آثار نماز تردیدی نیست كه ایمان داشتن و انجام دستورات الهی، دشواریهایی را در پی دارد كه مؤمن باید آنها را تحمّل كند و پشت سر بگذارد تا به آرمان مقدّس خویش كه همانا سعادت جاوید در مقام قرب الهی است، دست یابد.
از سوی دیگر حركت در صراط مستقیم الهی و اطاعت از اوامر او زندگی دنیوی مؤمن را نیز تنظیم می كند و او از دنیای منظّم به آخرت خرّم و شاد قدم می گذارد.
از این رو، دستورات شریعت مقدّس اسلام همواره با مصلحتی مادی یا معنوی یا هر دو همراه است، گر چه فكر ما از درك آن عاجز باشد.
در این درس به برخی از آثار پر بار نماز كه در دنیا و آخرت تحقق می یابد و در آیات و روایات به آن تصریح شده، می پردازیم.
الف- آثار دنیوی
الف- جلوگیری از گناه و فحشا
جنبه باز دارندگی نماز از فحشا و منكر یكی از آثار ارزشمند این فریضه الهی است؛ نماز از آن جهت كه موجب توجه انسان به خدا می شود و در شبانه روز، حداقل پنج بار تكرار می شود، انسان را از فحشا و منكر باز می دارد؛ زیرا نمازگزار برای نزدیكتر شدن به خداوند تلاش خود را در جهت انجام كارهای نیك و كسب اخلاق حسنه بیشتر می كند. قرآن با توّجه به این اصل مسلّم می فرماید:
«أَقِمِ الصلوه إِنَّ الصلوه تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ» [1]
نماز را بر پا كن كه آدمی را از گناهان و كردار زشت باز می دارد.
چند تن از یاران رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به حضور آن حضرت رسیدند و درباره یكی از مسلمانان كه همیشه پشت سر پیامبر نماز جماعت می خواند، ولی مرتكب گناهان نیز می شد، گفتگو كردند. حضرت به آنها فرمود: (نگران نباشید) نمازش او را از گناه باز می دارد. طولی نكشید كه آن شخص گناه را ترك كرد و توبه نمود.[2]آن حضرت فرمود:
«كسی كه از نماز اطاعت نكند، نماز واقعی را به جا نیاورده است. اطاعت از نماز این است كه از منكرات و زشتیها دوری كند.»[3]
ب ـ بهداشت تن و روان
نمازگزاران همواره از صفای ظاهری و باطنی خاصّی برخوردارند كه بی نمازان فاقد آنند.
بهداشت تن: برخی از شرایط نماز، موجب بهداشت تن، لباس و به تبع آن بهداشت محیط زندگی می شود. در برخی از سخنان معصومین برای برخی نمازها اثر مستقیم بهداشتی عنوان شده است، بطور مثال، علی ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«قیام اللّیل مصحّه للبدن»[4]
برخاستن شب (برای نماز) سبب سلامتی جسم است.
بهداشت روان: یكی از فلسفه های تشریع نماز، «یاد خدا» است چنانكه در قرآن آمده است؛
«أَقِمِ الصلوه لِذِكْرِی»[5]
برای یاد من نماز بگزار.
و یاد خدا، منشأ آرامش دل و امنیت روانی است، همانطور كه در قرآن می خوانیم:
«أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[6]
هان! به یاد خدا دل ها آرام گیرد.
پس، تأثیر نماز در بهداشت روانی مردم نمازگزار قطعی است و آرامش و امنیّت نسبی بیشتری كه در جوامع اسلامی حكمفرماست. شاهد این تاثیر است. به تعبیر امام خمینی رضوان الله علیه:
« شما پرونده هایی كه در دادگستریها در جاهای دیگر دادگاههاست بروید ببینید، از نماز خوانها ببینید پرونده هست آنجا؟ از بی نماز ها پرونده هست، هر چه پرونده پیدا كنید، پرونده بی نماز ها هست.» [7]
ج ـ استقامت در برابر مشكلات
از دیگر آثاری كه در سایه نماز، نصیب نمازگزار می شود، قدرت و نیروی مقاومت در برابر مشكلات و سختیهاست. به عبارت دیگر، نماز كه رابطه معنوی بین شخص و عالم بالاست، قدرتی در انسان ایجاد می كند كه با وجود آن در مقابل سختیها و مشكلات ، شكست ناپذیر خواهد بود. قرآن می فرماید:
«إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً إِلاَّ الْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلوتِهِمْ دائِمُونَ» [8]
آدمی حریص خلق شده، وقتی كه شر و بدی به او می رسد، جزع و بی تابی می كند و زمانی كه نعمت و خیر به او می رسد حق مستمندان و فقرا را نمی دهد، مگر نمازگزاران؛ كسانی كه در نمازشان مداومت دارند.
از این رو، قرآن به مؤمنین سفارش می كند:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ امَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلوهِ»[9]
ای مومنان، از شكیبایی و نماز كمك جویید.
د ـ نورانی شدن چهره
حضرت صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«صلوه اللّیل تبیّض الوجوه»[10]
نماز شب، چهره ها را نورانی می كند.
نیز از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است كه فرمود:
«صلوه اللّیل تحسن الوجه و...»[11]
نماز شت چهره را زیبا می سازد.
