زندگی نامه ی ملاصالح مازندراني رحمت الله علیه
قسمت دوم
شاگردان
1. علامه محمد باقر مجلسي
علاّمه محمّد باقر مجلسي از بزرگ‌ترين شخصيت‌هاي خاندان مجلسي و تاريخ تشيع است. وي در سال 1038 هـ . ق. در اصفهان ديده به جهان گشود.[1]
وي تحصيلات را نزد پدرش آغاز كرد. او در زمينه علوم عقلي و نقلي، نزد استادان برجسته‌اي هم چون علامه حسنعلي شوشتري، ميرزا رفيعاي نائيني، ملّا صالح مازندراني، ملاّ محسن فيض كاشاني و مير محمّد قاسم قُهپايي به تحصيل پرداخت. وي پس از مدتي، به تدريس پرداخت. بيش از 1000 نفر در درس او شركت مي‌كرده‌اند.
علاّمه مجلسي در حفظ و نشر حديث و معارف اهل بيت در ايران، نقش مهمي داشت.
بحار الانوار معروف‌ترين كتاب اوست. بحار الانوار كه عظيم‌ترين كتاب روايي شيعه است، به منزلة دايرة المعارف بزرگ روايي شيعه، در 110 جلد به چاپ رسيده است.
علاّمه محمّدباقر مجلسي به خواستة شاه سليمان صفوي، از سال 1098 هـ . ق. مقام شيخ الاسلامي اصفهان را به عهده گرفت. شخصيت ديني و اجتماعي او چنان مؤثر و با اهميت بود كه برخي گفته‌اند تا هنگامي كه وي زنده بود، حكومت شاه حسين صفوي شيرازة امور را از دست نداد، امّا پس از وفات وي زمام امور سست شد و سرانجام به انقراض صفويّه انجاميد. وي روز 27 رمضان سال 1110 هـ . ق ديده از جهان فرو بست.[2]
پيكرش كنار قبر پدرش، در مسجد جامع اصفهان مدفون گرديد.
2. فيض كاشاني (1007 ـ 1091 هـ . ق.)
در يكي از مشهورترين خاندان علم و تقوا و عرفان و ادب، كه حدود 4 قرن از سابقه درخشان آنان در كاشان مي‌گذشت، در چهاردهم صفر سال 1007 هـ . ق. فرزندي به دنيا آمد كه نامش را محمّد گذاشتند. پدرش، رضي الدين شاه مرتضي (950 ـ 1009 هـ . ق.) فقيه، متكلم، مفسر و اديب بود و در حوزه علميّه كاشان تدريس مي‌كرد.
مادر او زهرا خاتون (متوفا: 1071 هـ . ق.) زني دانشمند و شاعره بود.[3]
ملامحسن پدر خود را در دو سالگي از دست داد و نزد دايي و عمويش تربيت و تعليم يافت و سپس ديگر برادرانش در تربيت او كوشيدند. فيض كه از استعداد و هوش فوق‌العاده‌اي برخوردار بود، قبل از سن بلوغ، مقدمات علوم ديني را در كاشان، نزد عمو و دايي‌اش، نورالدين محمّد، مشهور به حكيم و نزد آ‌خوند نورا (متوفا: 1047 هـ . ق.) فرا گرفت.
استادان فيض عبارتند از:
1
. پدرش، شاه مرتضي (متوفا: 1091 هـ . ق.).
2. سيد ماجد بحراني (متوفا: 1028 هـ . ق.) ـ . ق.)
3. ملاّ صدر الدين شيرازي (متوفا: 1050 هـ . ق.)
4. مير داماد (متوفا: 1041 هـ . ق.)
5. شيخ بهايي (متوفا: 1030 هـ . ق.)
6. شيخ محمّد فرزند شيخ حسن فرزند شهيد ثاني (متوفا: 1030 هـ . ق.)
7. ملاّ خليل قزويني (متوفا: 1089 هـ . ق.)
8. ملاّ محمّد طاهر قمي (متوفا: 1098 هـ . ق.)
9. ملاّ محمّد صالح مازندراني (متوفا: 1081 هـ . ق.)[4]
شاگردان فيض عبارتند از:
1. محمّد، مشهور به علم الهدي، فرزند فيض.
2. احمد مشهور به معين الدين، فرزند فيض.
3. محمّد، مؤمن، فرزند عبدالغفور (برادر فيض).
4. شاه مرتضي دوم و دو فرزندش، محمّد هادي و نور الدين.[5]
5. علاّمه محمّد باقر مجلسي.
6. سيد نعمت الله جزايري.
7. قاضي سعيد قمي.
8. ملاّ محمّد صادق كاشاني قمصري.
9. سيد محمّد ابراهيم فرزند محمّد قلي.
