مقدمه
ورود تكنولوژي به عرصه اطلاعات و پديد آمدن تكنولوژي اطلاعات تمام ابعاد زندگي بشري را متحول كرد. و روند انجام امور كلي با گذشته هاي نه چندان دور از نظر كيفي وكمي تغييركرده كه نتيجه اين تغير وتحولات دانشگاهها ومراكز آموزشي با پديده جديد به عنوان تكنولوژي آموزشي ( فناوري آمزشي ) رو به رو شده اند كه اين پديده آموزش را از حالت سنتي خارج ساخته و جريان خاصي به آن بخشيده است . و با پيدايش كامپيوتر وبه دنبال آن شبكه هاي كامپيوتري و وب جهاني در دهه هاي اخر قرن بيستم نوع ديگري از آموزش و مكانهاي آموزشي را فرا روي دانشجويان وفراگيران قرار داده است . اين نوع آموزش شالوده اي از كاربرد تكنولوژي ، ارتباطات ، مفاهيم روانشناختي ، حرفه اي وآكادميك بر اساس معيارها واستاندارد هاي معمول است كه بنا به اهداف ، نيازها و واقعيت هاي موجود جوامع شكل خاصي به خود مي گيرد آموزش به كمك فناوري هاي نوين در مدت زمان كوتاهي كه از زمان ان پيدايش آن مي گذرد توانسته شيوه هاي آموزشي را در سطح بسيار گسترده دگرگون كند .
تاريخچه
آموزش از راه دور ريشه در زمان هاي قديم داشته و به عقيده بعضي از صاحب نظران به زمان افلاطون وشاگردش ديونسيس مي رسد ولي از آنجايي كه شواهد نشان مي دهد اولين آموزش از راه دور به شيوه پستي و مبادله مواد آموزشي وپرسش وپاسخ از طريق پست در سال هاي 1728 ميلادي انجام گرفته است از آن تا به حال شكلهاي مختلفي از آموزش به صورت هاي ترويجي ، ارشادي وآكادميك از طريق مكاتبه ، ضبط صوت ، برنامه هاي تلوزيوني ، ويدئويي واخيرا ماهواره اي و... انجام پذيرفته است . اما آموزش از راه دور به شيوهاي جديد يعني با بهره گيري از تكنولوژي نوين كامپيوتر ي واز همه مهمتر اينترنت پديه ي نو بود.
به سوي مجازي شدن
عصر حاضر را بايد تلفيقي از ارتباطات واطلاعات دانست . عصري كه در آن بشر بيش از گذشته نياز به اطلاعات وبرقراري ارتباط براي كسب اطلاعات مورد نياز دارد .
امروز افراد با در اختيار داشتن امكانات واطلاعات پيشرفته امكان برقراري ارتباط و تبادل سريع اطلاعات بيش از پيش ميسر گرديده است ، افراد در هر كجا كه باشند مي توانند آخرين اطلاعات مورد نياز خود را در هر زمينه در يافت كنند .
اما بي شك بيشترين تاثير پديد آمدن فناوري اطلاعاتي وارتباطي به محيط ها ي آموزشي بوده است كه اين امر سبب شده است تا محيط هاي آمزشي به سوي مجازي شدن سوق پيدا كنند . چنين تغيري دارا بودن امكانات پيشرفته ( كامپيوتر ، اينترنت و... ) ومنابع اطلاعاتي غني تر مي باشد .
آنچه در ابعاد جهاني آموزش و ضرورت وجودي آن حتمي است اين است كه كه توسعه آموزش با اينكه هنوز زمان كودكي خود را مي گذراند بر آموزش سراسر دنيا تاثير جهانشمول وموثري گذارده است اما در بحث كلان اين پديده ديري نخواهدپاييد تا اين تاثير بر ابعاد مختلف آموزش حرفه اي بين المللي چهره موثر خود را به عنوان يك انقلاب نمايشي به نمايش به گذارد . ( مجله الكترونيكي ، اصفهاني امير رضا ، حميدي ، علي )
تاسيس آموزش مجازي
انديشه تاسيس آموزش مجازي از سال 1996 م در جهان مطرح شد ولي اولين دانشگاه مجازي در سال 2000 م شكل گرفت . طرح آموزش مجازي را اولين با ر انگلستان مطرح كرد اما آمريكاي ها به طور عملي براي اولين بار به آن پرداختند.
آموزش رايانه اي اگر از طريق اينترنت باشد آموزش شبكه اي و اگر از طريق فناوري اطلاعات باشد آموزش مجازي ناميده مي شود .
نخستن گام در راستاي آموزش مجازي فر هنگ سازي ايجاد اعتماد و باور مردم نسبت به كيفيت بالا آموزش مدرك آن عنوان كرد . ( نمايه ، كاهاني، محسن)
توسعه آموزش مجازي
در بسياري از كشور هاي جهان سال هاست كه آموزش مجازي شكل گرفته و اجرا شده اما توسعه واقعي اين آموزش در ايرا ن به زماني بر مي گردد كه اينترنت جهاني شد.
دانشگاه هاي صنعتي شريف ، امير كبير ، علم وصنعت ، فردوسي مشهد و علامه طباطبايي در اين راه پيشگام هستند . مهمترين موانع تحقيق اين نوع آموزش را فراهم نبودن زير بسترهاي مخابراتي ، نيروي انساني متخصص در تدوين برنامه آموزشي ، عدم تدوين استراژي مشخص ، كيفيت محتواي آموزش و عدم گسترش فرهنگ استفاده از (اي _ تي ) مي داند . ( ايرنا )
فن آوري اطلاعات
تعريف فناوري اطلاعات :
فن آوري اطلاعات به مجموعه به هم پيوسته اي از روشها ، سخت افزارها ، نرم افزارها وتجهيزات ارتباطي كه اطلاعات را در اشكال مختلف ( صدا ، تصوير ، متن ) جمع آوري ، ذخيره سازي ، باز يابي ، پردازش ، انتقال ويا عرصه مي نمايد ، اطلاق مي گردد .
