مولانا را چقدر می شناسید؟ از اسرار عشق، هستی، جهان بینی و عالَم شاعرانه او چقدر می دانید؟ پژوهشگران و مولوی شناسان، سال هاست می کوشند تا در آثار خود مردی را به دنیای امروز معرفی کنند که فراتر از زمان و مکان خویش بود.
تصویری که ملاحظه می کنید مربوط است به مجسمه مولانا در کشور ترکیه که 20 متر ارتفاع دارد.
کمتر کسی است که با زبان فارسی آشنا باشد و نام مولانا جلال‌الدین محمد بلخی یا مولوی را نشنیده باشد. گستره شهرت مولانا نه‌تنها در شعر و ادبیات بلکه در دین، عرفان، دانش و فلسفه نیز جهانی است. بی‌تردید مولوی از جنس مردانی است که از زمانه خویش پیشی گرفته و لقب مردِ دوران‌ها برازنده اوست.
سال‌های بسیاری است که کتاب‌ها، پژوهش‌ها و مقالات فراوانی درباره او و آثارش نوشته‌شده تا مردم امروز با تفکر و اندیشه مولانا آشنا شوند. این کوشش‌ها به همت مردان و زنانی صورت گرفته است که دل در گرو نام‌آوران تاریخ ادب و هنر دارند و از هیچ قدمی برای پاسخ به پرسش‌های بی‌شمار درباره زندگی و سیره آنان کوتاهی نمی‌کنند.
آنچه ما از مولوی در میان عوام و خواص دریافت کرده‌ایم یا در مکتوبات خوانده‌ایم، نتیجه کار مولوی پژوهانی است که در این راه استخوان خردکرده او دود چراغ خورده‌اند.
در ادامه به چند اثر ماندگار در حوزه مولوی‌شناسی که جزو آثار فاخر مولوی پژوهان کشورمان است، اشاره می‌کنیم.
توفیقِ سبحانی در دیوان کبیر
استاد توفیق سبحانی اصالتاً اهل تبریز است و هم‌زبان مولانا. او از مفاخر فرهنگی و هنری ایران‌زمین است و در جهان مولوی‌شناسی چهره‌ای شناخته‌شده محسوب می‌شود. این استاد زبان و ادب فارسی با ترجمه کتاب « مولانا جلال الدین، زندگانی، فلسفه، آثار گزیده‌ای از آن‌ها» برگزیده دوره سوم جایزه کتاب سال شده است. توفیق سبحانی سال‌ها در حوزه مولوی‌پژوهی فعالیت داشته و حاصل این کوشش‌ها تألیفات، ترجمه‌ها و مقالات متعددی درباره مولاناست.
کتاب «دیوان کبیر، کلیات شمس تبریزی» با تصحیح توفیق سبحانی یکی از آثار ماندگار و به‌زعم استاد بهاءالدین خرمشاهی، بهترین تصحیح دیوان شمس است. مثنوی معنوی و دیوان کبیر، دو اثر مهم مولانا است. مثنوی بیش از دیوان کبیر موردتوجه مولوی پژوهان قرارگرفته است اما دکتر سبحانی به سراغ دیوان شمس رفته و شرحی درخور توجه پیش روی مخاطبان و مثنوی خوانان قرار داده است.
زندگی مولانا، چگونگی سرایش مثنوی و داستان‌هایی از مولوی با نثری ساده و قابل تأمل، خواننده را در ارغنون مولوی با این شاعر و عارف بزرگ ایرانی آشنا می‌کند
شفیعی کدکنی و غزل‌های خواندنی مولانا
دکتر شفیعی کدکنی ازجمله مولوی پژوهانی است که یک کار سخت و دشوار را برای علاقه‌مندان به مولانا آسان و ساده کرده است. « شرح گزیده غزلیات شمس تبریزی» اثری است کاربردی و خواندنی. حاصل سی‌وپنج سال تحقیق و پژوهش شفیعی کدکنی، کتابی دوجلدی شده است که هم درباره شخصیت و زندگی مولانا به مخاطب اطلاعات کافی می‌دهد و هم با تصحیح متون غزلیات و رباعیات شمس را برای خواننده قابل‌فهم و روان کرده است.
