از لحاظ تاریخی، از دیرباز در جهان اسلام گرایشهایی به نام عرفان و تصوف وجود داشته است که از قرن چهارم تا هشتم هجری در حکومت اسلامی رواج بسیاری یافت. عرفان از همان اول ولی با رویکردی ساده در کلام خداوند و اهل بیت(ع) نمود پیدا کرد. رفته رفته از قرن دوم هجری جریانی همسو ولی منحرف به نام تصوف رسما در بین مسلمین آغاز شد که با گسترش آن در قلمرو حکومت اسلامی اماکنی همچون خانقاها و زاویه ها ساخته شد. تا جایی که برخی افراد اشتباها از عرفان و تصوف یک معنا را برداشت نمودند. لذا در این نوشتار ما بر آنیم تا روشن نماییم عرفان ریشه در آموزه های اصیل اسلامی دارد.
البته همانگونه که گفته شد استعمال این دوکلمه چنان مترادف شده که برای خیل کثیری از مسلمین و مؤنینی که خواهان سیر و سلوک معنوی هستند مشتبه شده و غالبا در مسیر انحراف پای نهاده اند. لذا با شناخت راه اصلی و قدم نهادن در مسیر اهل بیت(ع) است که ما را از گمراهی و ضلال نجات می دهد.
در این رابطه اقوال گوناگونی وجود دارد، بعضی هم عرفان را نهی کرده و هم تصوف را و عده ای هردو را دربست قبول نموده. جمعی نیز عرفان را در آموزه های اسلامی جستجو نموده و تصوف را راه انحراف و ضلال می دانند. که هرکدام از این گروهها نیز برای قول خود استدلالاتی بیان کرده اند. اما در اینجا ملاک ما قرآن و اهل بیت است.همانگونه که نبی مکرم اسلام (ص) فرمود: « انی تارکم فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی» .
کسی که که به آیات کریمه قرآن، سخنان پیامبر(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع) را با دقت توجه کند، بی شک مطالبی بسیار بلند و ژرف در قلمرو عرفان نظری و نیز آداب و دستورالعمل های فراوانی در ارتباط با سیر سلوک عرفانی خواهد یافت. برای نمونه می توان به آیات مربوط به توحید ذات و صفات و افعال در سوره توحید، ابتدای سوره حدید و آخر سوره حشر اشاره کرد. و همچنین می توان از آیاتی که بر حضور ذات اقدس الهی در سراسر عالم هستی وبر احاطه او نسبت به تمام موجودات و تسبیح و سجده تکوینی همه مخلوقات برای خدای متعال دلالت دارد،نام برد.
همچنین در آیات قران کریم،آیاتی مشتمل بر آداب و سننی ویژه وجود دارد که می توان آنها را آیین سیر سلوک اسلامی نامید؛ آیات تفکر و تأمل، ذکر وتوجه دائمی، سحر خیزی و شب زنده داری، روزه داری، سجده وتسبیح طولانی در شب ها، خضوع وخشوع، اخبات، گریه کردنوبه خاک افتادن به هنگام شنیدن و خواندن آیات قرآن، اخلاص و ... علاوه بر این مطالب فراوانی را می توان در روایات اهل بیت (ع) یافت که همه در مسیر عرفان و شناخت خداوند و رسیدن به لقای دوست است. حدیث «من عرف نفسه فقد عرفه ربه» نمونه بارزی از این روایات است. نهج البلاغه امیر المؤمنین(ع) و صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) از نمونه های واقعی و اصلی این جریان اسلامی است که چراغ راه رهپویان طریقت اسلامی است.
لذا با توجه به این مطالب می توان به این نتیجه رسید که عرفان نشأت گرفته از آموزه های دینی است که در متن آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) نهفته می باشد که قابل احصا و شمارش است. واما در رابطه با جریان تصوف که ان شاء الله در شماره بعد به آن می پردازیم.
