تقسیم بندی بازی ها از نظر محتوا
آموزش کودک ، نخستین هدف بازی آموزشی است .
بازی ها از نظر محتوا به شش دسته بازی های آموزشی، سرگرم کننده، بازی های سازنده، سنتی، الکترونیکی و بازی های آزاد تقسیم می شوند .
بازی های آموزشی
آموزش کودک، نخستین هدف بازی آموزشی است . جنبه سرگرمی کودک نیز در این بازی ها مطرح است . زیرا اگر فعالیتی رضایت خاطر لازم را برای کودک فراهم نیاورد بازی محسوب نمی شود . بازی های آموزشی در درجه اول ، به دلیل داشتن هدف آموزشی مورد توجه قرار می گیرند نه به خاطر علاقه کودک به این بازی ها . ارزش این نوع بازی ها در آن است که کودک را به جست و جو و درک نقش خود و الگوهای تعامل وا می دارد تا بتواند تصویر واقعی از خود به دست آورد . این بازی ها معمولا خود به چند گروه دستی ، بدنی، نمایشی تقسیم می شوند .
بازی دستی : در این بازی ،کودک با وسایل کوچکی چون پازل ، چوب های اندازه گیری و مجموعه ای میخ چوبی سر و کار دارد . بازی های دستی تا حدی به سایر بازی ها نیازی ندارند . هر گاه وسایل لازم را در اختیار کودک قرار دهیم مستقیما به اهداف مورد نظر می رسیم .
بازی های بدنی : در این بازی کودکان اعمال متعددی نظیر دویدن ، پریدن از طناب ، سه چرخه سواری را انجام می دهند . اهداف این بازی ، افزایش مهارت های بدنی کودکان و آشنایی آن ها با چگونگی استفاده از این مهارت ها در موقعیت های جدید است .
بازی نمایشی : در این بازی کودک نقش فرضی را همراه با سایر کودکان بازی می کند . موقعیت هایی که در بازی مطرح می شود همان هایی است که اغلب در زندگی واقعی پیش می آید . مهم ترین بازی که در آن احساسات نیازها و عواطف کودکان می تواند بروز کند بازی نمایشی است بازی نمایش می تواند کمک کند تا کودک از خود محوری بیرون آید و متوجه بیرون خود شود و همچنین به کودک فرصت می دهد تا شخصیت درونی خود را آشکار کند . اگرچه بازی های تقلیدی و نمایشی با هم مشترک اند اما نکته ظریف این جاست که در بازی تقلیدی ، کودک سعی به تقلید نقش دارد ، در حالی که بازی نمایشی کودک علاوه بر تقلید نقش انتظار خود از آن را بیان می کند .
بازی های سرگرم کننده
هر چند بازی های سرگرم کننده نوعی فعالیت تفریحی محسوب می شوند اما با سایر بازی ها تفاوت دارند به طور کامل پیش ساخته اند و با مقررات خاصی اجرا می شوند . آغاز این بازی ها از سنین چهار پنج سالگی معمول است . در این سن بازی های گروهی ساده با آهنگین که عناصر بازی های سرگرم کننده را دارند برای کودکان بسیار مناسب هستند هنگامی که این بازی ها برای کودکان اجرا می شود لازم است عناصر خاصی را در آن گنجاند تا به هدف مورد نظر دست یافت و جنبه آموزشی آن را حفظ کرد .
انواع مختلف بازی های سرگرم کننده در کلاس های کودکان متفاوت است . در برخی از این بازی ها حرکات بدنی مطرح است و در برخی دیگر به حل مساله توجه بیشتری می شود اهداف مختلف را می توان در این بازی ها اعمال کرد .
3-بازی ها سازنده ( برنامه ریزی شده)
به تدریج که کودکان بزرگ می شوند و میان تخیل و واقعیت فرق می گذارند علاقه آن ها به بازی های تخیلی کمتر می شود و به بازی های سازنده و خلاق روی می آورند نوع متداول بازی سازنده در کودکی ساختن اشیاء است . کودک به گل بازی می پردازد . با استفاده از ماسه های نرم ، کوه و تپه و تونل درست می کند و با استفاده از خمیر مجسمه سازی به ساخت اشیاء و حیوانات می پردازد و از این بازی لذت می برد .
