على قلى اعتضاد السلطنه
پسر فتحعلی شاه قاجار و از افاضل شاهزادگان قاجار و صاحب تألیفاتی چند که در حدود 1324 ه.ق متولد شده است . او در سال (1272 ق) به اعتضاد السلطنه ملقب و در (1274 ق) به رياست مدرسه دارالفنون و در 1275 به وزارت علوم (وزارت فرهنگ) منصوب گرديد . در اين سال درصدد برآمد كه يك عده از شاگردان تحصيلكرده دارالفنون را براى تكميل علوم و فنون به اروپا بفرستد و چون در اين تاريخ ناصرالدين شاه هم حسن على خان گروسى (امير نظام) را به سفارت مخصوص به دربار فرانسه و انگليس مى فرستاد وزير علوم 42 نفر از محصلين را به رياست عبدالرسول خان نواده حاج محمّد حسين خان نظام الدوله صدر اصفهانى با حسينعلى خان گروسى روانه پاريس نمود و قرار شد كه سرپرستى و اداره امور و نظارت در كار تحصيل ايشان با شخص حسنعلى خان وزير مختار باشد .
در سال (1283 ق) تلگراف خانه را به اعتضاد السلطنه به مقاطعه دادند . در اين سال ناصرالدين شاه بنابر هوس شاهانه خود باز به فكر تشكيلاتى براى مملكت افتاد و هر كسى را سركارى گذاشت و حدود اختيارات هر يك را تعيين و اموراتى را به وى محول نمود . البته اين كار هم خيلى موقتى بود و در همين سال چون موضوع روى هوس شاهانه صورت گرفته بود . تشكيلات مزبور به كلى بهم خورد . اعتضاد السلطنه در اين تشكيلات علاوه بر رياست دارالفنون ، وزير علوم و صنايع و معادن و تجارت و تلگراف و تصدى روزنامه دولتى و سرپرستى چاپخانه هاى كشور و ولايات و كارخانه ها بود ، حكومت بر ملاير و تويسركان نيز به عهده او واگذار شد . در سال (1288 ق) پس از مراجعت ناصر الدين شاه از عتبات با مشورت حاج ميرزا حسين خان مشيرالدوله مجلس دارالشوراى كبرى را امر به تشكيل داد و اعتضاد السلطنه به عضويت آن مجلس انتخاب گرديد . در سال (1289 ق) حكومت بروجرد نيز بر ساير مشاغلش افزوده شد .
در سال (1290 ق) در سفر اول ناصر الدين شاه به اروپا از همراهان شاه (ملتزمين ركاب) بود . در سال (1295 ق) امور بنائى دوليت يا به اصطلاح آن زمان اداره بنائى ديوان اعلى را به عهده وى واگذار نمودند . از كارهاى اعتضاد السلطنه وزير علوم ، تأسيس روزنامه هفتگى ملت سنيه ايران به چاپ سنگى در سال (1283 ه ق) يعنى 9 سال پس از انتصابش به وزارت علوم مى باشد و پس از انتشار دو شماره نام آن به روزنامه ملتى تبديل مى شود . روزنامه مزبور چهار سال و اندى از سال (1283 تا 1287 ق) مجموعاً 34 شماره در تهران منتشر شده و منشى يا سردبير آن ميرزا حسن حكيم سامانى پسر قاآنى شيرازى بوده است .
اعتضاد السلطنه چون مايه اى از معلومات قديمه مخصوصاً شعر و ادب و حكمت و رياضى داشت غالب اوقات خود را به مطالعه كتب و معاشرت با اهل فضل و ادب مى گذراند و خود نيز مانند غالب پسران فتحعلى شاه شعر نيز مى گفت و فخرى تخلص مى كرد و كتابخانه مهم و معتبرى جمع آورده بود كه پس از فوتش تمام آن را براى مدرسه سپهسالار جديد خريدارى و وقف بر آن مدرسه گرديد .
اعتضاد السلطنه در شب عاشورا (سال 1298 ق) در تهران درگذشت و در حرم حضرت عبدالعظيم علیه السّلام (شهر رى) به خاك سپرده شد . تأليفات عمده او:
تاريخ وقايع و سوانح افعانستان ،
فلك السعاده ، در ابطال ستارهشناسى كه در سال (1278 ق) به چاپ رسيده ،
اكسير التواريخ .
تاريخ متنبئين .
كيفيت ظهور سيد على محمّد باب .
