کرامت انسان و حقوق او در حدیث امام رضا علیه السلام
انسان گر چه زشتکار و فاجر باشد، باید از نیکی کردن و توجه مردم محروم نماند.
عَنْ زَكَرِيَّا بْنِ آدَمَ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ أَصَابَهُمْ جُوعٌ فَأَتَى رَجُلٌ بِوَلَدٍ لَهُ فَقَالَ هَذَا لَكَ أَطْعِمْهُ وَ هُوَ لَكَ عَبْدٌ قَالَ لَا يُبْتَاعُ حُرٌّ فَإِنَّهُ لَا يَصْلُحُ لَكَ وَ لَا مِنْ أَهْلِ الذِّمَّة
زکریا گوید: از امام رضا علیه السلام پرسیدم که مردی از اهل ذمه (غیر مسلمان مقیم در کشورهای اسلامی) که به فقر و گرسنگی مبتلا شده بود فرزندش را آورد و گفت: فرزندم مال تو، او را خوراک بده و او برده ی تو باشد. امام فرمود: (انسان) آزاده خریده و فروخته نمی شود. این کار شایسته ی تو نیست، از ذمیان نیز روا نمی باشد.(1)
در حدیث مذکور، امام رضا علیه السلام اجازه نمی دهد آزادی فرزند انسانی اگر چه ذمی و کافر باشد، با امور مادی معاوضه گردد، و آزادی انسان به جرم اینکه گرسنه است خدشه دار شود. از نظر امام، انسان آزاد است و احتیاجات اقتصادی نمی تواند او را برده ی کسی سازد و آزادی خدادادی او را سلب کند، اگر چه مسلمان نباشد.
در حدیث دیگری امام رضا علیه السلام به نقل از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: رَأْسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الْإِيمَانِ بِاللَّهِ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ وَ اصْطِنَاعُ الْخَيْرِ إِلَى كُلِّ بَرٍّ وَ فَاجِرٍ. «اوج خردمندی پس از ایمان به خدا دوستی با مردم و نیکوکاری نسبت به هر (انسان) نیکوکار و بدکاری است».(2)
در این حدیث ضابطه، انسان بودن است، و انسان گر چه زشتکار و فاجر باشد، باید از نیکی کردن و توجه مردم محروم نماند.
در حدیث دیگری آمده است: قَالَ عَلِيُّ بْنُ شُعَيْبٍ دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَقَالَ لِي يَا عَلِيُّ مَنْ أَحْسَنُ النَّاسِ مَعَاشاً قُلْتُ يَا سَيِّدِي أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي فَقَالَ ع يَا عَلِيُّ مَنْ حَسَّنَ مَعَاشَ غَيْرِهِ فِي مَعَاشِهِ يَا عَلِيُّ مَنْ أَسْوَأُ النَّاسِ مَعَاشاً قُلْتُ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ لَمْ يُعِشْ غَيْرَهُ فِي مَعَاشِهِ... امام رضا علیه السلام فرمودند: ای علی بن شعیب! چه کسی از همه ی مردم بهتر زندگی می کند! گفتم: ای سرور من، تو داناتری. گفت: آن کس که دیگران در زندگی او شریک باشند. چه کسی از همه بدتر زندگی می کند؟ گفتم: تو داناتری! گفت: آن کس که دیگران در زندگی او شریک نباشند».(3)
این قاعده ای است ارزشمند در روابط اجتماعی و سیر گردش ثروت، که باید انسانی باشد و هر کس دیگران را در زندگی خویش شریک سازد و برادرانه با آنان رفتار کند و دیگران از هر آنچه او دارد بهره مند گردند.
ابراهیم بن عباس گوید: هیچ گاه ندیدم که امام ابوالحسن الرضا (علیه‌السلام) کلمه ای به زیان کسی بگوید، و نه سخن کسی را پیش از پایان آن قطع کند، و نه حاجت کسی را که به ادای آن توان داشت، رد کند. هیچ گاه نزد کسی که در حضور او نشسته بود، پایش را دراز نکرد، و بر متکا در برابر افراد تکیه نداد، همه ی کارکنان و غلامانش را بر سر سفره می نشاند، حتی دربانان و مهتران را … و بسیار احسان می کرد، و بسیار صدقه می داد، و این کار را بیشتر در شب های تاریک انجام می‌داد …».
امام رضا علیه السلام در قلمرو تعلیم و تربیت چنین معیارهایی را به بشریت آموخت، و در میدان عمل خود پیشتاز عمل کردن کامل آن تعالیم بود، و جامعه ی رضوی، و پیرو مکتب امام رضا علیه السلام باید در روابط انسانی چنین باشد، و در زندگی اقتصادی چنان، و باید چون امام خود بیندیشد و آنچنان عمل کند.
علی کفشگر فرزقی
منبع: امام رضا (ع): زندگی و اقتصاد/ حکیمی، محمد
----------
پی نوشت:
1. تهذیب، شیخ طوسی، ص 77: 7؛ - مسند الامام الرضا علیه‌السلام، عزیزالله عطاردی، ص 304: 2.
2. عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، شیخ صدوق، ص 35: 2، - مسند الامام الرضا علیه‌السلام، عزیزالله عطاردی، ص 4: 1.
3. مسند الامام الرضا علیه السلام، عزیزالله عطاردی، ص 315: 2.
4. عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، شیخ صدوق، ص 184: 2؛ - مسند الامام الرضا علیه‌السلام، عزیزالله عطاردی، ص 45: 1.