کودکان با این اسباب بازی ها دست به آفرینش و ابتکار می زنند این گونه وسایل به دلیل شکل پذیری و قابلیت انعطاف زمینه ای برای کودک فراهم می کند تا فکر کند تصمیم بگیرد و با کمک نیروی تفکر و تخیلش چیزی بسازد . آنان در هنگام بازی با این وسایل نتیجه کارهای خود را می بینند تصمیم می گیرند و آن را به هر شکلی که بخواهند در می آورند . شکل دادن به آن اسباب بازی ها کاملا در اختیار کودک است از این رو به والدین توصیه می شود که مقداری خاک رس و شن تهیه کنند و در گوشه ای از حیاط یا جایی در آپارتمان نگه دارند تا در فرصت هایی که کودک مایل است با آن ها بازی کند . تهیه وسایل نقاشی ، تخته وایت برد و .. نیز برای کودکان ضرورت دارد . لازم است پدر و مادر تا حد امکان بکوشند ابزارهای لازم راتهیه کنند و در اختیار کودکان قرار دهند .[1]
4-بازی های سنتی
بازی های قومی و سنتی از درون زندگی مردم عادی برخاسته اند . بنابراین ارتباط تنگاتنگی با روند زندگی روزمره آنها داشته اند . بازی های ساده و کاربردی گاه تمرینی برای فعالیت های روزانه بوده اند . مردم عادی برای مقابله با طبیعت و امرار معاش نیازمند بدنی ورزیده بوده اند . بازی وسیله ای بوده که ورزیدگی آن ها را بالا ببرد . انواع کشتی های محلی و مسابقه های اسب دوانی از آن جمله است .
بازی ها گاه صرفا جنبه سرگرمی داشته و ارتباط چندانی با حرفه و شغل ندارد و مردم برای فراموش کردن دشواری های زندگی به آن روی می آورند .
این بازی ها البته از جنبه های تقویت هوش بی بهره نبوده اند ، نظیر دوزبازی، سادگی ، بی تکلف بودن، انعطاف پذیری در زمان و مکان ، تعداد بازکنان ، مقررات بازی و در دسترس بودن ابزارهای آن ، مهم ترین ویژگی های بازی های سنتی و قومی است .
5-بازی های الکترنیکی
استفاده از وسایل ارتباط جدید مانند کامپیوتر، اینترنت و تلفن همراه برای بچه های قرن حاضر امری کاملا بدیهی است یکی از کارکردهای مهم این رسانه بازی است . بهتر است بدانیم که بازی مجازی اعتماد مجازی ایجاد می کند و ارتباطات مجازی به هر حال مجازی است .
از آنجایی که در بازی های الکترونیکی دغدغه ذهنی بازیکن عبور از یک مرحله و رفتن به مرحله بعدی است در این بازی ها افراد از خود و حوادث اطراف خود غفلت می کنند و این یعنی دور شدن از شخصیت و هویت خود و جامعه ؛ این درد عمیق تر از خشونت است .
این بازی ها روابط خانوادگی کودک را کم می کند چرا که این بازی ها موجب می شود کودکان سطح تحمل پایین تر و رفتارهای پرخاشگرانه ای داشته باشند .
پس باید فعالیت های این رسانه های الکترونیکی را به گونه ای هدایت کرد که تاثیرات مثبت آن را بیشتر کرده و تاثیرات منفی آن را به حداقل برسانیم به طوری که کودکانمان پیام های فرهنگی مناسب جامعه ما را به درستی دریافت کنند ، نه این که محو پیام های مخرب بیگانه شوند . با وجود این گاهی همین بازی های آموزشی سبک مدیریت ، رشد و یادگیری و روحیه تعامل اجتماعی را بیشتر می کنند و ارزش بررسی و بومی سازی دارند . این بازی ها هماهنگی بین دست ها و چشم ها را بیشتر می کنند و باعث پرورش عضلات ظریف کودک می شوند . توانایی پردازش اطلاعاتی را از چند راه مختلف حسی ، هم زمان وارد مغز می شوند را افزایش و زمان واکنش به محرک ها را کاهش می دهند .
تولید یکی دیگر از راه هاست . برخی از بازی های تولید کشور خودمان ؛قابل رقابت با محصولات سایر کشورهاست .
6-بازی های آزاد
این بازی ها را کودکان ابداع می کنند و می توانند بسیار متنوع و متفاوت باشند . این ها بازی هایی هستند که در آنها ابداع کودکانه و رفتار خودبه خودی و آزادانه تحقق می یابد و قواعدی برای آنها تدوین می شود ؛ مانند راه رفتن کودک در حاشیه پیاده روی که به خوبی با آن آشناست و ممکن است به یک امر ناآشنا و مبهمی تبدیل شود . . در بازی های دیگر قواعد و مقررات را دیگران یا مدل های تقلیدی آنها یا سنت بازی های جمعی فراهم می آورند ، اما در بازی های آزاد ، چنین چیزی وجود ندارد . این بازی ها تا جوانی و حتی تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند ، ولی سن انتخاب آنها دوره کودکستان و اوایل مقطع ابتدایی است . این بازی ها شکل های گوناگون دارد . عقب عقب راه رفتن ، تکرار کردن تعدادی فرمول بی معنا ، بالاو پایین رفتن از پلکان و ...[2]
در این بازی ها کودک هر طور دوست دارد بازی می کند و هر وقت که خسته شد ، بازی را رها می کند . بازی آزادانه کودک بیشتر ماهیت اکتشافی دارد کودک از تحریک حواس گوناگون خود و تجربه های حسی ، لذت فراوان می برد .
[1] . راهنمای انتخاب اسباب بازی ، محمدرضا مطهری
[2] .ر.ک : روان شناسی بازی، محمدعلی احمدوند ، ص 66
