی است؟
اگرچه رفلاکس بیماری شایعی است و معمولاً با خطرات جدی همراه نیست اما رفلاكس درماننشده، طولکشیده، شدید و همراه با سوزش سر دل طولانی میتواند موجب ایجاد مشکلات جدی برای فرد مبتلا شود. التهاب مری در اثر تماس با اسید بازگشته از معده که میتواند حتی به خونریزی و زخم مری منتهی شود، یکی از این موارد است. به علاوه آثار بهجا مانده از بافت صدمهدیده میتواند باعث تنگی مری و در نتیجه ایجاد مشکل در بلع شود. همچنین در برخی افراد به مرور زمان با ادامه این بیماری سلولهای بافت داخلی مری تغییر مییابند (مری بارت) که با گذشت زمان طولانی در نهایت میتواند به نوعی سرطان مری موسوم به آدنوکارسیوم منتهی شود (مثلاً بر اساس تحقیقات انجامشده، خطر ایجاد سرطان مری در فردی با سابقه ۲۰ ساله رفلاکس شدید و درماننشده، بیش از ۴۳ برابر یک فرد بدون رفلاکس میباشد).
رفلاکس همچنین میتواند باعث ایجاد یا تشدید علایم و بیماریهایی مانند سرفههای طولانیمدت، خشونت صدا، آسم و پنومونی (عفونت ریه) شود.
رفلاکس در کودکان علاوه بر مشکلاتی مانند التهاب مری میتواند با ورود محتویات معده به مری و از آن طریق به نای و ریه موجب التهاب و عفونت ریه و حتی گاهی توقف تنفس (آپنه) در کودک شود که گاهی با خطرات جانی برای کودک همراه است.
● آیا رفلاکس بیماری نادری است؟
خیر، این بیماری به مراتب شایعتر از چیزی است که در گذشته تصور میشد، چرا که تستهای تشخیصی جدید به شناخت بیماران کمک کرده است. به عنوان مثال در آمریکا بیشتر از ۶۰ میلیون نفر حداقل یک بار در ماه سوزش سر دل را تجربه میکنند و بر اساس برخی مطالعات، تخمینزده میشود که حدود ۱۹ میلیون نفر در این کشور هر روزه با این مشکل مواجه هستند و ۷ میلیون کودک نیز با این بیماری دست به گریبانند.
● علایم رفلاکس چیست؟
سوزش سر دل شایعترین علامت این بیماری در کودکان و بزرگسالان است. این حالت ممکن است حتی تا دو ساعت در روز ادامه یابد و بعد از هر وعده غذایی نیز علایم تشدید شود. همچنین ممکن است فرد بازگشت غذا به دهان و مزه تلخ سوزنده اسید معده را در گلو و دهان احساس کند (ترش کردن). احساس درد در ناحیه قفسه سینه و به ویژه پشت استخوان جناغ، سرفههای طولانیمدت، صافکردن مداوم گلو، خشونت صدا و مشکل در بلع از دیگر علایم این بیماری هستند.
● چه عواملی موجب تشدید رفلاکس می شود؟
برخی از عوامل تشدیدکننده رفلاکس عبارتند از:
ـ کشیدن سیگار
ـ چاقی
ـ مصرف الکل
ـ بارداری
مصرف برخی مواد غذایی تحریککننده مانند مرکبات، نوشابههای گازدار، ترشی، شکلات، نوشیدنیهای کافئیندار، غذاهای چرب و سرخکردنیها، پیاز و سیر، سرکه، ادویهجات، غذاهای تند و غذاهایی که گوجه فرنگی در آن به مقدار فراوان به کار رفته، مثل سس گوجه فرنگی یا املت.
● برخی داروها
▪ رفلاکس چگونه تشخیص داده میشود؟
این بیماری اغلب به سادگی با گرفتن یک شرح حال دقیق از بیمار تشخیص داده میشود. گاهی اوقات برای تشخیص بیماری به اقدامات تشخیصی پاراکلینیکی نیاز خواهیم داشت که از جمله این اقدامات میتوان انجام نوعی عکسبرداری خاص با اشعهٔ ایکس به نام «بررسی بلع باریم» با فلوروسکوپی را نام برد که بر اساس آن وجود یا عدم وجود رفلاکس و نیز وضعیت مری از نظر آزردگیها و تغییرات فیزیکی احتمالی ایجادشده قابل ارزیابی است.