از نظر يونسكو :
تكنولوژي اطلاعات عبارت است از روش هاي علمي ، فني ، مهندسي و تكنيك هاي مديريت و پردازش و كاربرد اطلاعات در زمينه هاي اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي .
نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات در يادگيري
فناوري اطلاعات و ارتباطات در مدت زمان كوتاهي كه از پيدايش آن مي گذرد توانسته زندگي انسان را در سطح بسيار گسترد . يكي از اين تغيرات عمده اختصاص به يادگيري آموزشي دارد . نقش فناوري اطلاعات وارتباطات در چرخه يادگيري بسيار پر اهميت است .
فناوري اطلاعات وارتباطات توانسته است كمبود و نواقص يادگيريها و آموزشهاي سنتي را رفع نمايد . و دگرگوني هاي زيادي را در آموزش به وجود آورد با استفاده از دنياي مجازي در يادگيري مي توان به روشهاي نوين وكار آمد يادگيري دست يافت علت استفاده از فناوري اطلاعاتي و ارتباطي در يادگيري آموزش بهتر وسريعتر مي باشد فناوري اطلاعات و ارتباط نوع جديدي از يادگيري را به وجود مي آورد كه نيازي به حضور فيزيكي استاد در كلاس درس نيست و يادگيري در محيط هاي غير از كلاس امكان پذير مي باشد به نحوي كه يادگيرندگان اطلاعات خود را با ساير افراد در ميان مي گذارند و به اين ترتيب از اطلاعات خود و ديگران استفاده مي كنند . ( مجله الكترونيكي ، اصفهاني ، حميدي )
تعاريف اينترنت ، شبكه ، وب
اينترنت : شبكه اي است كه ساير شبكه هاي جهاني كامپيوتري در سراسر جهان را به هم مرتبط مي سازد اينترنت مخفف ( inter connected net work ) است .
شبكه : (net work ) دو يا چند كامپيوتر كه به يكديگر متصل مي شوند و زبان كامپيوتري واحدي را به كار مي گيرند و به اين ترتيب با يكديگر مرتبط مي شوند.
تار جهان گستر يا وب ( word wide web ) : بخشي از اينترنت www يا web ناميده مي شود كه چند سالي ايجاد شده است اما رشد بسيار سريعي داشته است اغلب فكر كرده اند كه www همان اينترنت مي باشد در حالي كه اين تصور درست نيست . اينترنت خود شبكه است و تار جهان گستر يا وب از جمله فعاليت هاي است كه در آن انجام مي شوند .
(آموزش اينترنت ، ديانه ، نيره سادات )
آموزش مجازي
امروزه اينترنت به خاطر به صرفه بودن از لحاظ هزينه ، زمان و مكان و سرعت بالا انجام دهي كارها دارا بودن حجم بالا اطلاعات از لحاظ مقداري در اكثر زمينه هاي آموزشي ، تجارب ، ارتباطات جايگاه ويژه اي پيدا كرده است در حال حاضر انقلاب الكترونيكي و تكنولوژيكي دگرگوني هاي عميقي در تمام زندگي ما ايجاد كرده است و جامعه جهاني را به سويي مي كشاند كه آموزش از راه دور را اجتناب نا پذير و ضروري ساخته است و روز به روز آن را غني تر و آسانتر مي كند و فرصت هاي ذيقيمتي را براي بانيان و متوليان آموزش از طريق در اختيار گذاشتن وسايل كمك آمرزشي پيشرفته ، ارائه دروس و مطالب را جذابتر كرده است .
تعريف آموزش مجازي ( الكترونيكي ) :
عبارت است ا ز ارائه محتواي آموزشي و تجربيات مدرس به فراگيران كه اين افراد مي توانند در هر نقطه از جهان از اين نوع آموزشها بهره بگيرند .
تعاريف آموزش مجازي از ديدگاه كارشناسان مختلف
(Howard block) : آموزش مجازي توجه به يادگيري از طريق اينترنت مي باشد .
(elit trondsen) : آموزش مجازي ( الكترونيكي ) نيروي شبكه را به كار مي گيرد براي كساني كه به تكنولوژي هاي اينترنتي تكيه دارند كه در ضمن كار با شبكه آنها را نيز قادر به يادگيري مي كند .
دست اندر كارهاي سيستم هاي cisco اينگونه معتقدند كه :
آموزش مجازي يك يادگيري اينترنتي است كه مي توان شامل رساندن مطالب در چندين شكل ، مدريت آموزشي و يك مجموعه شبكه شده از دانش آموزان و تعدادي توسعه دهندگان و كارشناسان خبره مي باشد ، همچنين آموزش مجازي يادگيري را سريعتر و با هزينه كمتر ميسر مي سازد . به علاوه دستيابي به آموزش براي همه و شركت همگان در فرايند يادگيري را مهيا مي سازد . ( مركز الكترونيكي پرشيا )
طراحي آموزشي در محيط هاي مجازي
در يك محيط آموزش مجازي ( الكترونيكي ) ابزارهاي ديدار ي وچند رسانه اي پايه و اساس فرايند ياد دهي و يادگيري مي باشند براي استفاده ا ز اين محيط هاي جديد آموزشي لازم است فرا گيرنده چندين سواد ( سواد شنيداري ، ديداري ، سواد فناوري ، سواد رايانه اي و سواد عادي داشته باشد . طراحي آموزشي يك فعاليت تيمي است كه در اين تيم كارشناساني شامل استاد طرح درس ( ترجيحا با سابقه تأليف منبع درسي خود آموز ) متخصص علوم تربيتي ، متخصص يادگيري الكترونيكي ( محيط مجازي ) ، متخصص فناوري اطلاعات و پياده كننده طرح درس شركت دارند . ( همايش تكنولوژي آموزشي ، زماني ،
بي بي عشرت )
مزاياي مهم آموزش الكترونيكي
امروزه با پيدايش آموزش الكترونيكي ديگر تصورات قبلي نسبت به تهيه جا ومكان براي تحصيل وآموزش مجازي از بين رفته است اكنون با به صحنه آمدن دانشگاهها و مراكز آموزش مجازي ديگر نيازي به ترك منزل و صرف هزينه گزاف براي مسافرت و اسكان نيست و هر فردي در هر زمان و مكاني مي تواند از اين امكانات استفاده نمايد افزون بر آن ، ساعات شروع وخاتمه كلاسها ثابت نيست و دانشجويان در هر زمان مي توانند در سر كلاس حضور پيدا كنند يكي از نكات مهمي كه در اين نوع آموزش مطرح است آزادي عمل در انتخاب موضوع وسر فصلهاي مورد علافه افراد است .
