برنامه اى براى دنيا و آخرت

برنامه اى براى دنيا و آخرت

درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دامت برکاته)

متن حديث: يا اَباذَر،ايّاكَ وَالتسَّويف،بِاَمْلِكَ فَاِنَّكَ بِيَوْمِكَ وَ لَسْتَ بِما بَعْدَهُ فَاِنْ يَكُنْ لَكَ غَدٌ فَكُنْ فىِ الْغَدِ كَما كُنْتَ فىِ الْيَوْمِ وَ اِنْ لَمْ يَكُنْ غَدٌ لَكَ لَمْ تَنْدَمُ عَلى ما فَرَّطْتَ فىِ الْيَوْمِ.(1) ترجمه: اى ابوذر، بر حذر باش از تسويف، (و كار امروز را به فردا مينداز) تو به امروز تعلّق دارى، و اگر فردايى هم بود كار فردا را انجام بده، و اگر فردايى نبود هرگز پشيمانى ندارد. شرح حديث: دستورى كه دراين بخش از حديث بيان شده هم براى دنياى انسان است و هم براى آخرت انسان;يعنى حتّى اگر انسان مادّى مسلك هم باشد و به خدا هم عقيده نداشته باشد،بايد براى پيشرفت و موفّقيّتش به اين دستور عمل كند. لذا حضرت(صلى الله عليه وآله)مى فرمايد: اى ابوذر، (تسويف = تأخير افكندن كارها) را رها كن و كار امروز رابه فردا ميفكن.چرا؟ براى اين كه تو متعلّق به امروز هستى نه فردا،تو امروز وظيفه ات را انجام بده و اگر فردايى بود،فردا هم مثل امروزت عمل مى كنى و اگر فردايى هم نبود پشيمان نخواهى شد توضيح: دراينجا،حصر عقلى است;يعنى از دو حال خارج نيست:يا اين كه فردايى هست يا فردايى نيست؟ اگر فردايى باشد،فردا كار فردا را انجام بده و امروز هم كار امروز را و اگر فردايى نبود، پشيمانى ندارد،لااقل كار امروزت را انجام داده اى. يكى از تسويلات نفس يا شيطان يا هر دو،عاملى است به نام تسويف. عوامل تسويف: الف)از يك طرف، انسان نمى خواهد بگويد كه من كار نمى كنم، از طرف ديگر هم مى خواهد انجام ندهد; قلبش راضى نيست كه ترك كند، امّا در عين حال در عمق دلش اين است كه آن كار را انجام ندهد. ب)گاهى عامل آن تنبلى است. ج)گاهى ترس است. همه اينها سبب مى شود كه پديده اى به نام «تسويف» (امروز و فرداكردن) پيدا مى شود; يعنى گاهى مردِ عمل نيست و وجدانش هم قانع نمى شود كه بگويد مردِ عمل نيستم، لذا به پديده تسويف پناه مى برد، يااين كه مرد ترسويى است ولى نمى خواهد بگويد مى ترسم، لذا به تسويف پناه مى برد. خلاصه تسويف پوششى است براى نقطه ضعفهاى مختلف انسان،كه روى همه آنها پرده مى كشد و خودش را فريب مى دهد كه من مرد عملم،امّا امروز دير نمى شود و فردا انجام مى دهم. يا مثلاً آدمى كه اهل شهوت و هوا و هوس است، وقتى او را نصيحت مى كنند، تحت تأثير واقع مى شود ولى خودش را فريب مى دهد و مى گويد:توبه مى كنم، امّا توبه را به امروز و فردا مى افكند. بنابراين،يكى از پديده هاى خطرناك روانى انسان و يا به عبارت ديگر از جمله تسويلات شيطان و نفس كه بسيار خطرناك هم هست،مسأله تسويف است كه هم دنياى انسان را خراب مى كند و هم آخرت انسان را،چون هر كار خوبى را كه به او پيشنهاد مى كنى،مى گويد: إن شاءالله در آينده; يا وقتى به او مى گوييم فلان كار بد را انجام نده و آن را ترك كن،مى گويد إن شاءالله در آينده ترك مى كنم; امّا همين طور ادامه مى دهد و معلوم هم نيست اين آينده كى مى رسد. اين تعبيرى كه حضرت رسول(صلى الله عليه وآله)دراين حديث فرموده «فَاِنَّكَ بِيَوْمِكَ...; تو متعلّق به امروز هستى نه فردا»، به قول يكى از نويسندگان معروف اصلاً فردا وجود ندارد،چون فردا هم كه آمد مى شود امروز; بدين جهت است كه نبايد سرنوشت خود رابه فردا گره بزنى; به عبارت ديگر، تو امروز وظيفه امروز را دارى نه وظيفه فردا را، فردا كه شد فكر فردا و ـ پناه بر خداـ اگر امروز گناه كردى، همان روز توبه كن هم امروز از پشت بارت بيفكن *** ميفكن به فردا مراين داورى را. اگر امروز مى خواهى تحصيل