1- فاتحه [گشاينده]
چون قرآن با اين سوره شروع مىشود و اين سوره آغازگر قرآن است، «فاتحه» ناميده مىشود. بخاطر حمد و ستايشى كه در اين سوره از خداوند بعمل آمده نام ديگرش سوره «حمد» است. و نيز بنام «شكر» و «وافيه» و «نور» هم از آن ياد مىشود. نام ديگرش «سبع المثانى» است و نيز «ام الكتاب». امام صادق(ع) فرموده است: سورهاى كه اولش ستايش، وسطش اخلاص و آخرش نيايش است. (تفسير برهان ج 1 ص 42.)
اين سوره 7 آيه دارد و در سال سوم بعثت آمده و چهل و سومين سوره است كه در مكه نازل شده است. بعضى هم اين سوره را اولين سوره دانستهاند.
2- بقره [گاو ماده]
در آيات 17 تا 73 اين سوره داستان فرمان خدا به بنى اسرائيل، مبنى بر كشتن و ذبح كردن گاو، بيان شده است.
اين سوره كلا در مورد مؤمنين و مشركين و منافقين و خلقت آدم و بدعتهاى اهل كتاب و ماجراهاى موسى و بنى اسرائيل و بناى كعبه توسط حضرت ابراهيم و نعمتهاى خداوند و مسائل قصاص و وصيت و قتال با مشركين و نكاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهيم با مشركين بر سر اعتقاد به توحيد و تغيير قبله و احكامى از حج و ارث و روزه و ... مىباشد. آية الكرسى، آيه 255 اين سوره است.
286 آيه دارد و بيشتر آياتش در مدينه و پس از هجرت نازل شده است.
3- آل عمران
عمران پدر حضرت مريم بود. خاندان عمران عبارت مىشود از عمران و همسرش و مريم و عيسى. در آيه 33 مىخوانيم:
«خداوند، آدم و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد.»
در اين سوره، كه 200 آيه دارد و در سال سوم هجرت در مدينه نازل شده است از توحيد و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسى و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگى مسلمين در آن فراز و نشيبها، سخن مىگويد. در بخشى هم ولادت مريم و عيسى و نصارى و مجادله با اهل كتاب مطرح است و از شيوههاى عمل مخالفان و مخالفتهاى يهوديان هم سخن به ميان آمده است و در كل، بشارتى براى اصحاب پيامبر است. ميان آمده است و در كل، بشارتى براى اصحاب پيامبر است.
4- نساء [زنان]
در قسمتهائى از اين سوره، مسائل و احكامى درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگى و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بيان شده است. از آيه 136 به بعد، تشريح روحيات منافقين است.
از موضوعات ديگر اين سوره، احكام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل كتاب، و همچنين شئون جامعه اسلامى است كه بر ويرانههاى سنتهاى جاهلى بنا مىشود. و دستورات اجتماعى اسلام در اين سوره ذكر شده است.
اين سوره در مدينه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آيه دارد.
5- مائده [سفره و خوان غذا]
در آيه 112 تا 115 حواريون و پيروان عيسى(ع) از او درخواست مىكنند كه براى اطمينان بيشتر، خداوند از آسمان، خوان غذا فرود آورد. و عيسى از خداوند مىخواهد كه:
«پروردگارا! براى ما غذائى از آسمان نازل كن تا براى اول و آخر ما عيد باشد و نشانهاى از تو ... ».
نام ديگر سوره، «عقود» است. اين سوره داراى 120 آيه است و پس از هجرت، در مدينه جزء آخرين سورههائى است كه نازل شده و عمدتا تاكيد آياتش بر بناى اجتماعى اسلامى، بر پايه بينش توحيدى و مبارزه با خرافات و شركها و تاسيس روابط صحيح اجتماعى و احكام حلال و حرام مىباشد. حرمتشراب و قمار، در آيه 90 آمد است.
و از اين رهگذر، مسائلى از عهد و پيمان و حدود و قصاص و داستهائى از هابيل و قابيل و از بنى اسرائيل نيز بيان شده است، كه در زمينه مسائل حقوقى و جزائى مىباشد. مطالب مربوط به غدير خم در آيات 3 و 67 بيان شده است.