به طور كلي مي توان اين مزايا را به صورت زير بر شمرد :
1- عدم نياز به حضور فيزيكي استاد در كلاس درس:
از آنجا كه در اين نوع آموزش كليه ارتباطات از طريق اينترنت انجام مي شود لزومي به حضور فيزيكي مدرس و فراگير در كلاس نيست . تنها كافي است مدرس يا فراگير از طريق يك دستگاه كامپيوتر ا زمنزل يا نزديك ترين مركز متصل به اينترنت به دانشگاه مجازي متصل شوند اين امر خود سر منشأ مزايا ديگري است چرا كه با اين اوصاف ديگر نيازي به صرف هزينه براي ساختمان سازي آموزشي نخواهد بود . از سوي ديگر در شهرهاي بزذگ منجر به كاهش رفت و آمد درشهر وكمتر شدن ترافيك شهري وآلودگي هوا مي شود .
2- عدم كلاس درس به زمان خاص :
هر چند كه اين سيستم آموزشي از تكنولوژي هاي كنفرانس از راه دور و مانند آن كه نياز به حضور در پشت كامپيوتر در زمان خاص دارد پشتيباني مي كند ولي قسمت اعظم اين سيستم مبتني بر دروسي است كه هر زمان فراگير اراده كند مي تواند به سايت آموزش متصل شود و دروس را در يافت كند اين سيستم براي افراد شاغل كه وقت آزاد محدودي براي تحصيل دارند كاملا مناسب است .
3- كيفيت بالاي ارائه دروس :
در آموزش واقعي درس توسط يك مدرس ارائه مي شود كه اين امر مطلوب نيست ، چرا كه كيفيت مطالب ارائه شده در كلاس به پارامترهاي زيادي مانند وضعيت روحي مدرس ، گرما و سرماي محيط كلاس و ... كه مي تواند تاثير منفي داشته باشند بستگي دارد ولي در آموزش مجازي اين مشكلات وجود ندارد . در اين نوع آموزش دروس توسط تيم هاي مجرب آمده مي شوند وبا استفاده از تكنولوژي هاي مدرن و متنوع چند رسانه اي به نحو مطلوبي ارائه مي شوند در ضمن فراگير مي تواند به كرات مطالب ارائه شده در جلسه خاصي را مشاهده كند و اين لحاظ كيفيت آموزش بهبود مي يابد.
4- پشتيباني از تعداد زيادي فراگير در يك درس :
در آموزش واقعي معمولا به خاطر محدويت هاي كلاسها و همچنين به خاطر بازدهي اين مشكل وجود دارد كه فراگيران ممكن است به خاطر تكميل ظرفيت نتوانند در دروس ثبت نام كنند اين مشكل طبعا در آموزش مجازي وجود ندارد و فراگيران ثبت نام شده در يك كلاس يا در يك درس مي توانند هزاران نفر باشند.
5- بالا بردن سطح علمي جامعه
د رآموزش هاي واقعي معمولا به خاطر محدوديت امكانات از لحاظ مكان ، اساتيد وغيره هر ساله تعداد محدودي دانشجو از طريق آزمون هايي كه برگزار مي شود موفق به ورود به دانشگاه مي شوند در صورتي كه در دانشگاه مجازي اين محدوديت ها وجود ندارد بنابر اين تمامي افراد علاقه مند به تحصيل شانس ادامه تحصيل در دانشگاه را پيدا مي كنند كه اين امر مطمئنا در بالا بردن سطح علمي وفرهنگي جامعه موثر است .
6- دسترسي به كتابخانه هاي ديجيتالي
در اين نوع كتابخانه ها ديگر نيازي به برگرداندن كتاب نمي باشد زيرا ما مطالب مورد نظري را كه مي خواهيم جستجو مي كنيم و با سريع ترين سرعت ممكن به آنها دست مي يابيم . در كتابخانه هاي معمولي امكان فرسوده شدن كتاب مي باشد . ( مركز آموزش الكترونيكي پرشيا -اينترنت ، ديلمقاني ، ميترا )
كلاسهاي مجازي
فناوري اطلاعات وارتباطات را مي توان به عنوان ابزار نيرومندي براي ارتقاي كيفيت و كارايي آموزش مورد استفاده قرار داد به گونه اي كه شيوه آموزش را دستخوش تغير داده و ديگر نيازي به حضور فيزيكي در كلاسهاي درس نباشد .
كلاسهاي مجازي يكي از محصولات فناوري اطلاعات وارتباطات در زمينه آموزش است در اين روش آموزشهاي مورد نظر در مكاني مشخص ارائه وسپس با بهره برداري از روشها ي انتقال همزمان يا نا همزمان به مكان ديگر منتقل مي شود .
