'مهر خاوران'؛ روايتي از شكل گيري انقلاب اسلامي در قالب داستان مصور

'مهر خاوران'؛ روايتي از شكل گيري انقلاب اسلامي در قالب داستان مصور بيروت - محمدرضا زائري به همراه گروه هنري خود براي نخستين بار روايت زندگي امام خميني(ره) و روند شكل گيري انقلاب اسلامي در فاصله زماني خرداد 1342 تا 1368 را به كمك هنر داستان مصور(كميك استريپ) تحت عنوان 'مهر خاوران' به تصوير كشيده است.

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار ايرنا از بيروت، داستان مصور (كميك ‌استريپ) به مجموعه‌اي از نقاشي‌هاي دنباله‌دار اطلاق مي شود كه ماجرايي را روايت مي‌كند، اما حساسيت تاريخي و مذهبي موضوع اين داستان مصور سبب شد تا اين مجموعه پيش از آنكه روايتي داستاني و سينمايي از زندگي امام(ره) باشد، به روايتي مستند گونه تبديل شود.

روند انتشار اين مجموعه، داستاني شنيدني دارد كه از سختي هاي گام برداشتن در اين عرصه حكايت مي كند.

'مهر خاوران' اولين اثر زائري و همكاران او در زمينه داستان مصور نيست و اين مجموعه در قالب موسسه اي به نام 'جديد'، چهار سال است كه نشريه اي تخصصي با اين عنوان را منتشر مي كند.

چگونگي راه اندازي و انتشار نشريه داستان مصور براي اولين بار در ايران، قشر هدف و مخاطبان اين اثر، ايده انتشار مجموعه روايي 'مهر خاوران'، حساسيت ها بر روي شخصيت امام(ره) و سختي هاي كار انتشار اين اثر از جمله موضوعاتي بود كه محمدرضا زائري در گفت وگو با خبرنگار ايرنا به تشريح آنها پرداخته است.

** راه اندازي و انتشار نشريه داستان مصور براي اولين بار در ايران

محمدرضا زائري در پاسخ به سووالي در مورد چگونگي راه اندازي و انتشار نشريه داستان مصور براي اولين بار در ايران گفت: قالب داستان مصور بخاطر جذابيت، اهميت و قابليت هاي متنوعي كه دارد، از سال ها پيش مورد توجه ام بوده است. مثل بسياري از جوانان و ميانسالاني كه خاطراتي از داستان ها و نشريات داستان مصور در دوران كودكي و نوجواني دارند، اين دغدغه هميشه در من بوده و زماني كه براي كودكان و نوجوانان انتشار اين مجله را آغاز كردم، بار ديگر تلاشم بر اين بود كه از اين قالب استفاده كنم.

وي افزود: دغدغه ديگر آن بود كه بتوانيم يك مجله مستقل براي داستان مصور داشته باشيم كه با آن، اين قالب را گسترش دهيم و نسل جديدي از نوجوانان و جوانان هنرمند را تربيت كنيم و نيز آنكه بتوانيم خيلي از موضوعات و محتواهاي ديني، ملي و در واقع فرهنگ ايراني را به اين قالب تبديل كنيم، از اين رو با اين هدف مجله داستان مصور شروع به كار كرد.

زائري گفت: وقتي متن كمتر و تصوير بيشتر باشد، مجله مخاطب بيشتري جذب مي كند و امروز زبان تصوير زبان قوي ايي است و به علاوه يك نكته مهمي كه در اين جا وجود دارد آن است كه در واقع داستان مصور مادر، پايه و زمينه هنرهاي بسياري مانند فيلم هاي سينمايي و پويانمايي(انيميشن) و بازي هاي كامپيوتري است.

** شاهنامه در آمريكا در قالب داستان مصور منتشر شد

زائري ادامه داد: بنا بدلايلي در ايران، خيلي به داستان مصور توجه نشده است درحاليكه معتقدم كه ظرفيت بسيار بالايي براي مطرح كردن هنر، فكر و فرهنگ ايراني به جهانيان در آن وجود دارد. نمونه آن را مثلا در شاهنامه مي بينيم كه در آمريكا آن را در قالب داستان مصور منتشر مي كنند درحاليكه از اين فرصت غفلت كرده ايم. در واقع از جهت محتوا، ايده، داستان و فكر بسيار غني هستيم اما نتوانستيم آنها را به زباني تبديل كنيم كه بشود آن را به دنيا ارائه داد.