روش حساستر دیگر، کنترل PH مری است. در این روش یک لوله قابل انعطاف در مری گذاشته میشود که به وسیله آن میزان اسیدی بودن ناحیه تحتانی مری در طول یک شبانهروز کنترل و در صورتیکه میزان آن بالا باشد، تشخیص رفلاکس مطرح میشود.
آندوسکوپی بخش فوقانی لوله گوارش هم از دیگر راههای تشخیصی است که به وسیله آن مری، معده و بخشی از روده باریک به طور مستقیم مشاهده و بررسی میشود در صورت نیاز نمونهبرداری تشخیصی نیز صورت میگیرد.
● راه درمان چیست؟
رفلاكس مشكلی است كه عمدتاً روزها علایم خود را نمایان میسازد و شبها صدمات خود را وارد میکند. ۳ نکته مهم در درمان این بیماری باید مد نظر قرار گیرد:
۱) حذف علایم
۲) بهبود التهاب مری
۳) پیشگیری از عود مجدد التهاب مری یا سایر عوارض بیماری
در بسیاری از افراد، این بیماری مزمن و عودکننده است و بنابراین یکی از رموز مهم موفقیت در درمانش، استمرار تداوم به کارگیری تدابیر درمانی، اصلاح شیوه زندگی در درازمدت و توجه به توصیههای پزشک معالج است.
در صورتیکه علایم رفلاکس را تجربه میکنید باید به پزشک خود مراجعه نمایید. پزشک معالج شما بر اساس شدت بیماری ممکن است یکی از درمانهای اصلاح شیوه زندگی، تجویز دارو یا جراحی را برای حل مشکل شما انتخاب نماید.
▪ اصلاح شیوه زندگی
ـ اگر اعتیاد به مصرف سیگار دارید، آن را ترک کنید.
ـ در صورتیکه اضافه وزن دارید، از وزن خود بکاهید.
ـ از مصرف الکل خودداری کنید.
از مصرف غذاهایی که رفلاکس را تشدید میکند، بپرهیزید.
وعدههای غذایی خود را سبک کنید (حتیالامکان قبل از سیر شدن دست از غذا بکشید) و در صورت نیاز، بر تعداد وعدههای غذایی خود بیفزایید.
بین زمان صرف غذا و استراحت حتیالامکان تا ۳ ساعت فاصله بیندازید. در صورتیکه به خواب نیم روز عادت دارید، سعی کنید روی صندلی دقایقی استراحت نمایید. (از خوابیدن بلافاصله پس از صرف غذا و به ویژه به پهلوی راست خودداری کنید.)
در موقع خواب سر خود را بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بالاتر قرار دهید. بهتر است این کار را با گذاشتن یک جسم سخت مانند آجر یا مکعب چوبی زیر پایههای تخت خود انجام دهید (توجه داشته باشید گذاشتن بالش اضافه برای انجام این کار، کافی نیست).
از پوشیدن لباسهای تنگ و سفتبستن کمربند خودداری کنید.
▪ دارودرمانی
گاهی پزشک بر اساس شرایط بیمار علاوه بر توصیههای لازم جهت تصحیح شیوه زندگی، دارودرمانی را نیز در دستور کار قرار میدهد.
ـ آنتیاسیدها: این داروها معمولاً نخستین داروهایی هستند که برای درمان رفلاکس خفیف تجویز میشوند و با خاصیت قلیایی که دارند، اسید معده را خنثی میکنند و از وارد آمدن صدمه به مری جلوگیری به عمل میآورند. البته این داروها مانند تمامی داروهای دیگر بدون عارضه نیستند. از جمله این عوارض میتوان به یبوست ناشی از مصرف آنتیاسیدهای حاوی ترکیبات آلومینیوم و اسهال ناشی از مصرف آنتیاسیدهای حاوی ترکیبات منیزیم اشاره کرد.