ه ـ استجابت دعا
از دیگر آثار نماز، قبول شدن دعاها و رفع نیازهاست. نماز چون بین عبد و معبود پیوند برقرار می كند و نشانگر تلاش نمازگزار برای رسیدن به ملكوت اعلا و پیوستن به حق است، چنین تلاشی از نظر كردگار عالم مخفی نمانده، در مقابل، دعاهای او را قبول می كند و خواسته هایش را برآورده می سازد. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«من أدّی فریضهً فله عند الله دعوه مستجابه»[12]
هر كس واجبی را انجام دهد، در نزد خدا یك دعای مستجاب دارد.
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«إذا أردت حاجهً، فصلِّ ركعتین وصلِّ علی محمّدٍ و آلِ مُحمَّدٍ و سل تعطه»[13]
هرگاه حاجتی داشتی، دو ركعت نماز بخوان و بر محمد و آل او درود فرست و سپس از خداوند (خواسته خود را) بخواه كه به تو داده می شود.
و ـ تأخیر عذاب دنیوی
از آنجا كه نماز یكی از بهترین عبادات و افضل آنها به شمار می رود و نمازگزار محبوب خداوند است و از جایگاه رفیعی برخوردار می باشد؛ سزاوار است كه خداوند به احترام نماز و نمازگزار، خشم خود را از دیگران بردارد و از خطای آنها درگذرد. حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«گاهی خدا اراده می كند كه مردمی را به خاطر گناهانشان طوری عذاب كند كه احدی باقی نماند ولی در آن میان نمازگزار پیری را كه با قدم های لرزان به جایگاه نماز می رود و كودكانی را كه در حال تعلیم قرآن هستند می بیند، از عذاب آنها چشم پوشی كرده، آن را به تأخیر می اندازد.»[14]
ب ـ آثار اخروی
الف ـ رحمت و مغفرت الهی
بیشترین آثار عبادات، بویژه نماز در آخرت تجلّی پیدا می كند و نتایج آن در آخرت نسبت به دنیا بسیار بیشتر است. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«از آن هنگام كه مؤمنی به نماز می ایستد، تا آنگاه كه نمازش را به پایان می برد، رحمت از بالای سرش تا افق آسمان بر او سایه می افكند و فرشتگان، اطراف او را تا افق آسمان، در بر می گیرند.»[15]
همچنین فرمود:
«لن یلج النّار أحد یصلّی قبل طلوع الشّمس و قبل غروبها»[16]
كسی كه پیش از طلوع و غروب آفتاب نماز گزارد داخل آتش نمی شود.
ب ـ راهیابی به عالم ملكوت
نماز برگ عبوری است در دست نمازگزار كه او را تا اوج كمال و عالم ملكوت می رساند. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«وقتی بنده مؤمن برای نماز به پا می خیزد، درهای بهشت برایش گشوده می شود و پرده های میان او و خدای متعال برداشته می شود و همسران بهشتی به استقبال او می آیند.»[17]
نماز موجب تقرّب انسان های با تقوا به خداوند بزرگ است، چنان كه علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«الصلوه قربان كلّ تقیّ»[18]
نماز نزدیك كننده متقین به خداوند است.
امام صادق ـ علیه السلام ـ دراین باره فرمود:
«ما تقرّب العبد إلی الله تعالی بعد المعرفه شیء أفضل من الصلوه»[19]
پس از خداشناسی و معرفت هیچ عاملی، بهتر از نماز انسان را به خدا نزدیك نمی كند.
رهبر معظّم انقلاب حضرت آیه ا... خامنه ای «دام ظله العالی» در بخشی از پیام خود به سمینار نماز با عنایت به این حدیث شریف فرمودند:
«هیچ وسیله ای محكمتر و دائمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان با خدا نیست.»[20]
ج ـ ورود به بهشت
نمازگزاری كه با انجام فرمان الهی به درجه بالایی از معرفت رسیده و به درگاه الهی تقرّب جسته؛ تنها بهشت سزاوار اوست. رسول خدا ـصلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«من علم أنّ الصّلوه حقّ واجب دخل الجنّه»[21]
كسی كه بداند نماز حقی است كه خدا واجب كرده ، داخل بهشت می شود.
پی نوشتها:
[1] . عنكبوت (29)، آیه 45.
[2] . بحارالانوار، ج 82، صفحه 198.
[3] . سیری در فلسفه احكام، صفحه 46، به نقل از مجمع البیان، ج 8،صفحه 285.
[4] . بحارالانوار، ج 83، صفحه 126.
[5] . طه (20)، آیه 14.
[6] . رعد (13)، آیه 28.
[7] . صحیفه نور، ج 12، صفحه 148.
[8] . معارج (70)، آیات 20ـ23.
[9] . بقره ( 2)، آیه 153.
[10] . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، صفحه 63، مكتبه الصدوق.
[11] . وسائل الشیعه، ج 5، صفحه 271.
[12] . بحارالانوار، ج 82، صفحه 208.
[13] . فروع كافی، ج 3، صفحه 479، بیروت.
[14] . ثواب الاعمال، صفحه 91.
[15] . فلاح السائل، سید بن طاووس، صفحه 160، دفتر تبلیغات اسلامی.
[16] . كنزالعمال، ج 7، صفحه 207.
[17] . همان، صفحه 212.
[18] . مستدرك الوسائل، ج 1، صفحه 175.
[19] . مجموعه ورام، ج 2، صفحه 86.
[20] . روزنامه اطلاعات، 16/7/70.
[21] . كنز العمال، ج 7، صفحه 201.