6- انعام [احشام و چهارپايان]
در قسمتهائى از آيات 136 تا 144 و رسوم و سنتهاى جاهلى را در باره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانى و گوشت آن بيان كرده و در اصلاح عقائد انحرافى آنان در مورد اين حيوانات كوشيده است.
تلاش هميشگى قرآن در اصلاح «عقيده» انسان بخصوص در مورد الوهيت و عبوديت، در اين سوره روشن است و در همين باره به مسائلى از قبيل توحيد و نبوت و معاد و احتجاج با مشركين و برخى وظائف شرعى پرداخته است.
اين سوره 165 آيه دارد و جز 6 آيه، بقيه در مكه و قبل از هجرت نازل شده است و بنا به نقلى آيات 20، 23، 91، 93، 114، 140، 151، 152، 153، از اين سوره، مكى است. اين سوره، پس از سوره «حجر» نازل شده است. سوره «حجر» نازل شده است.
7- اعراف [جائى است ميان بهشت و جهنم]
در آيات 45 تا 48 از گروهى كه در قيامت، در اعراف خواهند بود يا مىكند و از خطابهاى آنان با اهل بهشت، در رابطه با اعمال و پاداشها سخن مىگويد. بنا به تفسيرى هم، اين اصحاب اعراف، ممكن است ائمه باشند كه در حديث است كه:
«نحن الاعراف» - ما اعرافيم كه ياران خود را مىشناسيم و هر كس كه ما را بشناسد و ما او را بشناسيم وارد بهشت مىشود.(تفسير البرهان ج 2 ص 17.)
اين سوره، بيشتر روى سخن با مشركين دارد و نيز مؤمنين، و از سرنوشت انسانها در طول تاريخ در رابطه با وفا به عهد خدائى و نيز فرجام كار انسان در آخرت، و عذاب و پاداش و عرش و ساعت و قرآن و ... سخن مىگويد و از آيه 148 به بعد، اشاره به رجعتى كه در قوم موسى بصورت گوساله پرستى پيدا شد مىكند. خطاب «يا بنى آدم» چندين بار تكرار شده و لحن هشدار دهنده دارد. اين سوره در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آيه دارد. هشدار دهنده دارد. اين سوره در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آيه دارد.
8- انفال [منابع و ثروتهاى عمومى در طبيعت]
در نخستين آيه اين سوره، حكم ثروتهاى عمومى و اينكه از آن كيست و چگونه و در چه راهى مصرف مىشود، بيان شده است اين سوره به نام «بدر» هم گفته شده زيرا پس از هجرت به مدينه و وقوع جنگ بدر در ماه رمضان، اين سوره در سال دوم هجرى نازل شده است و متضمن مسائلى مربوط به جهاد و غنائم و انفال و هجرت مىباشد و به تعبير امام باقر و امام صادق، سوره انفال، بريدن دماغ كفار است. كنايه از ضربههائى كه بر آنان وارده شده است.
نزول اين سوره پس از اولين حركت مسلحانه مسلمانان (جنگ بدر) درخور تامل و دقت است. به جمعبندى نقاط قوت و ضعف و ارزيابى عمل مسلمين پرداخته و رهنمودهاى متناسبى مىدهد.
اين سوره 75 آيه دارد و نود و سومين سورهاى است كه نازل شده است.
9- توبه [بازگشت]
در آيه 2 سخن از اين است كه اگر مشركين از راه كج و انحرافى خويش باز گردند و حق را بپذيرند به نفع آنهاست.
اين سوره، بخصوص در 40 آيه اول، اعلام جنگ با مشركين و منافقين و اولتيماتوم با آنهاست و (آخرين حرف)ها را با آنها مىزند. و بخاطر همين لحن حاد، بدون «بسم الله الرحمن الرحيم» شروع مىشود.
از آخرين سورههاى نازل شده در سال هشتم هجرى و به روايتى در سال نهم در مدينه است و از نظر ترسيم خط مشى حكومت اسلامى با قبايل و گروهها و جناحهاى مخالف و روش سياسى اسلام، در روابط و عملها، اهميتخاصى دارد.
روحيه شهادت طلبى مسلمين و رسيدن به «احدى الحسنيين» در آيه 52 مطرح شده است و در آيه 107 ماجراى مسجد ضرار و توطئه منافقين بيان گرديده است.