مهارکنندههای گیرنده H۲: این داروها از تولید اسید ممانعت میکنند. از این داروها برای درمان کوتاهمدت رفلاکس استفاده میشود و باید توجه داشت این داروها نباید به مدت طولانی مصرف شود. این داروها علایم حدود نیمی از مبتلایان به رفلاکس را برطرف میسازند. در مواردی از این داروها همراه با داروهای مهارکنندهٔ پمپ پروتونی استفاده میشود.
داروهای مهارکننده پمپ پروتونی: این داروها از تولید اسید ممانعت میکنند. صرفاً با تجویز پزشک قابل تهیه هستند، نسبت به گروههای قبلی از توانایی بیشتری برای بهبود بخشیدن به علایم بیمار برخوردارند و در موارد شدید و رفلاکس علامتدار، با پاسخ بالینی ضعیف تجویز میشود.
داروهای محرک حرکت دستگاه گوارش: این داروها عضله تنگکننده میان مری و معده را تقویت مینماید و ضمن بهبود بخشیدن به حرکات لوله گوارش، به تخلیه سریعتر معده نیز کمک میکنند.
از آنجا که مکانیسم عمل داروها با یکدیگر متفاوت است، لذا تجویز ترکیبی از داروهای ذکرشده میتواند علایم بیماری را کنترل کند. به عنوان مثال در کسانی که پس از وعدههای غذایی دچار سوزش سر دل میشوند با ترکیبی از آنتی اسید و مهارکننده H۲ از یکسو اسیدیته محتویات معده کنترل میشود و از سوی دیگر ترشح اسید کاهش مییابد؛ به این ترتیب علایم بیمار نیز رو به بهبودی میگذارد.
توجه داشته باشید بهترین کسی که میتواند با لحاظ شدت علایم و مسایل جانبی مانند سن، جنس، مدت زمان ابتلا ، عوارض احتمالی بیماری و ... تصمیم مناسبی در این زمینه اتخاذ کند، پزشک شما است.
●جراحی
در صورتی که اصلاح شیوه زندگی و دارودرمانی باعث بهبود بیماری نشود، جراحی به عنوان گزینه بعدی مطرح خواهد شد. در چنین شرایطی جراحی، جایگزین مناسبی برای یک عمر مصرف دارو و تحمل رنج و ناراحتی خواهد بود.
ـ به خاطر داشته باشید:
شما ممکن است رفلاکس داشته باشید اما سوزش سر دل، نه. علایم شما ممکن است به صورت بیش از حد صاف کردن گلو، مشکل در بلع، احساس گیرکردن غذا در گلو، احساس سوزش در گلو و دهان یا درد قفسه سینه ظاهر شود.
در اطفال رفلاکس ممکن است باعث استفراغهای مکرر، سرفه و دیگر مشکلات تنفسی شود اما اغلب اطفال تا یک سالگی به تدریج بهبود مییابند.
در صورتیکه بیش از دو هفته از آنتیاسید استفاده نمودید اما تغییر محسوسی در علایم بیماری مشاهده نکردید، به پزشک خود مراجعه نمایید.
● با دلپیچه اشتباه نشود
چنانکه گفته شد این بیماری به بزرگسالان اختصاص ندارد و نوزادان و اطفال نیز با آن دست به گریبان هستند. البته باید توجه داشت که این بیماری در اطفال به هیچوجه ناشایع و نادر نبوده است. به ویژه وجود آن در ماههای اول تولد (در صورتیکه با مشکلات دیگری همراه نباشد، عارضهای ایجاد نمیکند) طبیعی است، به طوریکه طبق آمار حدود ۷ میلیون کودک در آمریکا دچار این مشکل هستند. به تدریج و با افزایش سن کودک تا یک سالگی، این مشکل در درصد قابل توجهی از کودکان برطرف میشود به طوری که کمتر کودک ۲ سالهای را میتوان یافت که همچنان دچار این مشکل باشد اما به هر صورت حل مشکل درصد کمی از این بیماران، نیازمند مداخلات درمانی خواهد بود.
رفلاکس در کودکان معمولاً زمانی که حجم غذایی که طفل خورده زیاد باشد و نیز در موقع آروغزدن که میتواند علاوه بر مشکلاتی مانند التهاب مری، با ورود محتویات معده به مری و از آن طریق به نای و ریه موجب التهاب و عفونت ریه و حتی گاهی توقف تنفسی (آپنه) در کودک شود، بعضاً با خطرات جانی برای کودک همراه است.● علایم رفلاکس در اطفال چیست؟
علایم مختلفی برای این بیماری وجود دارد که کودک شما ممکن است تنها تعدادی از آنها را داشته باشد.
