شیر مادر اصلی‌ترین منبع تغذیه نوزاد بعد از تولد محسوب می‌شود. با این حال ممکن است به دلایل مختلفی از جمله کم بودن شیر مادر کودک نتواند از سینه مادر تغذیه کند و یا در صورت تغذیه، به طور کامل سیر نشود. خوردن شیر مادر تاثیرات بسیاری بر سلامت و رشد جسمی کودک دارد و نزدیکی مادر و کودک نیز باعث ایجاد دلبستگی ایمن و سلامت روانی کودک می‌شود. دلایل گوناگونی برای کم بودن شیر مادر وجود دارد که بررسی آنان به شما کمک می‌کند تا بتوانید هرچه سریع‌تر مشکل را برطرف کنید و بتوانید به کودک خود به میزان کافی شیر دهید. در این راه باید از یک پزشک و روانشناس کمک بگیرید تا با بررسی عوامل جسمی و روانی برای حل مشکل به شما کمک کنند. در کنار این مسئله راهکارهایی نیز برای افزایش شیر مادر وجود دارد که در ادامه به بررسی بیشتر آن خواهیم پرداخت.
کم بودن شیر مادر
یکی از نیازهای اولیه و اساسی برای نوزادان شیر خوردن است. با این حال ممکن است به دلایل مختلفی شیر مادر کم باشد که این موضوع می‌تواند در روند رشد کودک اثر بگذارد. توجه کنید اگر نوزاد کاملا سیر شده باشد 2 تا 4 ساعت می‌خوابد و وزنش هم به طور طبیعی افزایش پیدا می‌کند. پس زمانی که کودک بعد از خوردن هر دو سینه برای 1 تا 2 ساعت به خواب رفت و وزن او هم افزایش پیدا نکرد ممکن است مادر دچار کمبود شیر شده باشد. همچنین اگر در زمان شیرخوردن نوزاد از یک سینه؛ سینه دیگر شروع به ترشح نکند امکان دارد شیر مادر کم باشد.
دلایل کم بودن شیر مادر
1. مشکلات هورمونی
مادرانی که سخت حامله شده‌اند ممکن است در میزان شیر هم مشکلاتی داشته باشند که ناشی از مشکل در هورمون‌ها است. این مشکلات شامل سندرم پلی کیستیک تخمدان، دیابت، تیروئید بالا یا پایین، فشار خون بالا یا مشکلات هورمونی دیگر است. این هورمون‌ها در کمبود شیر موثر هستند به دلیل این که تولید شیر به سیگنال‌های هورمونی ارسال شده به سینه وابسته است و در صورت تداخل داشتن در این هورمون‌ها این اتفاق رخ نمی‌دهد.
2. عدم آمادگی غده‌ها از علل کم بودن شیر مادر
کانال‌های شیردهی در حاملگی تشکیل می‌شوند و شیردهی رشد کانال‌ها و بافت‌ها را تحریک می‌کند اما در بعضی از مادران غده‌ها و سینه‌های مادر به درستی برای شیردهی آماده نمی‌شود و کانال‌های کافی برای سیر کردن نوزاد به وجود نمی‌آید به همین دلیل کمبود شیر اتفاق می‌افتد. در بارداری دوم و سوم این کانال‌ها بیشتر تحریک می‌شوند و در نهایت کم بودن شیر کمتر اتفاق می‌افتد.
3. مشکل داشتن نوزاد در مکیدن
ممکن است کودک به دلایل مختلفی مانند سفت گرفتن زبان توسط غشای نازک انتهای دهان، توانایی درست مکیدن سینه را نداشته باشد که باعث می‌شود به خوبی شیردهی اتفاق نیفتد و در نهایت شیر مادر کم شود.
4. جراحی سینه از علل کم بودن شیر مادر
ممکن است جراحی‌های سینه به دلیل بیماری یا زیبایی انجام شود که در حین آن ممکن است بزرگ کردن یا کوچک کردن سنیه صورت بگیرد یا نوک سینه سوراخ شود که این عمل جراحی می‌تواند به آبراهه‌های شیر که در نوک سینه قرار دارند آسیب برساند. تاثیر عمل جراحی بر میزان شیر بستگی به مدت زمان عمل، نوع عمل، فاصله بین عمل و بارداری و زایمان و آسیبی که به سینه وارد شده است دارد.