نام ديگر اين سوره «برائت» است. بنا به اعلان برائت و بيزارى نسبت به مشركين پيمان شكن. و بهمين جهت هم در اول سوره بسم الله ... نيست زيرا بسم الله نشان امان و رافت است و سوره برائت، بر داشتن امان است و در آن، شمشير است.(از على عليه السلام. به نقل مرحوم طبرسى.)
در اين سوره، مفصلا درباره منافقين بحثشده است و مشت آنان را در رابطه با مسائل مبارزاتى و اقتصادى باز كرده است و به همين جهت نام ديگرش «فاضحه» يعنى رسوا كننده است. داراى 129 آيه است.
10- يونس [نام يكى از پيامبران]
در اين سوره كه 109 آيه دارد و در مكه نازل شده، علاوه بر يادى از يونس پيامبر، مسائلى در مورد توحيد و رسالت انبياء و سرگذشت امتهاى گذشته بميان آمده است. كه قوت قلبى براى مسلمين است و عبرتى است براى مخالفان عنود و سركش. بخصوص سرگذشت هلاكت بار فرعون و سپاه او و غرق شدنشان.
11- هود [نام يكى از پيامبران]
علاوه بر يادى كه از هود - پيامبر قوم عاد - در آيات 50 تا 60 شده است، اين سوره مشتمل بر معارف الهى و احكام و عبادات، و آغاز و فرجام خلقت مىباشد و از آيه 25 تا 45 سرگذشت مفصل نوح پيامبر و همچنين سرگذشت صالح و لوط و شعيب و موسى نقل شده است.
اين سوره 123 آيه دارد و در سال 9 بعثت در مكه نازل شده است. پيامبر فرموده: سوره هود مرا پير كرد. اين بخاطر آيه 112 است كه خدا دستور به استقامت مىدهد.
12- يوسف [نام يكى از پيغمبران]
اين سوره كه 111 آيه دارد و در سال يازدهم بعثت در مكه، پس از سوره هود نازل شده سرگذشت عبرت آموز يوسف، پسر يعقوب پيامبر را به تفصيل، بيان مىكند و در آيات آخر، يادى مجدد از دعوت انبياء و موضعگيرى مخالفان و پيروزى و نصرت نهائى خداوند بعمل مىآيد تا مؤمنين، به راه خويش دلگرمتر شوند. در بعضى احاديث آمده كه چون در اين سوره فتنهگرى زليخا و غير او آمده به زنان ياد ندهيد و بجاى آن سوره «نور» يادشان دهيد كه سرشار از مواعظ و احكام حجاب است. (از على عليه السلام تفسير البرهان ج 2 ص 242.)
13- رعد [غرش آسمان و ابر]
در آيات 12 و 13 سخنانى درباره رعد و برق و صاعقه، آمده و از اين پديدههاى طبيعى بعنوان مظهرى از قدرت و رحمتخداوند ياد شده است. اينها هم در مسير كلى سوره كه از توحيد و خلقت و بعثت و راه و بيراهه و ... بحثت مىكند مىباشد.
از آيه 14 به بعد محور سخن، حالت پذيرى حق يا انكار آن است و نتايجخوب حق پذيرى و پاى بندى به تعهدات در مقابل خداوند را بيان مىكند و اينكه پيروزى نهائى از آن طرفداران دين خداست.
اين سوره كه 43 آيه دارد در اواخر سال 6 هجرى در مدينه بعد از سوره محمد نازل شده است.
14- ابراهيم [نام يكى از انبياء]
در آيات 37 تا 42 اين سوره، از دعوت و دعاى اين بينانگذار توحيد، ابراهيم بتشكن ياد مىكند و در آيات ديگر، مطالبى از رسالت و توحيد و توصيف آخرت بيان شده است. در اين سوره اشارهاى هم به سرگذشت اقوام بنى اسرائيل و عاد و ثمود دارد و سرنوشتشوم تكذيب كنندگان را يادآورى مىكند. بعد از سوره نوح، در مكه، قبل از هجرت نازل شده است، به استثناى بعضى آيات و 52 آيه دارد.
15- حجر [نام سرزمين قوم ثمود]
حجر، نام سرزمينى بين مدينه و شام بود كه قوم ثمود آنجا مىزيستند و خداوند، حضرت «صالح» را براى هدايت مردم آن فرستاد. در آيه 80 خداوند از تكذيب اين قوم نسبت به پيامبران و سر انجام شومشان كه دچار عذاب شدند ياد مىكند.