نيازمندي هاي كلاس مجازي
1- سيستم هاي آموزشي كه به دو دسته تقسيم مي شوند . 1- سيستم هاي آموزشي هم زمان
2- سيستم هاي آموزشي غير هم زمان
1- سيستم هاي آموزشي هم زمان :
الف-كنفرانس ويدئويي دو طرفه :در اين روش استاد ودانشجو همديگر را مي بييند و مي توانند با همديگر به گفت وگو بپردازند در چنين حالتي به پهناي باند زيادي به انتقال صوت وتصوير نياز است اين نوع آموزش همان ديگاه سنتي آموزشي است كه معلم در سر كلاس حضور پيدا مي كند تنها تفاوت عدم حضور فيزيكي استاد در سر كلاس درس است .
ب- كنفرانس صوتي دو طرفه : دراين سيستم استاد و دانشجو تصوير را نمي بينند آنها فقط اسلايد ها را ديده وصداي يكديگر را مي شنوند .
ج - روش ديداري وشنيداري : از تركيب دو روش قبل استفاده مي شود .
ب- سيستم هاي آموزشي ناهمزمان : در اين رووش دروس آموزشي از قبل وتهيه وبه گونه اي ذخيره مي شود و فراگيران مي توانند به آن گوش دهند . اين حالت يادگيري نيز با روش هاي گوناگون قابل اجرا است .
- استفاده از ضبط ويدئويي
- استفاده از cd آموزشي ، برنامه هاي كامپيوتري .
- استفاده از پخش وبي : درس با روشهاي مختلف برنامه ريزي روي يك سايت قرار مي گيرد .
2- بستر ارتباطي
بستر ارتباطي ، محيطي است كه د رآن داده ها بين دو نقطه منتقل مي شوند كه در حالت كلي به سه دسته circuit switch و packet switch و leased line تقسيم مي شود . براي انتقال صوت وتصوير مي توان از هر سه نوع خط ارتباطي استفاده كرد .در انتخاب خطوط بايد پارامترها و از مشخصات آن خط را در نظر گرفت . بستر ارتباطي بر اساس حداقل نياز انتخاب مي شود .اين بستر مي تواند خطوط اجاره اي مخابرات ، اتصال ماهواره به اينترنت شكل يك ،استفاده از vsat و حتي خطوط تلفن باشد .
3- اطاق تدريس
تقريبا در تمام روشهاي مجازي ، اطاقي براي تدريس با امكانات زير مورد نياز است :
- عايق هاي صوتي
- دوربين فيلم برداري
- وايت برد الكترونيكي يا معمولي
- ميكرفون
- ادوات ضبط ديجيتالي درس
4-كلاس اطاق دانشجويان
براي پخش وبي ، وجود يك رايانه متصل به اينترنت كافي است تا دانشجويان در هر زمان يا مكاني از آموزش استفاده كنند اما در روش هاي هم زمان ، اطاق دانشجويان بايد به امكانات زير مجهز باشد :
- ميكروفون حداقل يك عدد و حداكثر به تعداد دانشجويان
- بلند گو حداقل يك عدد
- يك pc progector ( يا يك كامپيوتر به ازاي هر دانشجو )
- يك كامپيوتر
- يك دوربين فيلم برداري
- وايت برد الكترونيكي يا معمولي
5-امنيت : شبكه هاي رايانه هاي به سرعت در حال گستر ش هستند به گونهاي كه اگر در سال 1986 فقط تعداد معدودي از رايانه ها در يك مركز كوچك به يكديگر متصل مي شدند ، در سال 1997 بيش از شانزده ميليون رايانه در 85 كشور جهان به شبكه اينترنت متصل شده و هر ده ماه اين رقم دو برابر مي شود . اين گونه شبكه ها علاوه بر مزايا ، معايبي نيز دارند . به عبارت بهتر ، چون اطلاعات در شبكه هاي كامپيوتري در محيط انتقال به اشتراك گذاشته مي شود و امكان استفاده بالقوه آن براي ديگران نيز مهيا خواهد شد ، اين موضوع در سيستم هاي امنيتي - تجاري خطر بزرگي است اما در آموزش الكترونيكي خطر هاي ديگري نيز وجود دارد و آن اينكه يك اخلالگر مي تواند اقدامات ذيل را انجام دهد :
- تغير محتوا
- از كار انداختن سرويس
براي اجتناب از موارد ياد شده ، بايد تمهيداتي در نظر گرفته شود كه از مهمترين راهكار هاي آن مي توان به روش رمز نگاري داده ها و احراز هويت و استفاده از خطوط اختصاصي اشاره كرد .
دلايل توجه به كلاس مجازي در اجراي سياستهاي آموزشي
- عدم نياز به جا به جايي استادان ، معلمان و مربيان از يك منطقه به منطقه ديگر وامكان بهره گيري از اساتيد به نام بدون توجه به موقعيت مكاني
- كاهش هزينه لجستيكي
- حذف تأثير منفي عوامل همچون دوري ، وضعيت بد جغرافيايي و امنيت كم
- افزايش كيفيت آموزش از طريق بهره مندي از اساتيد ، معلمان و مربيان با سابقه و مجرب مناطق ديگر ( اينترنت ، خامنه زاده ، تورج )
چالش هاي يك كلاس مجازي
1- چگونگي حضور و غياب 2- نحوه ورود دانشجويان به شبكه 3- تدوين قوانين لازم براي ثبت نام 4- پرداخت شهريه 5- آيا ارزيابي آموخته ها بايد به صورت مرحله اي باشد يا نهايي؟ 6- چگونگي برگزاري اينگونه ارزيابي ها .
مشكلات برگزاري امتحانات از طريق اينترنت
مهمترين مشكل ، ضعف زير ساختارهاي شبكه اينترنت ميباشد . امكان قطع تماس يا اشغال بودن خط براي مشتركاني كه از طريق مردم از اينترنت استفاده مي كنند امري معمول است. همچنين مشكلات ديگري نظير قطع برق مي تواند يك امتحان از راه دور را با مشكلات مواجه كند .به خصوص در هنگام امتحان اين مشكلات با تقويت زير ساختارهاي اينترنت قابل حل است . يك مشكل ديگر ، عدم تسلط كافي دانشجويان با تايپ كردن فارسي مي باشد .براي رفع اين مشكل از دانشجويان خواست كه مسائل طولاني را در روي كاغذ حل كرده و سپس اسكن كنند . مسئله ديگر هزينه زياد برگزاري امتحان به وسيله كامپيوتر مي باشد .