شایعترین علایم این بیماری در کودکان عبارت است از:
ـ درد، بیتابی و گریه مداوم یا ناگهانی پس از خوردن غذا (که بسیاری از اوقات با دلپیچه اشتباه میشود).
ـ بالاآوردن و استفراغ مکرر بعد از وعدههای غذایی.
ـ ادامه یافتن بالاآوردنهای کودک پس از یک سالگی.
ـ خوب نخوابیدن کودک.
ـ وزن نگرفتن یا کاهش وزن.
ـ غذا نخوردن یا کم غذا خوردن علیرغم گرسنه بودن.
▪ علایم کمتر شایع عبارتند از:
ـ خوردن و نوشیدن مداوم (برای تسکین دادن سوزش گلو).
ـ عدم تحمل نسبت به برخی غذاها.
ـ مشکلات بلع (مانند عقزدن یا تنگی).
ـ خشن شدن صدا.
ـ احساس سوزش گلو به طور دایم.
ـ مشکلات تنفسی دایمی (مانند التهاب و عفونت ریه، برونشیت، خسخس سینه، سرفه).
گلیز کردن (تراوش آب از دهان).
● رفلاکس در اطفال چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص رفلاکس بر پایه علایم بیمار استوار است و بنابراین در صورتیکه بیمار علایم بارز رفلاکس را داشته باشد، پزشک بدون انجام هرگونه آزمایش تشخیصی اضافهای اقدام به شروع درمان خواهد کرد. در صورتیکه کودک به درمان به خوبی پاسخ دهد، طبیعتاً نیاز به اقدام تشخیصی خاصی نخواهد بود، مگر اینکه پاسخ به درمان مناسب نباشد یا پزشک به وجود مشکلات دیگری فکر کند كه در آن صورت از اقدامات تشخیصی که پیشتر به آن اشاره گردید، کمک خواهد گرفت.
● آیا این بیماری میتواند عوارضی برای طفل داشته باشد؟
بسته به اینکه کدامیک از ۳ اتفاق زیر برای شیر یا غذای خوردهشده کودک بیفتد، عوارض آن متفاوت خواهد بود:
۱) شیر یا غذای بازگشته از معده از راه دهان به خارج ریخته شود؛ ورود اسید معده به مری باعث ایجاد سوزش سر دل میشود. همچنین اسید معده میتواند باعث قرمزی و التهاب مری شود که این امر میتواند موجب درد و کاهش میل به غذا شود. التهاب شدید مری میتواند به خونریزی مناطق ملتهب مری منجر شود. بافت ایجادشده متعاقب زخم میتواند باعث تنگی در مری شود. همچنین کودک ممکن است دچار عقزدن شود.
به تدریج با از دست دادن بخشی از مواد غذایی خوردهشده از یکسو و کاهش اشتهای ناشی از درد از سوی دیگر، کودک دچار اختلال رشد میشود و در صورت ادامه این روند ممکن است تکامل ارگانهای حیاتی کودک دچار اختلال شود. در عین حال به دلیل نقصان انرژی ممکن است قدرت یادگیری و تحرک کودک کاهش یابد.
اسید معده همچنین میتواند باعث صدمه مینای دندان کودک شود که در چنین شرایطی لازم است دندانپزشک، دندانهای کودک را از نظر ضایعات احتمالی مورد معاینه قرار دهد.
۲) شیر یا غذای بازگشته از معده از راه مری وارد نای میشود:
با ورود محتویات معده به بینی، نای و ریه، کودک ممکن است دچار مشکلات تنفسی شود. وقفهٔ تنفسی، عفونت ریه، آسم، سرفه، تنفس صدادار و عفونت سینوسها از عوارض این وضعیت هستند.