داستانهاى تنذيرى و سرگذشت اقوام ديگر در رابطه با نبوت، از مطالب ديگر اين سوره است. در چند آيه هم از خلقت اوليه آدم و دشمنى ابليس با انسان و برنامههاى اغواگرانهاش حثشده است.
پنجاه و چهارمين سورهاى است كه قبل از هجرت، در سال چهارم بعثت در مكه نازل شده و 99 آيه دارد.
16- نحل [زنبور عسل]
زنبور عسل و خانه سازى آن در كوه و كوخ و تهيه عسل از ميوهها و گلها و شفابخش بودن عسل در آيه 68 و 69 اين سوره بيان شده و الهام خدائى به زنبور در اين تدبيرها و نقشهها ذكر شده است.
نعمتهاى فراوان زمينى و آسمانى خدا از قبيل دريا و كشتى، ماهيها، جواهرات دريائى، روشنائى ستارگان، باران، و چهارپايان و همچنين از مسئله وحى، بعثت، قيامت، بطلان عقايد مشركين، كيفر اقوام و ... از ديگر موضوعات اين سوره است. بهمين جهت نام ديگرش «نعم» (نعمتها) است. در اين سوره، همچنين به بعضى از عادات و رسوم جاهلى هم اشاره و از آنها مذمتشده است.
اين سوره در مكه بعد از سوره كهف (و قسمتى هم در مدينه) نازل شده و 128 آيه دارد.
17- اسراء [حركتشبانه]
آغاز سوره اشاره به حركت و سير شبانه پيامبر از مكه تا مسجد الاقصى به قدرت الهى شده است. اين حركت، مقدمه معراج بزرگ پيامبر به آسمانها بود و رمزى از حركت صعودى انسان در مسير تكامل. نام ديگر اين سوره «سبحان» است.
سرگذشت بنى اسرائيل و ضعف و قوت و پيروزى و شكست آنان، بعنوان مايه عبرتى براى مسلمانان در اين سوره بيان شده است. بهمين علت، نام ديگر اين سوره، «بنى اسرائيل» است. در اين سوره چند نكته اخلاقى (اخلاق خانواده و اجتماع) هم مطرح شده است. بهانهگيرىهاى مشركين در نپذيرفتن دعوت قرآن در بخش پايانى سوره بيان گشته است.
سوره اسراء، 111 آيه دارد و در مكه در حدود سال 8 بعثت نازل شده است.
18- كهف [غار]
داستان اصحاب كهف، آن غارنشينان يكتاپرستى كه از نظام شرك آلود «دقيانوس» به غار پناهنده شدند و پس از 309 سال خواب در آن غار پس از تغيير نظام و زوال دقيانوس، به شهر برگشتند. به آيات 9 تا 26 رجوع كنيد. داستان ذولقرنين و مسافرت موسى با خضر، از فرازهاى مهم ديگر اين سوره است و در هر سه داستان شگفت اين سوره، قدرت اعجازگر خدائى مشهود است. تباهى كار كافران و پاداش بزرگ صالحان در بهشت، از مطالب پايانى اين سوره است.
داراى 110 آيه است و در مكه قبل از هجرت نازل شده است. در حديث است: هر كه آيه آخر اين سوره را هنگام خواب بخواند در هر ساعتى كه بخواهد بيدار مىشود. و در حديثى ديگر آمده: هر كس هر شب جمعه اين سوره را بخواند مرگش شهادت خواهد بود و در قيامت، با شهدا برانگيخته خواهد شد. (تفسير برهان ج 2 ص 455.)
19- مريم [مادر حضرت عيسى]
در اين سوره داستان مريم و ولادت عيسى(ع) و يادى از انبياء ديگر و آياتى مربوط به دين و آخرت و توحيد و شركت بيان شده است. گيرائى و جذبه اين سوره، حتى پادشاه مسيحى حبشه را هم تحت تاثير قرار داد و وقتى كه جعفر بن ابيطالب قسمتى از آن را خواند. در پايان سوره، باز هم اشارهاى شده به نهايت امر متقين و مجرمين كه بهشت و جهنم است.
در مكه و قبل از هجرت و بعد از سوره فاطر نازل شده و داراى 98 آيه مىباشد.