ولي مهمترين مشكل امكان تقلب است . راه حل استفاده از مراقب در هنگام برگزاري امتحان مانند دانشگاه مجازي آتاباسكا كانادا . (مشكلاتي كه گفته شد بيشتر براي كشورمان ايران مي باشد ) .
سيستم برگزاري خودكار امتحان در دانشگاه آتاباسكا كانادا
هدف اين سيستم ، خودكار كردن فرايند طراحي سوالات امتحاني ، بر گزاري امتحان و نمره دهي امتحان مي باشد . براي افزايش امنيت امتحانات ، پايگاه داده مربوط به سوالات محرمانه مي باشد براي هر درس چهار تا شش امتحان كامل نوشته شده و اين امتحانات توسط استاد درس تأييد مي شود دانشجويان با پر كردن فرم هاي مخصوص ، از طريق شبكه تقاضاي شركت در امتحانات را مي كنند . سپس نام شخص مراقب امتحان و تاريخ امتحان از طزيق پست الكترونيكي به دانشجو اطلاع داده مي شود 48 ساعت قبل از بر گزاري هر امتحان به دانشجو و مراقب از طريق پست الكترونيك زمان امتحان اطلاع داده مي شود . همچنين كدكاربر و كلمه عبور جداگانه اي براي دانشجو و مراقب ارسال مي شود . امتحان مي تواند شامل سوالات تستي وتشريحي باشد . سوالات تستي به طور خودكار تصحيح و نمره دهي مي شوند . سوالات تشريحي به همراه پاسخنامه براي يك مصحح ارسال مي شود . مصحح سوالات را تصحيح كرده و نمره مورد نظر را از طريق شبكه به سرور اصلي ارسال مي كند . سپس در سرور اصلي اين نمره با نمره سوالات تستي تركيب شده و نمره نهايي محاسبه مي شود . در يك جمع بندي كلي مي توان گفت كه سيستم بر گزاري امتحان فوق تركيبي از برگزاري امتحان روي كاغذ و استفاده از شبكه مي باشد . ( اينترنت ، شير علي شهرضا ، محمد - شير علي شهرضا ، سجاد )
كارنامه مجازي ( grade virtual )
در اين كارنامه نمرات دانشجويان با ضريب امنيتي بالا ، بر روي شبكه اينترنت قرار داده شده است . به گونه اي كه بدون ايجاد فهرستي از اطلاعات موجود در پايگاه ، هر فرد توانايي دسترسي به اطلاعات مورد نياز خود را در صورت موجود بودن در شبكه داشته باشد . بدين ترتيب از لو رفتن اطلاعات جلوگيري شده و هزينه نگهداري شبكه نيز كاهش مي يابد و در عين حال بر سرعت شبكه افزوده مي شود . به طور كلي از اين روش مي توان براي نمايش اطلاعات شخصي كه دسترس عموم افراد به آن مجاز ، ولي انتشار عمومي آنها ناخوشايند است ، استفاده كرد .
در اين روش علاوه بر افزايش امنيت شبكه ، فوايد ديگري نيز وجود دارد كه از جمله آنها مي توان به نكات زير اشاره كرد :
- كاهش حجم اطلاعات رد وبدل شده بين كاربر و شبكه و در نتيجه افزايش سرعت شبكه .
- عدم نياز به سرويسهاي ويژه و پيچيده براي ايجاد پايگاه هاي داده و در نتيجه كاهش هزينه هاي ايجاد و نگهداري شبكه .
- سهولت در ايجاد و به روز دهي پايگاه داده به علت مستقل بودن پايگاه و رابطه غير مستقيم آن با صفحه وب .
كاربرد كارنامه مجازي
از اين روش مي توان براي اعلام نتايج آزمونها و مسابقات ، شناسايي افراد به منظور هدايت آنها به صفحات مورد نظر و ... استفاده كرد . در اين كارنامه جهت اعلام نتايج آزمون هاي دانشجويان از اين روش استفاده شده است . در اين كارنامه هدف ما دريافت شماره دانشجويي و سپس نمايش نمره آن دانشجو مي باشد . براي انجام اين عمل ، ابتدا در صفحه وب، شماره دانشجو را با نام درس و اطلاعات مورد نياز ديگر از كاربر دريافت كرده و آن را به تابعي كه به زبان برنامه نويسي جاوا اسكريپت مي باشد ، مي فرستيم . اين تابع در آرشيو به جستجوي داده ي مورد نظر كه به صورت تصوير مي باشد ، پرداخته وآن را نمايش مي دهد . در صورتي كه تصوير فوق موجود نباشد ، صفحه وب به هنگام بررسي تصوير مورد نظر ، متوجه موجود نبودن اطلاعات مي شود و در نتيجه به نمايش پيغامي مبني بر موجود نبودن اطلاعات در خواست شده مي پردازد . ( اينترنت ، شير علي شهرضا ، محمد - شير علي شهرضا ، سجاد )
اجزاي يك دانشگاه مجازي
اجزاي دانشگاه مجازي عبارت اند از :
Information booth : به دانشجويان در فهم دانشگاه مجازي ، خدمات آن ، سر فصل هاي دروس و مدارج تحصيلي كمك مي كند .
Teaching unit : دفاتر و واحد هاي آموزشي كه واحد هاي درسي ، سمينارها ، آزمايشگاهها ، پايان نامه ها و برنامه ا متحانات را ارائه مي دهند .
Student office : مسئول خدمات اجرايي و اداري مانند ثبت نام دروس ، سمينارها ، امتحانات و كارگاهها است .