۱۰۷۵ غزل، رباعیات و ترجیع‌بند با سه فهرست بندی، بیش از 360 منبع تألیفی، و مقدمه جالب‌توجه استاد شفیعی کدکنی، این کتاب را تبدیل به یک اثر فاخر در حوزه مولوی‌پژوهی کرده است.
آرزوی مولوی پژوهان و علی موحد
دیگر مولوی‌پژوهی که همچون توفیق سبحانی اهل تبریز است و تمام عمر خویش را صرف مطالعه، پژوهش و تحقیق در زبان و ادبیات فارسی کرده است، کسی نیست جز محمدعلی موحد. همچون دیگر مولوی شناسان، محمدعلی موحد نیز آثار متعددی درباره مولانا و شمس تبریزی دارد. او جزو کسانی است که معتقد است مقبره‌ای که بنام شمس تبریزی در خوی وجود دارد، مدفن واقعی اوست.
یکی از آثار بی‌بدیل استاد موحد که به‌تازگی منتشرشده است تصحیح « مثنوی مولوی» است. اثری ارزشمند که آرزویی برای مولوی پژوهان بوده و توسط موحد به سرانجام رسیده است.
موحد در این کتاب به سراغ 11 نسخه معتبر از مثنوی معنوی رفته که برخی از آن‌ها نسخه‌هایی است که در طی سه دهه پس از وفات مولوی نوشته‌شده است. یکی از ویژگی‌های این کتاب مقدمه و مقابله‌ای است که موحد با تحریفات و نسخه‌های بدل انجام داده است.
متن کتاب برای خوانندگان عادی قابل‌فهم است و از طرفی برای اهل ادب و تحقیق هم قابل استناد و کاربردی است. دو هزار صفحه در دو جلد با مقدمه‌ای 120 صفحه‌ای که دفاتر اول تا ششم مثنوی به همراه کشف ابیات را شامل می‌شود.
حسن لاهوتی و ترجمه‌ای فاخر از نیکلسون
در میان مولوی پژوهان معاصر، این روزها جای استاد حسن لاهوتی خالی است. لاهوتی مترجمی چیره‌دست بود که بخش اعظمی از عمر خود را صرف پژوهش و ترجمه آثار مولانا کرد. کتاب‌ها، مقالات و ترجمه‌های متعددی درباره شمس و مولوی از او به یادگار مانده است. ترجمه مجموعه شش‌جلدی او با عنوان «شرح بر مثنوی معنوی» برگزیده چهاردهمین کتاب سال جمهوری اسلامی شده است.
نویسنده اصلی کتاب دانشمند بزرگ انگلیسی، رینولد نیکلسون است که تصحیح او بر مثنوی معنوی جزو معتبرترین تصحیحات مثنوی در جهان به شمار می‌رود. استاد لاهوتی این اثر ارزشمند را به فارسی ترجمه کرد.
از ویژگی‌های این ترجمه می‌توان به چاپی بی غلط از تصحیح نیکلسون، برگردان مقدمه‌های سه‌گانه این مولوی پژوه انگلستانی و شرح و مقابله‌هایی که با نسخه قونیه انجام‌شده، اشاره کرد.
«ارغنون مولوی» کتاب دیگری از مرحوم لاهوتی است که دنیای ساده و پررمزوراز مثنوی را برای خواننده به تصویر می‌کشد. زندگی مولانا، چگونگی سرایش مثنوی و داستان‌هایی از مولوی با نثری ساده و قابل تأمل، خواننده را در ارغنون مولوی با این شاعر و عارف بزرگ ایرانی آشنا می‌کند.