20- طه [رمزى استخطاب به پيامبر اسلام]
در اين سوره، خطاب به پيامبر اكرم، داستان شگفت موسى و برخوردش را با فرعون و جادوگران و شيوه انحرافى سامرى را درحركت ارتجاعى او در جامعه بسوى شرك و نجات قوم بنى اسرائيل از چنگ نظام فرعونى را بيان كرده تا دلگرمى پيامبر و آموزش مسلمين فراهم آيد. در قسمت آخر سوره از فرمان سجده بر آدم و اغواى ابليس و هبوط و خروج آدم از بهشتياد شده است.
از سورههاى مكى است و 135 آيه دارد. و به نام سوره «حكيم» هم ياد شده است و نام ديگرش هم سوره «كليم» است.
21- انبياء [پيامبران]
در ابتداى سوره، اساس دعوت پيامبران، فرجام پيروان و مخالفان، موضعگيرى خصمانه مشركين با آئين توحيدى بيان شده و در خلال سوره، يادى از سرگذشت: ابراهيم، لوط، اسحاق، يعقوب، نوح، داود، سليمان، ايوب، اسماعيل، ادريس، يونس، زكريا و يحيى به ميان آمده است.
و نيز از قيامت و معاد، كه در كنار توحيد، سر لوحه دعوت همه انبياء است، در پايان سوره ياد شده است. در واقع، اين سوره، با بيان اين معارف اتمام حجتى است براى هر دو گروه موافق و مخالف. و هشدار اينكه در محكمه قيامت، به حسابها رسيدگى خواهد شد.
شصت و دومين سورهاى است كه در سال 6 بعثت در مكه فرود آمده و داراى 112 آيه مىباشد.
22- حج
[قصد و آهنگ و نام يكى از عبادات اسلامى كه از فروع دين است]
از آيه 26 تا 37 از ساختن كعبه و فوائد و آثار فريضه اجتماعى - سياسى - عبادى حج و اعمال اين عبادت، سخن به ميان آمده است. و قبل از آن، از هيبت و عظمت بر پا شدن قيامت، در 10 آيه سخن گفته شده است.
مبدء و معاد و جدال و جهاد با مشركين از مطالب مهم ديگر اين سوره مىباشد. و در چند جا هم از قدرت مطلقه خدا در دنيا و آخرت ياد مىشود.
در سال 3 هجرى در مدينه بعد از سوره نور نازل شده و 78 آيه دارد.
23- مؤمنون [ايمان آوردگان]
در 11 آيه اول صفات و ويژگيهاى مؤمنين را از قبيل: خشوع در نماز، اعراض از لغو، پرداخت زكات، حفظ عفت، امانت دارى، بيان مىكند و سپس به خلقت انسان و نعمتهاى خدا و دعوت انبياء و معاد مىپردازد. عكس العمل اقوام در برابر دعوت نوح و موسى و عيسى و كلا انبياء الهى در اين آيات آمده است.
118 آيه دارد و از سورههاى مكى قبل از هجرت است.
24- نور
خداوند نور آسمانها و زمين و تجلى بخش هستى است.
آيه 35 و بعد از آن مطالعه شود كه آيه معروف (الله نور السموات ...) است. داستان «افك» هم در آيه 11 بيان شده است.
اين سوره، از سورههاى مدنى است و مشتمل بر آيات حدود الهى و نمونههاى ديگرى از تشريع و قانونگذارى و حجاب و مسائل تربيتى و آداب و اخلاق معاشرت و ورود به خانهها و كنترل چشم از گناه و رعايت عفت و ترك خودآرائى و خودنمائى زنان در خارج از خانه مىباشد. پيام سوره، گردن نهادن به دين خدا و اطاعت از فرستاده اوست.
64 آيه دارد و در حدود سال 10 هجرى نازل گشته است.
در حديث است كه «با تلاوت اين سوره، عفتخانواده و اولاد خود را حفظ كنيد.
نيز: به زنان اين سوره را بياموزيد كه داراى موعظه است.
25- فرقان [جدا كننده]
فرقان يكى از نامهاى قرآن است. به اين اعتبار كه اين كتاب، جدا كننده حق از باطل و هدايت از گمراهى است. به آيه اول رجوع شود.
