سياستمداران امريكايي در چند هفته آينده با تصميماتي در رابطه با سياست امريكا در قبال ايران و عراق مواجه ميشوند. شوراي امنيت سازمان ملل تا 4 ژوئن بايد برنامه “نفت در برابر غذا” را تمديد ميكرد و اين فرصتي براي امريكاست تا بتواند به تحريمهاي عراق، همانگونه كه كالين پاول، وزير امور خارجه امريكا در مارس سال جاري پيشنهاد كرده بود، انرژي جديدي بدهد. جهتگيري سياست ايران بعد از انتخابات 8 ژوئن مشخصتر شده و ميتواند بر تصميم امريكا در تمديد قانون تحريمهاي ايران و ليبي كه در 5 اوت خاتمه مييابد، تاثير بگذارد.
پيشينه
در چند سال گذشته، سياستمداران امريكايي از دوران نسبي استراحت و فارغ بالي از واقعيتهاي خشن سياستهاي قدرت در خليج فارس، لذت بردهاند، ولي زمان استراحت به پايان رسيده است. بعد از عمليات روباه صحرا در عراق، در دسامبر سال 1988، دوران آرامش به پايان رسيد. عمليات روباه صحرا پايههاي رژيم عراق را لرزاند. صدام حسين پس از اين عمليات، توجه خود را به پايگاه قدرت در داخل معطوف كرد. زيرا پادگانهاي گارد رياستجمهوري مورد حمله قرار گرفت و تلفات زيادي داد. از تابستان سال 2000 تاكنون، عراق در مسير تلاش براي تضعيف تحريمها، به موفقيتهاي چشمگيري دست يافت و همزمان، انتفاضه مردم فلسطين فرصتهاي جديدي براي عراق فراهم ساخت تا بتواند مشكل ايجاد كند. صدام احساس ميكند كه اوضاع به نفع او است و به طور فزايندهاي، اعتماد به نفس پيدا كرده است.
تحولات اخير ايران چشمانداز اميدواركنندهاي داشته است، اما تهران همچنان از مذاكره با واشنگتن امتناع ميورزد. ايران همزمان سياست تشنجزدايي با كشورهاي شوراي همكاري را دنبال ميكند و از صلح خاورميانه حمايت نميكند.
چالشهاي سياست عراق
بخشي از سياست امريكا در قبال عراق اين است كه با تبليغات گسترده ، تلاش ميكند حمايت بينالمللي را براي تقويت تحريمها به دست آورد. خواست امريكا اين است كه تحريمهاي تجاري غيرنظامي لغو شوند؛ و همزمان سازمان ملل بر درآمد نفتي عراق و ممنوعيت صادرات بسياري از اقلام با كاربرد دوگانه و بر همه تسليحات كنترل بيشتري اعمال نمايد. به علاوه، گزارشها حكايت از اين دارد كه واشنگتن كاهش تعداد سورتي جنگندههايي را بررسي ميكند كه بر مناطق پرواز ممنوع جنوب و شمال در حال گشتزني هستند تا به اين ترتيب از خطرهايي كه خلبانان نيروهاي متحدين را تهديد ميكند، كاسته شود.
چالش عمده پيش روي امريكا، اجراي دقيق تحريمهاي جديد و روشهاي نوين براي نظارت بر مناطق پرواز ممنوع است تا بدين وسيله نشان دهد كه در مقابل عراق موضع نرمي اتخاذ نكرده است. اين ديدگاه كه حركتهاي سياسي اين كشور تحت تاثير پذيرش شكست سياستهاي آن است، ميتواند سبب شود تا دوستان و متحدان امريكا، چون اردن، تركيه يا اكراد عراقي مواضع خود را در قبال بغداد به گونهاي تعديل كنند كه به منافع امريكا لطمه وارد سازد و بغداد را تشويق نمايند تا محدوديتهاي تيم جديد سياست خارجي امريكا را بيازمايد. طارق عزير، معاون نخستوزير عراق، ادعا ميكند كه توانايي قوي ضد هوايي عراق، امريكا و متحدانش را وادار ساخته است تا سياستهايشان را بازنگري كنند.