5. مصرف قرص‌های ضدبارداری
بعضی از مادران هم‌زمان با شیردهی از قرص‌های ضد بارداری استفاده می‌کنند که ممکن است که در بعضی از آن‌ها باعث کم شدن شیر شود و بیشتر در کسانی دیده می‌شود که قبل از چهارماهگی نوزاد شروع به خوردن این قرص‌ها کرده‌اند.
6. استفاده قرص یا داروی گیاهی خاص
بعضی از داروهای گیاهی مانند پسودوافدرین و بروموکریپتین و مریم گلی، جعفری و نعناع که در زمان شیردهی جایگزین داروهای شیمیایی می‌شوند می‌توانند بر تولید شیر تاثیر بگذارند و میزان آن را کاهش دهند.
7. تخلیه نشدن سینه‌ها از علل کم بودن شیر مادر
بزرگ شدن سینه‌ها، زخم شدن نوک سینه‌ها، عدم نگهداری درست از سینه‌ها، نوک سینه صاف و تو رفته، شیر خوردن طولانی مدت از یک سینه، فاصله‌های طولانی و بلندمدت در بین شیردهی‌ها، عدم درست مکیدن سینه توسط نوزاد و تغذیه با شیر خشک می‌تواند باعث تخلیه نشدن سینه‌ها شود که در نهایت مقدارش را کاهش می‌دهد.
8. تاثیرگذاری محیط از علل کم بودن شیر مادر
یک سری از عوامل محیطی مانند خستگی، نگرانی و هیجانات که ناشی از عوامل بیرونی است در میزان شیر تاثیر می‌گذارد و باعث کاهش آن می‌شود. استرس و فشارهای محیطی عواملی است که شیر مادر را کاهش می‌دهد.
9. عدم تمایل مادر برای شیردهی
یکی از دلایلی که شیر مادر کاهش پیدا می‌کند عدم تمایل او برای شیردهی به نوزاد است. در این حالت کانال‌های شیر تحریک نمی‌شوند و شیر مادر کم می‌شود. این عدم تمایل ممکن است به دلایل شاغل بودن یا علاقه نداشتن کودک به شیر او اتفاق بیفتد.
10. نداشتن استراحت از علل کم بودن شیر مادر
اگر بعد از زایمان، مادر استراحت کافی نداشته باشد و خستگی ناشی از آن در بدنش باقی بماند، این مسئله می‌تواند تولید شیر را در مادر کاهش دهد. عموما در چند هفته اول بعد زایمان این اتفاق برای مادر می‌افتد.
11. بیماری
وجود عفونت یا بیماری‌های دیگر مانند کم کاری تیروئید و کم خونی یکی از عوامل کاهش شیر در مادر است. در این حالت با برطرف شدن بیماری ممکن است تولید شیر تعادل پیدا کند و اگر به دلیل عفونت دچار بیماری شده باشید پزشک تجویز آنتی‌بیوتیک می‌کند که در این حالت نوزاد باید از شیر خشک استفاده کند.
12. بارداری در زمان شیردهی
اگر در زمان شیردهی، مادر دوباره باردار شود هورمون‌های بارداری باعث کاهش شیر مادر می‌شوند و در این صورت تغذیه کافی برای نوزاد شیرخوار وجود ندارد. در این حالت کودک کمتر از یک سال را باید با شیرخشک سیر کرد.
13. رژیم غذایی نامناسب از علل کم بودن شیر مادر
چیزی که مادر در زمان شیردهی می‌خورد می‌تواند بر روی میزان شیر او تاثیر گذار باشد پس بهتر است یک رژیم غذایی خوب را در اختیار بگیرد. میزان آب و مایعاتی که در طول روز مصرف می‌شود هم بی‌تاثیر نیست پس بهتر است در زمان شیردهی به این موضوع توجه خاصی شود. خوردن کافئین زیاد در طول روز هم جزء مواردی است که شیر مادر را کاهش می‌دهد.
14. مصرف دخانیات از علل کم بودن شیر مادر
سیگار کشیدن می‌تواند در بدن شما اکسی توسین ترشح کند و اختلال ایجاد نماید. اکسی توسین فعالیت رگی که باعث ترشح شیر در سینه مادر می‌شود را مختل می‌کند.