كمال نمايى، از همين امروز دست به كار شو، يا مى خواهى مطالعه كنى، قلم به دست بگيرى و هر كارى كه مى خواهى انجام بدهى، از همين حالا مشغول شو، يا اين كه حدّاَقل مرحله اى از آن را امروز انجام بده. براى اين كه شيطان انسان را فريب دهد و به او اِلقا كند كه تو آدم خوبى هستى، به او مى گويد امروز دير نمى شود و حتّى گاهى انسان به عملش آب و رنگ مذهبى هم مى دهد; يا اين كه وقتى به او مى گويى اين كار را بكن، مى گويد: عجله كار شيطان است; با اين سخن مى خواهد از زير مسئوليّت فرار كند و به آن رنگ مذهبى مى دهد كه چرا توكّل ندارى؟چرا شتاب زده هستى؟ چرا عجول هستى؟ چرا صبر ندارى؟ و هزاران چراى ديگر مى آورد تا ضعف خودش را در پوششى از صفات مثبت بپيچد و بپوشاند. يكى از نكته هاى مهمّ اين است كه لغزش از جاهاى ساده شروع مى شود; وقتى يك بار انسان بلغزد، بار دوّم و سوّم هم مى لغزد و كم كم چنين چيزى عادت مى شود و به انحراف مى انجامد و سرانجام اين انحراف به سقوط عظيمى كشيده مى شود كه انسان را نابود مى گرداند، چون اگر همان لحظه اوّل كه دچار لغزش شد، آن را مورد مطالعه و تجزيه و تحليل قرار مى داد و به دستور پيامبر(صلى الله عليه وآله)عمل كرده و لغزشش را اصلاح مى كرد، به انحراف كشيده نمى شد. بعضى ها تعجّب مى كنند كه در روز قيامت چگونه همه چيزها عليه انسان شهادت مى دهند. در دنيا انسان ملاحظه مى كند كه سى سال اعمالش را در نيم ساعت بيان مى كند; يعنى اگر لحظه اى به فكر فرو رود و درباره اعمالش انديشه كند مى بيند كه همه اعمال و رفتار گذشته اش در مقابل چشمانش رژه مى رود. حال بايد باور كند كه قيامتى هست و وقتى انسان وارد دادگاه قيامت مى شود شايد به جاى يك بار صدها بار اعتراف مى كند (اين دادگاه دنيا در مقابل دادگاه قيامت شوخى است). اگر مسائل بررسى شوند، ديده مى شود كه داراى چند بُعد هستند: سياسى، اجتماعى، اخلاقى. چرا فقط به بُعد سياسى مسائل نظر مى كنيد كه البتّه آن هم لازم است. ولى بايد به بُعد اخلاقى نيز نگريست،چون مى توان پند گرفت.زمانى كه انسانى پير و ناتوان شد،مى فهمد كه نعمت جوانى چه نعمتى بوده و چه مفت و ارزان آن را از دست داده است!يكى از علما راديدم:به او گفتم حالتان چطور است؟ جمله عجيبى گفت:نه اهل اين دنيايم و نه اهل آن دنيا و ظاهراً هم زنده هستم. مى بيند پيرى كارى باانسان مى كند كه نمى تواند تصميم هم بگيرد ولى سودى ندارد.يكى از دعاهاى انسان بايد اين باشد،كه خدايا ما را از ذلّت پيرى حفظ كن. از يكى از مراجع تقليد نقل مى كردند كه وقتى پير و ناتوان شده بود (حالا به شوخى يا جدّى) نفرين مى كرد: تويى كه به من دعا مى كردى خدا پيرت كند، حالا بيا مشاهده كن كه الآن من چه شده ام! وقتى كه انسان همه نيروهايش را از دست داد، ديگر نمى تواند كارى انجام دهد. الآن كه جوان هستيد و توانايى داريد، مى توانيد، انجام دهيد; تمام علماى بزرگ بار علمى خود را در دوران جوانى بسته اند، مرحوم آية الله العظمى بروجردى(ره) در روى منبر، نوشته هايى را كه در سنّ 80 هشتاد سالگى مى خواند، شايد آنها را در سنّ چهل سالگى آماده كرده بود; چون انسان وقتى به سن 70ـ80 سالگى رسيد، ديگر كارى نمى تواند انجام دهد، سرمايه هايى كه قبلاً اندوخته ايد، در دور شما مى چرخد، لذا مواظب باشيد تسويف مانع كار شما نشود، چون اين نمى گذارد كه انسان نه در دنيا و نه در آخرت به جايى برسد. بنابراين، اميدوارم، اين كلامى را كه حضرت(صلى الله عليه وآله)به ابوذر فرمود، نصب العين خود قرار دهيم و در كارها امروز و فردا نكنيم. پی نوشتها: 1. بحار، ج 74، ص 75. پایگاه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دامت برکاته)