وي افزود: اين عوامل سبب شد كه به سمت منتشر كردن مجله 'جديد' حركت كنيم. با وجود گذشت چهار سال از انتشار مجله، علي رغم همه مشكلات، سعي كرديم انتشار آن ادامه يابد، زيرا فكر مي كنم كه با اين اقدام يك فرصت بسيار خوب براي گسترش فكر، هنر و فرهنگ ايران در دنيا مي تواند فراهم شود.

زائري در مورد مخاطبان اين مجله افزود: مخاطبان ما اكنون در داخل كشور هستند اما در واقع دورنمايي كه براي كار داريم، آن است كه نسلي از بچه هاي ايراني توانمند و متدين تربيت كنيم كه با اين هنر بتوانند حرفي براي گفتن داشته باشند.

** گروه سني 13 تا 18 سال مخاطبان اصلي داستان مصور

زائري در مورد رده سني مخاطبان داستان مصور گفت: در كشورهاي خارجي، اين هنر مخاطب دقيقي ندارد و ممكن است موضوع برخي كتاب ها يا شخصيت هاي كارتوني مخاطب گروه سني پايين داشته باشند اما بطور كلي داستان مصور مخاطب عمومي دارد. بيشتر هدف و مخاطب مشخص ما، گروه سني نوجوان و جوان يعني تقريبا گروه سني 13 تا 18 سال است.

وي درمورد ايده انتشار مجموعه روايي 'مهر خاوران' گفت: در زمان طاغوت كتابي به نام 'عظمت باز يافته' منتشر شد كه درباره 'انقلاب سفيد' شاه بود و هدف از اين كار آن بود كه ايده و فكر شاهنشايي را براي مخاطب كودك و نوجوان، بازسازي و عرضه كنند و جالب آنكه در آن موقع يك هنرمند از ايتاليا به ايران آمد و يك آتليه در فرهنگسراي نياوران فعلي فراهم و يك چاپخانه براي اين كتاب مجهز شد و همه امكانات در اختيار اين هنرمند و گروه او قرار گرفت تا اين كتاب توليد شود و در نهايت براي ترويج فكر شاهنشاهي و شخصيت 'محمدرضا پهلوي'، در مدارس به عنوان جايزه و هديه خاص، ميان دانش آموزان ممتاز توزيع ‌شد.

زائري افزود: پس از انقلاب بدلايل متخلف و برخي مشكلات و درگيري‌ها، يكي از مسايلي كه كمتر به آن پرداخته شد، در واقع تبين تاريخ انقلاب و شخصيت حضرت امام(ره) و اصل اين حركت براي اين گروه سني بود. البته كارهاي با ارزشي نيز انجام شد اما نسبت به نياز و تقاضا و ضرورتي كه وجود داشت خيلي كم بود و اين همان چيزي است كه رهبر معظم انقلاب هميشه به آن توجه داشتند و در واقع در توصيه هاي ايشان به نهادهاي مسوول مانند آموزش وپرورش و كانون پرورش فكري كودك و نوجوان اين دغدغه را داشتند كه در زمينه تاريخ معاصر ايران، كاري براي اين نسل انجام شود.

** انتشار 'مهر خاوران' در دولت احمدي نژاد كليد خورد

مدير مسوول مجله داستان مصور افزود: در مجله 'جديد'، چند محور را مانند داستان هاي شاهنامه، داستان هاي ايراني قابل تبديل به داستان مصور و داستان هاي مذهبي را مدنظر قرار داديم، اما داستان انقلاب و شخصيت حضرت امام(ره) از جمله موضوع هايي است كه از سال ها پيش در ذهن داشتم.

وي افزود: يكي از دوستان هنرمند به نام 'علي مريخي' علاقه مند بود كه چنين كاري انجام شود و چندين بار تصميم گرفتيم كه اين كار صورت پذيرد اما چون اين نوع كارها به سرمايه اوليه و پشتياني مالي جدي نياز دارد، هيچوقت موفق به آغاز آن نشديم و نهادهايي كه مسووليت چنين كارهايي را بر عهده داشتند، گاهي استقبال چنداني نمي كردند؛ تا اينكه در اوايل حركت ما در مجله 'جديد' و در دولت دكتر 'محمود احمدي نژاد'، اين بحث توسط 'محمد پارياب' مدير موسسه 'آتيه' به طوري جدي دنبال شد.