تاثیر کم بودن شیر مادر بر روی نوزاد
اگر شیر شما کاهش یابد و کمتر از چیزی که کودک به آن نیاز داشته باشد به بدنش برسد، ممکن است در وزن‌گیری دچار مشکل شود و این اختلال می‌تواند مانع رشد جسمی و ذهنی بشود. استفاده از شیر خشک توانایی جایگزینی شیر مادر را ندارد به دلیل این که بسیاری از ویتامین‌ها و مواد مغذی شیر مادر در شیر خشک نیست. پس در نتیجه کمبود شیر می‌تواند بر سلامت نوزاد تاثیر بگذارد.
چگونه متوجه کم بودن شیر مادر بشویم
1. عدم افزایش وزن نوزاد
نوزاد باید در سه ماهه اول زندگی روزانه 28 گرم و از سن سه تا شش ماهگی روزانه 14 گرم وزن اضافه کند. نوزادان عموما بعد از تولد بخشی از وزن خود را از دست می‌دهند اما بعد از مدتی آن را دوباره به دست می‌آورند. این موضوع که نوزاد طی 10 الی 14 روز بعد از تولد به وزن هنگام تولد بازگردد اهمیت بسیاری دارد که وابسته به شیر مادر است. اگر این اتفاق نیفتد و کودک افزایش وزن نداشته باشد ممکن است شیر مادر کم باشد.
2. رنگ مدفوع نوزاد
در ماه اول تولد نوزاد در روز حداقل سه بار دفع را انجام می‌دهد که مدفوع او از روز پنجم تولد به بعد افزایش پیدا می‌کند و رنگ خردلی به خود می‌گیرد. اگر بعد از روز پنجم مدفوع او هنوز تیره و کم باشد ممکن است دچار کمبود شیر شده باشید.
3. دفعات شیرخوردن
نوزادی که شیر مادرش کافی باشد عموما هر دو تا سه ساعت یک وعده شیر می‌خورد که در آخر روز هشت وعده شیر خورده است. اگر شیر مادر کافی نباشد این وعده‌ها بسیار کاهش پیدا می‌کند.
4. صدای شیرخوردن نوزاد
صدای شیرخوردن نوزاد در زمانی که شیر مادر کافی باشد به خوبی شنیده می‌شود به طوری که به خوبی متوجه می‌شوید. همچنین در بعضی از موارد قطره‌های شیر در گوشه‌های دهان نوزاد دیده می‌شود.
5. انرژی نوزاد
نوزاد بعد از یک تغذیه کامل و سالم باید راضی و پرانرژی باشد و فعالیت زیادی در او مشاهده شود و بی‌قراری نکند اما اگر بعد از خوردن شیر به بهانه‌گیری خود ادامه داد ممکن است مادر دچار کمبود شیر باشد.
تصورات نادرست در مورد کم بودن شیر مادر
ممکن است در دوران شیردهی بعضی از اتفاقات و رفتارهای نوزاد مبنی بر کمبود شیر تلقی شود که تصور اشتباهی است. ممکن است کودکان در طول روز 11 تا 12 بار شیر بخورند که این موضوع نشانه کافی نبودن شیر نیست علاوه بر این مواردی مانند نداشتن تمایل برای رها کردن سینه، بیدارشدن نوزاد در شب‌ها، تغذیه کوتاه، تغذیه طولانی، برداشتن بطری بعد از شیرخوردن، نشت نکردن شیر از پستان‌ها، عدم توانایی دوشیدن شیر زیاد و پستان‌های کوچک، دلیلی بر کمبود شیر نیست.
راهکارهای افزایش شیر مادر
1. یاد گرفتن روش صحیح شیردهی
برای بهتر شیر دادن نوزادتان روش صحیح شیردهی را بیاموزید تا نوزاد به خوبی بتواند سینه شما را تخلیه کند و دچار کمبود شیر نشوید. بهتر است نحوه چفت شدن سینه و دهان کودک را به خوبی کنترل کنید و از هر دو سینه به او شیر بدهید. شیردهی را به شکل مرتب و صحیح انجام دهید تا بدن شما به تولید شیر بیشتری تحریک شود.
2. نوزاد را برای شیردهی در طول روز بیدار کنید
زمانی که در صبح به کودکتان شیر می‌دهید و او خواب‌آلود است سعی کنید او را بیدار کنید تا با انرژی بیشتری غذا بخورد در نتیجه غدد شیردهی شما برای تولید شیر بیشتر تحریک می‌شود. برای بیدار نگه داشتن او سعی کنید که با او بازی کنید و یا سینه‌ها را مدام تعویض کنید. حتی می‌توانید لباس‌هایش را هم در بیاورید. به خاطر داشته باشید که این کارها را در شب انجام ندهید چراکه موجب بدخوابی او می‌شود.