اين سوره كلا در تقويت روحى پيامبر در تبليغ مكتب و استقامت در روياروئى با مشركين و عناد و لجاجت آنهاست. طرح كردن قيامت و حسرتهاى مردم در آن روز، براى بيدار كردن وجدان بشرى از غفلت است. در اين سوره از نعمتهاى خورشيد، شب و روز، باد و دريا و ... ياد شده و از آيه 63 به بعد صفات متعددى براى «عباد الرحمن» آمده است. در مكه نازل شده و 77 آيه دارد.
26- شعراء [شاعران]
در 4 آيه آخر اين سوره، سخن از شاعران بيهوده گوى بى تعهد و عمل، و نيز ستايشى از شاعران مؤمن و عمل كننده و يادآوران خدا و پيروزمندان بعد از ستمديدگى، به ميان آمده است. اين، شيوهاى است براى محتوا و جهت دادن به يك نهادى كه در جامعه وجود داشت و استفاده از سنگر شعر در راه تعهد و ايمان است.
اين سوره هم مانند بيشتر سورههاى مكى در رابطه با عقيده و توحيد و نبوت و معاد و بهشت و دوزخ مطالبى دارد و از سرگذشت موسى و ابراهيم و نوح و هود و صالح و لوط و شعيب ياد مىكند و در نهايت به اسلام و پيامبر اشاره دارد.
227 آيه دارد و در حدود سال 4 بعثت در مكه نازل شده است. نام ديگر سوره «جامعه» است.
27- نمل [مورچه]
در آيه 18 عبور سليمان را همراه با سپاه جن و انس و پرندگان كه مسخر فرمان او بودند، از وادى مورچگان، بيان مىكند و توجه مردم را به عظمت آفرينش در مورچه معطوف مىكند. بخاطر داستان سليمان، اين سوره به نام «سليمان» هم نقل شده است.
در اين سوره هم بخاطر تدبر و عبرت از تاريخ، سرگذشت تعدادى از انبياء و موضعگيرى مشركين مكه و مشركان سابق را در امتهاى گذشته به ياد مىآورد و فرجام كار مؤمنان و مخالفان را تصوير مىكند.
اين سوره كه 93 آيه دارد، قبل از هجرت، در سال هشتم بعثت در مكه نازل شده است.
28- قصص [قصه]
در اين سوره، قصههائى از ولادت موسى تا نبوتش و مبارزهاش با فرعون و نجات بنى اسرائيل از استضعاف، و نيز زراندوزى قارون و سرنوشت تلخش، بيان شده است.
اين سوره كه قبل از هجرت در مكه نازل شده (حدود سال 11 بعثت) در دوره سختى و شدت و رنج مسلمانان، مقايسهاى است با شدائد بنى اسرائيل در چنگ فرعون، و نويدى است براى پيروزى و وراثت زمين و امامت تاريخ و شكست طاغوتها.
داستان موسى و فرعون، در اينجا نقش سمبوليك خود را در نشاندادن مبارزه دائمى حق و باطل و پيروزى نهائى حق، بخوبى ايفا مىكند.
كلمه «قصص» در آيه 25 آمده، آنجا كه دختر شعيب، پيش پدر از كمك موسى به آنها در كشيدن آب از چاه براى گوسفندان شعيب، تعريف كرده و آن قصه را بازگو مىكند. از آيه 76 به بعد از روش زراندوزى و تكبر قارون انتقاد شده و سرنوشت مذلت بار و فرو رفتن او را در زمين بيان مىكند.
اين سوره 88 آيه دارد.
29- عنكبوت
با تشبيه كردن كافران در عقايد الحادى خودشان به عنكبوت كه سستترين خانهها را دارد و تار و پودش در برابر بادها درهم مىريزد، سستى بناى انديشههاى مشركان و ماده گرايان را بازگو مىكند كه حباب انديشههايشان بر روى سرابى خيالى و پوچ استوار شده است. آيه 41 اين حقيقت را گفته است.
اين سوره مكى كه قبل از هجرت بعد از سوره روم نازل شده، كلا درگيرى ايمان آوردندگان را با فتنه انگيزىها و كارشكنىها و اغواهاى مخالفان بيان مىكند و نمونههائى چند از زندگى ابراهيم و انبياء ديگر و فداكارىهايشان در راه خدا مىآورد و مؤمنان را بياد تكاليف و تعهدات و صبر در اين راه مىاندازد. مشتمل بر 68 آيه.