وي درمورد روند تهيه مجموعه 'مهر خاوران' گفت: معاصر بودن داستان، اولين مشكل اين كار بود. توليد اثر در مورد تاريخ معاصر و دوراني كه مردم وقايع و شخصيت هاي آن از جمله حضرت امام(ره) را درك كرده اند از حساسيت بسيار بالايي برخوردار است.

زائري افزود: معتقدم وقتي راجع به موضوعي كار مي كنيم بايد كاملا با واقعيت پيش برويم و حقيقت را همانطور كه بوده به مخاطبان منتقل كنيم، بويژه براي جواناني كه آن دوره را نديده اند. از سوي ديگر نمي خواستم كه مراحلي از تاريخ انقلاب را مثل دولت موقت، رياست جمهوري بني صدر، پذيرش قطعنامه، پايان جنگ يا مساله آقاي منتظري را حذف كنيم.

زائري گفت: از سوي ديگر ناچار بوديم كه واقعيت ها را به شكل قابل قبول و قابل فهم براي مخاطب عرضه كنيم مثلا در طرح پذيرش قطعنامه پايان جنگ توسط حضرت امام(ره) و جرياني مانند كاپيتولاسيون، فرصت و فضاي ما در حد يك نصف صفحه بود، طبيعتا مخاطب را با در نظر گرفتن اين ظرفيت بايد قانع مي كرديم كه چرا چنين اتفاقاتي رخ داده است.

وي افزود: اين مساله ما را مجبور كرد كه چنين وقايعي را با تصاوير و حجم اندك از متن و در يك مجال كوتاه و در حداكثر دو تا سه صفحه نشان دهيم اين مهمترين مشكل ما بود و متأسفانه نمونه هم نداشتيم كه بر اساس آن عمل كنيم.

** توافق نهايي با شهرداري تهران

نويسنده 'مهر خاوران' درمورد توافق با شهرداري تهران براي چاپ نهايي اين اثر گفت: انتشار اين كتاب در آستانه نشر متوقف شد، از اين رو تصميم گرفتيم آن را به شكل بخش بخش و در چند قسمت در مجله داستان مصور و براي مخاطب خاص منتشر كنيم.

وي افزود: دوستان نيز در تهران پيگير كار بودند و ديگراني كه اين مجموعه را ديده بودند خيلي علاقه داشتند اين مجموعه را منتشر كنند اما در مذاكرات به نتيجه نرسيديم. حتي بحث جديدي مطرح شد كه اين كار به صورت پويانمايي توليد شود.

زائري گفت: در اين ميان سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران براي مراسم بيست ودوم بهمن امتياز كار را از موسسه 'جديد' خريداري و كار را به شكل مستقل منتشر كرد.

** قابليت داستان پردازي نداشتيم

وي در ادامه به حساسيت ها بر روي شخصيت امام(ره) پرداخت و گفت: يكي از مسايل عمده كه در طرح اين كار داشتيم اين بود كه خيلي قابليت داستان پردازي وجود نداشت، يعني در متن تاريخ معاصر بويژه درمورد شخصيت امام(ره) خيلي نمي توانستيم داستان پردازي كنيم، از اين رو عمده منابع ما از موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام(ره) و 'صحيفه نور' بود.

زائري افزود: حتي وقت زيادي گذاشتيم كه گفت وگوهاي مهم و كلمات قصار حضرت امام(ره) را كه مشهور است، انتخاب كنيم زيرا يكي از دغدغه هاي من اين بود كه اين كتاب بطور خلاصه تصوير جامعي از حركت انقلاب تا به امروز به مخاطب نشان دهد و گلوگاه هاي اصلي و محورها را در حركت انقلاب حفظ كند.

** حق تغيير اسناد و واقعيت هاي تاريخي را نداريم

زائري در ادامه درمورد روايتگري اين اثر گفت: ايده مطلوب من به شكل آرماني آن بود كه داستان را از زبان يك نوجوان روايت كنم. از اين رو توانستم تصويري از يك خانواده را به تصوير بكشم؛ تصوير نوجواني (كه به تعبير امام، ياران من هنوز در گهواره هستند) كه در 15 خرداد شاهد ماجرا بوده و پدرش را بازداشت مي كنند و با مادر خود زندگي مي كند و در زمان انقلاب به جواني تبديل مي شود كه در شكل گيري انقلاب نقش داشته و سپس در جنگ حضور مي يابد و در قضاياي امروز، خود پدر خانواده است.