۳) مواد بازگشته از معده دوباره به معده برمیگردد:
در این حالت به علت درد و سوزش ایجادشده طفل دچار بیقراری میشود و بدون تمایل به خوردن چیزی گریه میکند. سایر عوارض ناشی از تماس محتویات معده با مری که در مورد اول ذکر شد، در این بخش نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
توجه داشته باشید که ممکن است کودک دلبند شما به هیچیک از عوارض جدی گفته شده دچار نشود، اما نکته مهم آن است که با دانستن عوارض احتمالی که امکان وقوع آن وجود دارد در مواقع لزوم با پزشک مشورت و با به کار بستن توصیههای پزشک از وقوع هر مشکل دیگری پیشگیری کنید.
● چه وقت لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتیکه کودک شما دچار هر یک از مشکلات ذکرشده گردید، او را نزد پزشک ببرید. پزشک پس از بررسی وضعیت رشد کودک و اطمینان از سلامت وی و عدم وجود عوارض مختلف ناشی از این بیماری، ضمن بیان توصیههای لازم از شما میخواهد تا برای جلوگیری از ایجاد یا پیشرفت هرگونه عارضه احتمالی به طور منظم جهت انجام معاینات به پزشک مراجعه نمایید. در صورتیکه بیماری باعث ایجاد عارضهای در کودک شده باشد در آن صورت حسب شرایط، پزشک تصمیم به اتخاذ تدابیر درمانی و از جمله تجویز دارو خواهد گرفت. در صورتیکه علیرغم اتخاذ تدابیر درمانی اولیه، بیماری همچنان ادامه یابد ممکن است با نظر پزشک معالج انجام اقدامات تشخیصی و درمانی تکمیلی ضرورت یابد.
● در مواجهه با این بیماری چه میتوان کرد؟
با توجه به طبیعی بودن این مسأله به ویژه در ماههای نخست تولد، اولین مسأله حفظ آرامش است. موارد زیر را به کار ببندید و برای بررسی بیشتر، کودک را نزد پزشک ببرید.
هنگام غذا دادن، طفل را در وضعیت قائم قرار دهید.
در صورتیکه طفل با شیشه شیر میخورد، هر ۳ تا ۵ دقیقه آروغ کودک را بگیرید.
کودک را بلافاصله پس از خوردن غذا به حالت افقی نخوابانید (حداقل تا ۳۰ دقیقه). در صورت به خواب رفتن طفل او را با رعایت نکات ایمنی حتیالامکان روی سطحی با شیب بخوابانید به طوریکه سر طفل بالاتر از بدن او قرار گیرد.
در برخی موارد با غلیظترشدن غذا، از میزان رفلاکس کودک کاسته میشود. در چنین شرایطی با مشورت پزشک معالج می توانید ۲ تا ۳ قاشق لعاب برنج به هر وعده غذای کودک اضافه کنید. توجه داشته باشید برای عبور این مایع غلیظشده حتماً سوراخ سر شیشه باید گشادتر شود.
کم کردن از مقدار شیر خوردهشده در هر وعده و در عوض افزودن تعداد دفعات خوردن شیر نیز در مواردی به کاهش رفلاکس در اطفال کمک میکند.
در گذشته توصیه میشد برای جلوگیری از ورود مواد غذایی به نای و ریهها و ایجاد خفگی در کودکان مبتلا به رفلاکس از به پشت خواباندن این کودکان خودداری شود و بنابراین کودک را پس از خوردن غذا به روی شکم میخواباندند، اما امروزه این مسأله به دلیل افزایش خطر سندرم مرگ ناگهانی شیرخواران زیر سؤال قرار گرفته است و لذا توصیه میشود در این مورد با پزشک معالج کودک خود مشورت نمایید تا بر اساس شدت بیماری و سابقه توقف تنفسی در این مورد اظهارنظر کند.
● سفر به دالان هزار تو
خوردن غذا یکی از نیازهای اساسی برای زنده ماندن است، زیرا بدن برای پیشبرد واکنشهای شیمیایی و تأمین مواد مورد استفاده در بافتهای جدید و ترمیم بافتهای آسیبدیده خود، از این طریق کسب انرژی میکند. اما نکته مهم اینجا است که سلولها نمیتوانند از مواد غذایی به همان صورتی که خورده میشوند استفاده کنند. بنابراین لازم است مواد غذایی برای استفاده سلولها به صورت ملکولهای ریز درآیند و این همان کاری است که دستگاه گوارش در کنار سایر وظایفش به انجام میرساند.