Library : امكان دسترسي به فهرست هاي اطلاعاتي و كتابخانه اي را فراهم مي كند .
Cafeteria : ارتباطات و اجتماعات دانشجويي را براي دانشجويان دور از دسترس و نيز گفت وگو و بحث را براي آنها فراهم مي آورد .
Black board : دانشجويان را در جريان اخبار قرار مي دهد .
Research center : اين مركز به دانشجويان در باره فعاليت هاي تحقيقاتي و انتشارات اطلاع مي دهد و نيز امكان ارتباط بين دانشجويان و محققان را فراهم مي سازد .
Shop : در اين محل اماكن خريد منابع درسي ميسر است .
به عنوان نمونه از اين دانشگاهها ميتوان دانشگاه كنتكاكي را نام برد . اين دانشگاه از سال1999 كار خود را آغاز كرده است و كليه دروس دانشگاه به صورت پيوسته ارائه مي گردد . اين دانشگاه امكان دسترسي آزاد و بدون محدوديت به اطلاعات و منابع مطالعاتي كتابخانه مجازي دانشگاه كنتكاكي را براي كليه ثبت نام كنندگان از طريق اينترنت ميسر ساخته است . اين دانشگاه ، علاوه بر تحصيلات تكميلي ، داراي مدرسه متوسطه مجازي به همين نام است.(اينترنت، ديلمقاني ، ميترا )
آيا آموزش مجازي تفكر انتقادي را تقويت مي كند؟
دگرگوني هاي حاصل از پيشرفت تكنولوژي اطلاعات وگسترش روز افزون آن ، چالش هاي جديدي را فرا روي مربيان ومعلمان قرار داده است كه يكي از اين چالش ها ناظر بر گسترش مهارت هاي تفكر انتقادي در محيط هاي آموزش مجازي تحت وب مي باشد .
مطالعات انجام شده نشان مي دهد كه آموزش مبتني بر اينترت به طور كلي مهارت هاي فكري سطوح پايينتر را مد نظر قرار مي دهد . يا به عبارت ديگر شواهد و قرائن قانع كننده اي براي استفاده از اين رويكرد ( تفكر انتقادي ) در دست نيست
حال اين سوال مطرح ميشود كه آيا آموزش مجازي يا ( on line ) مي تواند به طور موفقيت آميزي تفكر انتقادي را در دانش آموزان تقويت كند ؟ طبق مقاله ارائه شده در دومين همايش فناوري اطلاعات براي رسيدن به اين مسئله مهم ( تفكر انتقادي ) طراحي آموزشي ويژه اي لازم است .كه دانش آموزان را در فضاي الكترونيكي به تفكر انتقادي وا دارد .
آموزش مجازي براي چه مقطعي مي باشد ؟
نظام آموزش مجازي محدود به هيچ تخصص ، مقطع ، سن و دوره ي خاص نيست وبا توجه به گستردگي فعال خود مي توانند آموزش را در همه مراحل ومقاطع فعال كند .بدين دليل كه محدود به مكان وزمان نيست و مي تواند همه علاقمندان به آموزش را با گزينه هاي سادتر از آنچه كه تا كنون در آموزش مطرح بوده است به يك فراخوان همگاني در موسسات ، دانشگاه ها ، كارخانه جات و ... دعوت كند . اين نوع آموزش نه فقط در مراكز آموزش رسمي بلكه در همه موسسات نيازمند به آموزش مورد استقبال قرار گرفته است .(اينترنت)
انواع آموزش مجازي ( الكترونيكي ) از لحاظ كاربران و مخاطبان
آموزش عالي : كاربران اين نوع از آموزش مجازي اغلب دانشجويان ، اساتيد ، پرسنل ستادي دانشگاه ويا حتي متقاضيان دوره هاي آموزش عالي مي باشند . مفاهيمي نظير دانشگاه مجازي و ديجيتالي مربوط به اين نوع از آموزش مجازي است .
كمك آموزشي : كاربران اين نوع از آموزش مجازي اغلب دانش آموزان مدرسه اي مقاطع مختلف ، معلمان و دبيران و يا والدين آنها مي باشند .مفاهيمي نظير مدارس مجازي ، دبيرستان مجازي و... مربوط به اين نوع از آموزش مجازي است .
آموزش عمومي : كاربران اين نوع از آموزش مجازي اغلب كاربران عادي و خانگي مي باشند كه براي افزايش مهارت هاي فرد از ابزارهاي فناوري اطلاعات استفاده مي كنند .
آموزش كاركنان ( آموزش ضمن خدمت ) : كاربران اين نوع از آموزش مجازي پرسنل و كاركنان شركت ها، موسسات و سازمانهاي خصوصي و دولتي مي باشند . البته استفاده از فناوري اطلاعات در آموزش و تربيت نيروي انساني معمولا براي شركتها ، كارخانه جات و موسسات با نيروي انساني زياد مطرح مي شود . ( روزنامه دنياي اقتصاد ، ضميمه ارتباط پويا ، حقيقي احمد رضا )
كتابخانه هاي مجازي
با پيشرفت هاي حاصل از پيدايش فناوري اطلاعاتي وارتباطي ، كتابخانه ها هم از حالت سنتي نقش خود تغيير داده اند و از وسايل فناوري نوين براي ارائه خدمات استفاده مي كنند . و در نتيجه در كنار كتابخانه هاي سنتي ، نوع جديدي از كتابخانه به نام كتابخانه مجازي پديد آمد .
ابن كتابخانه هاي مجازي ، مجموعه اي از اطلاعات را به صورت ديجيتال در اختيار دارند وآنها را سازمان دهي مي كنند اين اطلاعات شامل كتابها ، مجلات الكترونيكي ، پايگاههاي اطلاعاتي ، صفحات وب ، لوح هاي فشرده و ساير قالب هاي الكترونيكي مي باشد .