به احتمال زياد، عراق با كاهش پروازها بر مناطق پروازممنوع ميتواند دفاع هوايي خود را در شمال و جنوب اين كشور بازسازي كند. يك اقدام احتمالي كه تلاشهاي عراق در نوسازي هوايي را مختل ميكند، اجراي حملههاي مستمر است. با اين كار، جنگندههاي متحدين ميتوانند در صورت نياز با كمترين خطر بر فراز مناطق پروازممنوع گشتزني كنند. بنابراين، براي مقابله با اين ديدگاه كه امريكا موضعگيري نرمي در مقابل عراق اتخاذ كرده است، ضرورت دارد امريكا در مقابل مواردي چون بازسازي سيستم دفاع هوايي عراق، رويكردي فعالتر را براي اجراي خطوط قرمز دنبال كند.
امريكا بايد براي چالشهاي جديدي كه عراق ايجاد ميكند، آماده باشد. در آستانه افزايش اعتماد به نفس بغداد (كه در افزايش چالشها عليه مناطق پرواز ممنوع مشاهده ميشود)، امريكا بايد براي اقدام احتمالي عراق كه به عكسالعمل نظامي نياز داشته باشد، آمادگي كامل داشته باشد. لازم است، سياستمداران امريكايي قبلا تصميم بگيرند كه براي دست يافتن به چه اهدافي، از نيروي نظامي استفاده ميكنند: كاهش تواناييهاي نظامي عراق، احياي بازدارندگي، تقويت، مهار يا ايجاد شرايطي براي كودتا يا قيام؟ اگر امريكا براي پيشبرد اهداف سياسي خود نتواند از نيروي نظامي استفاده مناسبي كند، بدون شك، چالش آينده عراق براي پيشبرد منافع امريكا در خاورميانه، به فرصت از دست رفته ديگري تبديل خواهد شد.
چالشهاي سياست ايران
لوييز فري، رئيس اف بي آي، توصيه نموده است، كه آمريكا عليه ايران اعلام جرم كند. به احتمال زياد، اين موضوع روابط بين امريكا و ايران را تيرهتر ميكند. بحران بين امريكا و ايران ميتواند به بحران در روابط بين امريكا و كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس منجر شود، اين كشورها از احتمال قرار گرفتن در بحران بين ايران و امريكا، بسيار نگران هستند.
بيثباتي داخلي در ايران نيز خطراتي براي امريكا خواهد داشت. شايد اغتشاش در ايران به نيروهاي مسلح و سازمانهاي اطلاعاتي فرصت مناسبي بدهد تا در مقابل تلاشهاي امريكا براي ايجاد بيثباتي در ايران، آمادگيهاي لازم را كسب كنند.
در نهايت اين كه قيمت نسبتا بالاي نفت، به تهران اجازه داده است تا 12 ميليارد دلار ذخاير ارزي به دست آورد؛ كه بخشي از آن به احتمال زياد صرف بازپرداخت بدهيها و بخش ديگر صرف هزينههاي دفاعي اين كشور خواهد شد. واشنگتن ميتواند شاهد احياي تلاشهاي تسليحاتي متعارف ايران باشد كه به علت مشكلات مالي در اواسط دهه 90 متوقف شده بود. ملاقات ماه آينده جورج بوش با پوتين براي آزمايش نيات روسيه فرصت مناسبي است؛ و مشخص ميكند كه آيا روسيه از انتقال تسليحات و تكنولوژياي كه مقررات بينالمللي منع گسترش تسليحاتي را تضعيف و ثبات در منطقه حساس خليج فارس را تهديد ميكند، اجتناب خواهد كرد؟
نتيجهگيري
احتمال دارد، ماههاي آينده براي شكلگيري رويكرد دولت بوش در قبال ايران و عراق بسيار حياتي باشد. اين كشور با فرصتهاي اندك و چالشهاي بسياري مواجه خواهد شد كه آزمايش نيات احتمالي امريكا در قبال عراق و ايران تأثيرات عميقي بر سياست امريكا در منطقه خواهد گذاشت.
ماهنامه نگاه - شماره 19