دستگاه گوارش از لوله گوارش و اعضای مرتبط با آن تشكیل میشود. لوله گوارش یك لوله پیچخورده به طول حدود ۹ متر است كه از دهان شروع و به مقعد ختم میشود و غذا در حین هضم شدن، از آن عبور میكند. این لوله شامل دهان، حلق، مری، معده، رودههای باریک و بزرگ، راستروده و مقعد است. ساختارهای فرعی گوارشی عبارتند از: دندانها، زبان، غدد بزاقی، كبد، كیسه صفرا و لوزالمعده؛ که به استثنای زبان و دندان، سایر ضمایم گوارشی با مواد غذایی تماس مستقیم ندارند.
▪ حركات دودی
اعمال حرکتی لوله گوارش به کمک لایههای مختلف عضله صاف که در دو لایه حلقوی و طولی بخش عضلانی دیواره لوله گوارش را میسازند، انجام میگیرد. عملکرد این لایه عضلانی غیر ارادی است و توسط دستگاه عصبی خودکار، هورمونها و پیامهای شیمیایی موضعی کنترل میشود. هدف اصلی انقباضات غیر ارادی عضلات صاف، خرد کردن غذا و مخلوط کردن آن با ترشحات گوارشی و جلو راندن مواد غذایی در طول لوله گوارش است. غذا در طول لوله گوارش به وسیله توالی مداوم انقباضات عضلانی كه حركات دودی نام دارند، به جلو رانده میشود. به این ترتیب که با اتساع لوله گوارش به خاطر تجمع غذا، روده تحریک و جدار روده در مناطق بالاتر از محل تجمع غذا منقبض میشود و این حلقه انقباضی به سمت جلو حرکت میکند و باعث ایجاد حرکت دودی و راندن لقمه غذا به جلو میگردد.
▪ ● دهان و مری
فرایند گوارش، در دهان آغاز میشود. دندانها و زبان در طول جویدن، غذا را برای بلع به قطعات نرم و كوچكتر تبدیل و در عین حال، آن را با بزاق نیز مخلوط میکنند و مواد موجود در بزاق، كربوهیدارتهای موجود در غذا (از جمله نشاسته) را تجزیه میكنند. در هنگام بلع، زبان لقمه غذا را از گلو به حلق میراند. ورود غذا به مری آغاز حرکت غیر ارادی لقمه غذا است. حرکات رودیشکل مری همراه با یک سری حرکات دیگر و تغییراتی که از عضلات گردن حنجره و زبان کوچک (اپیگلوت) ایجاد میشود باعث میگردد غذا به راحتی ابتدای لوله گوارش به سمت معده سر بخورد. دریچهی عضلانی انتهای مری با رسیدن حرکات رودی شل میشود و به غذا اجازه عبور میدهد. پس از آن مجدداً منقبض میگردد و از بازگشت غذا به داخل مری جلوگیری میکند.
▪ معده
غذا از مری به داخل معده میرود و در معده انبار میشود. بدین ترتیب امکان مصرف مقدار زیادی از غذا در یک وعده میسر خواهد شد. در معده سه کار عمده صورت میگیرد، که عباتند از: انبارسازی مقادیر زیادی غذا و تحویل تدریجی آن به دوازدهه، مخلوط کردن غذا با ترشحات معده و ایجاد سوپ معدی و تخلیه آهسته مواد غذایی به روده باریک جهت هضم و جذب رودهای مناسب.
غذا در معده تحت تأثیر مایع مترشحه از سلولهای معدی (که به این مایع شیره معده میگویند) قرار میگیرد.
بخشی از کربوهیدراتها، پروتئینها و چربیها در نتیجه عمل شیره معده هضم میشوند. در عین حال هضم پروتئینها که بر اثر آنزیمهای معدی به قطعات کوچکتری تقسیم شدهاند، در روده تسهیل خواهد شد.
۲ تا ۶ ساعت پس از خوردن غذا، محتویات معده به تدریج به داخل دوازدهه تخلیه میشوند. مواد غذایی غنی از کربوهیدرات مدت زمان کمتری در معده توقف میکنند؛ در حالی که غذاهای حاوی پروتئین، مدت بیشتری در معده میمانند. بیشترین زمان ماندن غذا در معده، متعلق به غذاهای حاوی چربی است، زیرا این غذاها باعث کندی سرعت تخلیه معده میشوند.