كتابخانه هاي مجازي طيف گسترده اي از منابع اطلاعاتي كه به صورت فيزيكي موجود نيستند را فراهم مي كنند در حالي كه محدود به زمان و مكان ، مقدار نمي باشند . ( مجله الكترونيكي ، اصنافي ، حميدي )
كنفرانس هاي مجازي
كنفرانس هاي مجازي در آموزش مجازي كه در آن تعامل دو طرفه از طريق فناوري هاي جديد ( اينترنت ورايانه ) و ايجاد يك محيط مجازي فعال در زمان واقعي امكان پذير است .
كه در اين محيط ها مباحث به صورت مجازي مطرح مي شود . نكته مهم در اين نوع آموزشها شركت فعال فراگيران در بحث وگفت وگو با استادو ديگر فراگيران و همچنين بهره برداري از منابع اطلاعاتي كتابخانه هاي مجازي و كتب و مجلات ديجيتالي مي باشد .
در اين كنفرانس ها تعامل استاد با فراگيران بر اساس نيازها وتوانايي ها ي فراگيران خلاصه مي شود و استاد به عنوان مشاور و جهت دهنده فراگير براي نيل به هدف است .
كيفيت آموزش مبتني بر اينترنت ( دروس اينترنتي )
يكي از موضوعات كه بايد در ورود اينترنت به مراكز آموزشي و استفاده از شبكه ها ي آن مورد توجه قرار گيرد كيفييت برنامه هاي آن است . بسياري از برنامه هايي كه به وسيله اينترنت وبا عنوان ( آموزش مجازي ) از سري شركت هاي تجاري ارائه مي شود چيزي غير از سو استفاده از افراد ومراكز آموزشي نيست و علت اصلي آن نيز عدم آشنايي مسولان آموزشي مي باشد . علاوه بر اين ، دروس و برنامه هايي كه در كشور هاي در حال توسعه ارائه مي شود . بيشتر ساخته و پرداخته كشور هاي پيشرفته مي باشد . و اين نوع برنامه بدون توجه به فرهنگ و نياز هاي اين گونه كشورها فاقد اعتبار و كارايي لازم است .
به عنوان مثال ، دانشگاه آنادولد تركيه با 500000 دانشجو كه در سال 1998 از سوي بانك جهاني به عنوان بزرگترين دانشگاه آموزش از راه دور شناخته شده است .
اخيرا در اين دانشگاه برای بالا بردن كيفيت آموزشي اش كلاس هاي درس خود را از طريق اينترنت بر گزار كرده است ولي با اين وجود اعتبار لازم در بين دانشگاهيان پيدا نكرده است و اين گونه موارد كيفيت واعتبار دروس اينترنتي همواره زير سوال بوده است در حال حاضر به نظر مي رسد كه دانشگاه هاي مجازي قادر نباشند جايگزين دانشگاه هاي سنتي با كيفيت مطلوب آموزشي ، پژوهشي خدمات اجتماعي باشند اما مي توانند به عنوان مكمل مراكز آموزشي و برنامه ها باشند . يكي از عوامل تاثير گذار بر كيفيت پايين دروس اينترنتي هزينه بسيار بالاي آن مي باشد و اكثر كشورها در تهيه وسايل و تجهيزات زير بنايي و هزاران عوامل ديگر مشكل دارند اما به زغم برخي از اساتيد و صاحب نظران در اين زمينه ايجاد نگرش مثبت در فراگيران جهت استفاده در پژوهش هاي علمي و ايجاد دوره ها ي آشنايي با اينترنت مي توانند كيفيت چنين آموزش هايي رابالا ببرند .
كاربرد واقعيت مجازي در آموزش
واقعيت مجازي : شكل جديدي از به تصوير در آوردن اطلاعات و داده ها كه در آن تصاوير آنقدر شبيه سازي مي شود كه به واقعيت نزديك بشود يا عين واقعيت شود . از اين مدل آموزشي در دوره هاي پيش دبستاني تا دبيرستان و همچنين در بخش هاي صنعتي ، دولتي و ارتش استفاده مي شود .
توماس و استوارت (1991 ) چند نقش را براي واقعيت مجازي در آموزش وپروش ترسيم كرده اند :
1- مكانها و چيز هايي را به دانش آموزان ارئه مي دهند كه دانش آموزان در دنياي واقعي به آنها دسترسي ندارند .
2- براي نشان دادن اشيا وچيزهايي به كار مي روند كه بررسي موثر و دقيق آنها مستلزم تغير مقياس اندازه و يا زمان است .
3 - مكانها ، فضاها و اشيا را بدون تغير در كيفيت آنها ايجاد مي كند .
4- با مردمي كه در مكان هاي دور قرار دارند از طريق باشگاههاي جهاني ارتباط و تعامل برقرار مي كنند . دانش آموزان كشور هاي گونگون مي توانند با همكاري هم در پروژه مورد علاقه خود فعاليت كنند .
5- تعامل با افراد واقعي در فضا هاي خالي ايجاد شده را امكان پذير مي كند .
6- تعامل با افراد واقعي را به روش هاي غير واقع گرايانه ميسر مي كند .
7- ايجاد ودستكاري داده ها و مفاهيم مجرد به منظور حل آنها با عمليات رياضي
8- تعامل با مجودات مجازي نظير نمايند گان اشخاص وچهره هاي تاريخي كه نشان دهنده فلسفه هاي متفاوت و ديدگاه هاي مختلف هستند و در يك بحث و گفتگوي شبيه سازي شده شركت دارند .
براي ساخت واقعيت هاي مجازي از نرم افزار هاي سه بعدي استفاده مي شود معروف ترين آنها عبارت اند از : virtus corporation - virt walk through - virtus walk through اساسا براي مهندسان معمار تهيه شده اند . اين نرم افزار ، يك برنامه انيمشين سازي سه بعدي و تعاملي است كه به كاربر اجازه مي دهد تا مدلي از هوش حجم دار واقعي را بسازد براي مثال شئ مورد نظر ممكن است كلاس درس با ميز، صندلي و ساير چيز هاي مناسب كلاس باشد موجود مي تواند در اين دنياي مجازي خلق شده قدم بزند و همان چيزهايي را كه در هنگام قدم زدن در دنياي واقعي با آن دنيا رو به رو مي شود در اين دنياي مجازي تجربه مي كند .