فيض كاشاني پس از كسب معارف و استفاده‌هاي علمي و معنوي، از 18 سالگي شروع به نوشتن كتاب و رساله كرد و در مدت 65 سال، حدود 200 جلد اثر نفيس در علوم و فنون مختلف از خود به جاي گذاشت.
بعضي از آثارش عبارتند از:
الف) تفسير در قرآن:
1. تفسير صافي؛ 2. تفسير اصفي؛ 3. تفسير مصفي.
ب) حديث و روايت:
1. وافي؛ 2. شافي؛ 3. محجة البيضا؛ 4. النوادر؛ 5. مفاتيح الشرايع.
ج) كلام و عرفان:
1. اصول المعارف؛ 2. اصول العقايد؛ 3. علم اليقين؛ 4. حق اليقين؛ 5. عين اليقين؛ 6. جبرو اختيار.
د) اخلاق و ادب:
1. ضياء القلب، 2. الفت نامه، 3. زاد السالك، 4. شرح صدر، 5. راه صواب، 6. گلزار قدس، 7. آب زلال، 8. دهر آشوب، 9. شوق الجمال، 10. شوق المهدي، 11. شوق العشق.[6]
3. ميرزا عبدالله اصفهاني تبريزي افندي
از چهره‌هاي درخشان علمي دهة پاياني دولت صفويه است. او در اصفهان به دنيا آمد. كودكي وي به يتيمي گذشت و تحت سرپرستي برادر بزرگترش، آميرزا محمّد جعفرو دائيش قرار گرفت.[7]
استاد علي دواني مي‌نويسد:
ميرزا عبدالله تبريزي افندي اصفهاني به جهت اقامت زياد در اصفهان، به اصفهاني شهرت دارد. محدث نوري درباره‌اش، در فيض القدسي چنين مي‌نويسد:
«دانشمند، متبحّر، نقّاد، پرمايه، خبير و بصير كه در آگاهي از احوال علما و مؤلفات آنها نظير ندارد، ميرزا عبدالله بن عبدالله بن محمد صالح جيراني تبريزي اصفهاني، مشهور به افندي و مؤلف كتاب رياض العلماء است. جايگاه رياض العلماء در فن تراجم هم چون جواهر الكلام در فقه است. تولد او در سال 1066 هـ . ق وفاتش در سال 1135 هـ . ق پيش از سقوط اصفهان به دست محمود افغان است.»[8]
استادان ميرزا عبدالله افندي عبارتند از:
1. ميرزا علي نوّاب.
2. جمال الدين خوانساري.
3. فاضل هندي.
4. امير خليل الله توني اصفهاني.
5. علاّمه محمّد باقر مجلسي.
6. آقا حسين خوانساري.
7. ملاّ محمّد باقر سبزواري.
8. ملاّ ميرزا شيرواني.
مشايخ اجازة او عبارتند از:
1. ملاّ صالح مازندراني.
2. شيخ حر عاملي.
3. ملاّ كمال الدين فسائي.
4. سيد محمّد موسوي؛ مشهور به ميرلوحي سبزواري اصفهاني.
5. علاّمه ملاّ شمس الدين، مشهور به ملا شمسا كشميري اصفهاني.
6. سيد ميرزاي جزائري.
7. ميرزا علي نواب.[9]
آثار ميرزا عبدالله افندي
آثار ميرزا عبدالله افندي فراتر از 40 عنوان است، بعضي از آنها عبارتند از:
1. رساله وجوب نماز جمعه.
2. شرح فارسي بر شافيه ابن حاجب.
3. حواشي بر من لايحضره الفقيه.
4. تفسير سوره واقعه (فارسي).
5. بساتين الخطباء.
6. روضة الشهداء.
7. حاشيه بر كتاب وافي ملاّ محسن فيض كاشاني.
8. ثمار المجالس و نثار العرائس.
9. وثيقة النجات من ورطة الهلكات.
10. رياض العلما: اين كتاب معروف‌ترين اثر اوست.[10]
پی نوشتها:
[1] . وقايع السنين و العوام، امير عبدالحسين خاتون آبادي، ص 508.
[2] . محمد تقي مجلسي، ص 83 ـ 85.
[3] . معادن الحكمة، محمد علم الهدي، ج 1، ص 9 ـ 12.
[4] . وافي، مقدمه، ج 2، ص 32.
[5] . معادن الحكمة، ج 1، ص 9، 16، 26 و 30.
[6] . مقالات و بررسي‌ها، دفتر 45 و 46، دانشكده الهيات و معارف اسلامي تهران، ص 58 و وافي، مقدمه، ج 1.
[7] . رياض العلما، ج 4، ص 306 و 307.
[8] . علاّمه مجلسي، ص 382 و 384.
[9] . مقدمه ترجمه رياض العلماء، ص 6.
[10] . همان، ص 8 ـ 9 و ص 11 ـ 17.