▪ روده كوچك
سوپ معدی یعنی غذایی که با شیره معده مخلوط و تا حدود هضم شده است، وارد دوازدهه (قسمت اول روده كوچك) و تحت تأثیر مایعات گوارشی كبد و لوزالمعده مجدداً تجزیه میشود. مرحله نهایی هضم در بقیه روده كوچك صورت میپذیرد. در روده كوچك، آنزیمهایی که از جدار روده آزاد میشوند، مواد غذایی را به واحدهای شیمیایی كوچكی تبدیل میكنند، به طوری كه بتوانند از جدار روده وارد شبكه رگهای خونی اطراف آن شوند.
کار اصلی رودهی باریک جذب مواد غذایی (پروتئینها، چربیها،کربوهیدراتها)، ویتامینها و آب است؛ به طوری که حدود ۹۰ درصد از جذب مواد غذایی در روده باریک انجام میگیرد. مواد غیر قابل هضم یا غیر قابل جذب در روده باریک، دستنخورده باقی میمانند و به روده بزرگ میرسند.
روده باریک با حرکات عضلات خود دو وظیفه مهم را به انجام میرساند؛ یکی اینکه سوپ معدی را با ترشحات گوارشی مخلوط میکند و تماس آن را با جدار روده افزایش میدهد و دیگر اینکه سوپ معدی را از دوازدهه به سمت روده بزرگ به جلو میراند که این کار حدوداً بین ۲ تا ۴ ساعت طول میکشد.
▪ روده بزرگ
پس از جذب مواد غذایی در روده كوچك، مواد باقیمانده وارد روده بزرگ میشوند. بیشتر آب موجود در این مواد به داخل بدن بازجذب میشوند و ماده دفعی نیمه جامد باقیمانده (مدفوع)، وارد راستروده میشود و در آنجا تا زمانی كه با یك حركت رودهای خارج شود، نگهداری میگردد.
عملکرد اصلی روده بزرگ جذب آب، یون سدیم و تعدادی مواد معدنی دیگر است. همچنین انبارسازی مواد و دفع به موقع مدفوع نیز از اعمال مهم روده بزرگ محسوب میشود، با این تفاوت که نیمه ابتدایی روده بزرگ بیشتر در عمل جذب و نیمه انتهایی آن بیشتر در انبارسازی مواد دخیل هستند.
یکی از حرکات مهم روده بزرگ، حرکات تودهای آن است که به میزان ۱ تا ۳ بار در روز و به ویژه طی ساعات اول پس از صرف صبحانه ایجاد میشود و محتویات روده بزرگ را با قدرت به سمت جلو و مناطق انتهایی روده منتقل میکند که پس از ورود مواد دفعی به راستروده و اتساع آن، عمل دفع آغاز میگردد.
▪ كبد، كیسه صفرا و لوزالمعده
كبد، كیسه صفرا و لوزالمعده، به تجزیه شیمیایی غذا كمك میكنند. كبد از محصولات گوارشی برای ساخت پروتئینهایی مثل پادتنها (كه به مقابله با عفونتها كمك میكنند) و عوامل لختهكننده خون استفاده میكند. كبد همچنین سلولهای خونی فرسوده را تجزیه میكند و مواد اضافی را به صورت صفرا دفع میكند كه این مواد در كیسه صفرا ذخیره میشوند و در گوارش چربیها نقش دارند. ورود غذا به دوازدهه (اولین قسمت روده كوچك)، كیسه صفرا را تحریك میكند تا از طریق مجرای صفراوی، صفرا را به درون دوازدهه بریزد. لوزالمعده، مایعات گوارشكننده قدرتمندی را ترشح میكند كه در هنـگام ورود غذا به دوازدهـه، وارد آن میشوند. این مایعات، همراه با مایعات گوارشكنندهای كه به وسیله سطح داخلی روده تولید میشوند، كمك میكنند تا مواد غذایی به موادی قابل جذب خون شدن تجزیه گردند و به كبد برده شوند.