سيستم هاي آموزش مجازي
سيستم هاي آموزش مجازي مي تواند در منزل يا محيط آموزشي استفاده شود :
1- استفاده در منزل : امروزه بعضي از خانواده ها داراي رايانه بوده و متصل به شبكه هستند در اين صورت سيستم مي تواند به عنوان يك ابزار موثر در يا دآوري مطالب ، ارتقاي سطح يادگيري و تعميق آن عمل كند از طرفي بر گذاري دوره هاي آموزشي از راه دور و ضمن خدمت و دوره كمك آموزشي مثل آمادگي براي كنكور و... امكان پذير مي شود .
2- استفاده در محيط آموزشي : امروزه تمام هنرستان ها ، دبيرستان ها و مراكز آموزش عالي مجهز به سايت رايانه با حداقل 5 دستگاه رايانه و امكان ايجاد شبكه و اتصال به اينترنت شده اند در صورت استفاده از محيط آموزشي در جهت كمك به معلم در انتقال مفاهيم به دانش آموزان مطرح مي شود . ( همايش تكنولوژي آموزشي ، زماني ، بي بي عشرت )
مشكلات آموزش مجازي
علي رغم اينكه آموزش مجازي محاسن فراواني دارند اما نظام هاي آموزشي را دچار مشكلاتي نيز مي نمايند . برخي از اين مشكلات عبارتند از :
1- نياز مخاطبان به سواد رايانه اي
2- لزوم وجود استاندارد هاي خاص براي ارزيابي و برنامه هاي آموزشي
3- مسئله صدور و اعتبار گواهي نامه
4- متواري كردن آموزش گران
5- آموزش به زبان غير بومي
6- مسائل مربوط به حق مولف منابع اطلاعاتي
7- نياز به استفاده از ابزارها و تجهيزات خاص
جهت استفاده از هر سيستم فناوري نوين در امور آموزشي كشور لازم است ابتدا شرايط زير فراهم شود :
1- ايجاد زير ساختار هاي قوي فناوري .
2- توسعه سرمايه گذاري در زمينه فناوري اطلاعات وصنايع مربوط به آن .
3- رعايات مسائل مربوط به قانون حق مولف و پي گردهاي قانوني آن .
4- تدوين استاندارد هاي آموزشي لازم براي ارزيابي آموزشگران و دانشجويان .
5- تدوين دوره هاي آموزشي مستمر ضمن خدمت براي مسئولان ، پرسنل و اساتيد .
6- تجهيز نيروي انساني مناسب براي راه اندازي و پشتيباني سيستم هاي آموزشي ضروري است .
7- سرمايه گذاري و مشاركت دولت و بخش هاي خصوصي در اين زمينه الزامي است .
8- فرهنگ سازي مناسب و تغييير نگرش سنتي جامعه در امر آموزش بايد صورت پذيرد .
9- ارتباطات و هماهنگي بيشتر در سطح بين المللي جهت اعطاي گواهي نامه معتبر جهاني الزامي است. ( اينترنت ، ديلمقاني ، ميترا ، عضو هيئت علمي مجتمع دانشگاهي مهندسي صنايع دانشگاه مالك اشتر )
پيشنهادات
در پايان اين تحقيق براي بالا بردن كيفيت آموزشي با استفاده از فناوري هاي نوين در مراكز آموزشي نكاتي پيشنهاد مي شود :
1- تغييرات لازم در كلاس هاي در س با استفاده از سيستم هاي چند رسانه اي.
2- ب ه كارگيري انواع نرمم افزار ها را محور فعاليت هاي درسي قرار دهند .
3- كمك به فراگيران و اساتيد در بهره گيري از اينترنت .
4- تصويب آيين نامه هاي لازم به منظور تاييد دور ه هاي آموزش مجازي .
5- در صورت امكان شبكه هاي آموزش مجازي طراحي شود .
6- حمايت از ويژگي هاي باز وخلاق كلاس مجازي.
7- ايجاد دوره هاي تعليم و تربيت معلم كه منطبق بر تغييرات آموزشي نوين باشد . چون مدرسه مدرسه مجازي يك خيالبافي نيست .
8- برنامه درسي بايد متناسب با تكنولوژي هاي جديد تغييير كند .
9- برنامه ريزان درسي همواره در به روز كردن اطلاعات خود كوشش كنند .
10-ايجاد بستر فرهنگي مناسب در سطح جامعه براي استفاده منطقي از فناوري هاي جديد.
10- تجزيه وتحليل فرهنگ هاي ايجاد شده توسطفناوري هاي آموزشي نوين از ديدگاه هاي مختلف ( آموزشي و روان شناختي ) .
نتيجه گيري
فناوري اطلاعات و ارتباطات و حركت از جوامع سنتي به جوامع اطلاعاتي تمامي ابعاد ونيازمندي هاي بشري را تحت تاثير قرار داده است . روش آموزش نيز تابع چنين تغير و تحولاتي بوده اند . بهره گيري از آموزش مجازي با استفاده ازروش هاي جديد موجبات كارايي و اثر بخشي بيش از پيش نظام هاي آموزشي در جوامع بشري را فراهم مي نمايد . در كشور ما نيز برنامه ريزي به منظور بهره گيري از چنين روش هايي در اجراي آموزشي اعم از آموزش هاي مدرسه اي ، حرفه اي وتخصصي ضروري است . استفاده از چنين فنوني امكان افزايش كيفيت و بهره وري آموزشي در كليه سازمانها را پديد مي آورد .