3. به نوزاد پستانک ندهید
پستانک می‌تواند بر سینه گرفتن کودک تاثیر منفی بگذارد و باعث شود او زمان کمتری را برای گرفتن سینه صرف کند در نتیجه باعث کاهش شیر می‌شود پس کودک را تشویق کنید برای آرام شدن شیر بخورد.
4. فقط شیر خودتان را به نوزاد بدهید
در کنار شیر خود به او شیر خشک یا غذاهای جامد ندهید به دلیل این که می‌تواند تمایل او را برای خوردن شیر خودتان کاهش دهد در نتیجه تولید شیر اتفاق نمی‌افتد. در صورتی به جز شیر مادر چیز دیگری در اختیار نوزاد قرار بدهید که تشخیص پزشک باشد.
5. شیرتان را بدوشید
در بین شیردهی بین نوزاد یک وعده دوشیدن شیر را هم قرار بدهید تا در نهایت بدنتان به تولید شیر بیشتر تحریک شود. در این حالت به خوبی سینه تخلیه می‌شود و دوباره شروع به ترشح شیر می‌کند. بهتر است شرایط نگهداری را بدانید تا در صورت نیاز از همان شیر به کودک بدهید.
6. تغذیه درست داشته باشید
سعی کنید تغذیه مناسبی را در زمان شیردهی دنبال کنید تا به افزایش شیر شما کمک کند و کیفیت آن را بسیار بالا ببرد. از کافئین کمتری استفاده کنید و دخانیات را کنار بگذارید. داشتن یک رژیم غذایی مناسب که دکتر آن را تجویز کرده باشد می‌تواند کمک بسیار زیادی به شما بکند.
چه زمانی باید با پزشک ارتباط برقرار کنیم؟
اگر نمی‌دانید که کودک شما به درستی سینه را می‌مکد یا میزان شیرتان مناسب است یا نه بهتر است در برقراری ارتباط با متخصص تامل نکنید و سریعا با او تماس بگیرید. اگر بعد از انجام همه راه‌حل‌ها باز مشکل شما برطرف نشد پزشک می‌تواند با تجویز دارو مشکل را حل کند. در بعضی از مادران باید آزمایش‌هایی صورت بگیرد تا وضعیت سلامت مانند تیروئید مورد برسی قرار بگیرد پس سریعا به پزشک مراجعه کنید تا سلامت خودتان و کودکتان تضمین شود.
همچنین بهره بردن از مشاوره کودک می‌تواند به شما کمک کند تا بتوانید ارتباط مناسب را با کودک در دورانی که به هر دلیلی دچار کم بودن شیر هستید و کودک با پستانک یا شیر خشک تغذیه می‌شود؛ حفظ کنید تا کودک دچار مشکلاتی مانند اضطراب جدایی و کمبود محبت نشود و دلبستگی ایمن بین شما و کودک برقرار بماند.
سوالات متداول
- می‌خواستم بپرسم راهی هست که شیر سینه افزایش پیدا کنه شیرم به صورت قطره قطره میاد؟
با تشویق کودک برای مکیدن سینه و شیر خوردن باعث تحریک غدد شیردهی می‌شوید و در نهایت شیر شما افزایش پیدا می‌کند. سعی کنید در طول روز یک بار شیر خود را بدوشید.
استرس می‌تونه یکی از دلایل کم بودن شیر مادر باشه؟
استرس و نداشتن آرامش یکی از عواملی است که ترشح شیر را تحت تاثیر خودش قرار می‌دهد. پس برای اولین گام تغدیه کودک، محیطی آرام را انتخاب کنید و خودتان هم آرامش داشته باشید.
وقتی شیر کم باشه و شیرخشک جایگزین بشه باعث ضعیف شدن نوزاد میشه؟
شیر خشک مانند شیر مادر بسیاری از مواد مغذی و ویتامین‌ها را ندارد و نمی‌تواند گزینه مناسبی برای جایگزینی باشد اما در شرایطی که چاره‌ای جز آن وجود نداشته باشد، پزشک شیرخشک مناسب را همراه با مکمل‌های لازم تجویز می‌کند.