وي افزود: معتقدم كه مجموعه بايد شكل اصلي خود را حفظ كند زيرا ما حق تغيير در اسناد و واقعيت هاي تاريخي را نداريم؛ حتي حق نداريم يك تصوير تاريخي را روتوش كنيم زيرا اين يك خيانت است و بعدها نمي شود آن را توجيه كرد.

** حق با ماست، نبايد نگران باشيم

زائري در زمينه چگونگي روايت رخدادهاي حساس انقلاب نيز گفت: آن مساله اي كه در حركت امام(ره) و در ادامه در رهبر معظم انقلاب مشاهده مي شود، داراي يك حقانيت و حقيقتي است كه مي شود از آن به جرأت و قدرت دفاع كرد، پس نيازي نيست كه نگران هيچ مساله اي باشيم.

وي افزود: در حد توان خود در مسير داستان و نوشتن سناريو، طوري واقعيت را روايت كرده ايم كه اولا از حقيقت دور نشويم و ثانيا بتوانيم ضمن احترام به فهم مخاطب، او را قانع كنيم.

** در مقام مقايسه دچار اغراق شده ايم

زائري درمورد مساله اي كه براي او دغدغه بوده و امكان پرداختن به آن را بطور كامل نداشته، گفت: مسايلي وجود دارد كه نمي توان بطور ساده آنها را تحليل كرد. به عنوان مثال زماني كه خبرنگاري هنگام بازگشت حضرت امام(ره) به ايران در هواپيما از ايشان مي پرسد كه چه احساسي داريد و امام(ره) مي فرمايند: 'هيچي' و يا هنگامي كه جنگ رخ مي دهد و امام(ره) درباره آن مي گويند: يك فردي آمده سنگي انداخته و رفته.

وي افزود: خيلي از ابعاد شخصيتي امام(ره) را نمي توانستيم مطرح كنيم اما ما طبيعتا از خرداد 42 تا خرداد 68 را بررسي كرده ايم و من فكر مي كنم خيلي از دغدغه هاي من قبل از اين دوره يعني مربوط به جواني حضرت امام(ره) است و بر روي اين ابعاد و جنبه ها خيلي نتوانستيم مانور بدهيم و به شكل گذرا از آنها عبور كرده ايم.

نويسنده اثر 'مهر خاوران' درمورد برخي اغراق ها در اين اثر گفت: ما مجبوريم در يك فرصت كوتاه پيام خود را به مخاطب برسانيم و من فكر مي كنم در مقام مقايسه دچار اغراق شديم و اين مساله اجتناب ناپذير است اما سعي كرده ايم اين اغراق خيلي با مسايل واقعي فاصله غير منطقي پيدا نكند.

وي افزود: يكي از مسائلي كه مي شود روي آن مانور داد، مساله استقرار است و معتقدم امروز در جمهوري اسلامي اگر بخواهيم بر مساله اي ادعا داشته باشيم و هيچكس نيز نمي تواند بر ادعاي ما پاسخي داشته باشد، بحث عزت، استقلال، سيادت و قدرت جمهوري اسلامي است و اين همان مساله اي است كه در داستان 'مهر خاوران' مشاهده مي كنيم.

زائري گفت: در ابتداي داستان، ايراني را مي بينيم كه پيش از انقلاب نيازمند كشورهاي ديگر است و امروز ايراني را مي بينيم كه پس از انقلاب به رهبري امام خميني(ره) و هدايت مقام معظم رهبري، ماهواره به فضا مي فرستد، انرژي هسته اي دارد و در حوزه هاي علمي حرف هاي بسياري براي گفتن دارد.

وي درمورد برنامه هاي بعدي اين گروه براي خلق آثار جديد گفت: اولويت كنوني، مربوط به آن مقطع(شكل گيري انقلاب) است و من فكر مي كنم اگر آن مقطع را بتوانيم درست تبيين كنيم، خيلي از قضاياي بعدي قابل فهم خواهد بود، ضمن آنكه پس از مرحله رحلت امام(ره) به دوران سازندگي و دوران اصلاحات مي رسيم كه اگر به هر كدام بخواهيم بپردازيم، جنبه شعاري آن بيشتر است و ما آن كاري را كه در مورد انقلاب كرده ايم، به سختي كسي مي تواند ادعا كند كه هدف سياسي، گروهي يا حزبي داشته ايم.