از آداب و نشانه‌های وفاداری شیعیان به ائمه اطهار(ع)، برپاداشتن ایام حُزن آنان و ابراز همدردی با آن بزرگواران است. شاید بتوان گفت؛ بزرگ‌ترین واقعه‌ای که ائمه اطهار(ع) خواستار بزرگداشت آن شده‌اند، واقعه امام حسین(ع) در کربلا است که به طُرُق متعدد و روایات مختلف بر آن تأکید شده است و به تعبیری، تنها زمانی که به صورت ویژه در روایات، تأکید بر بزرگداشت آن شده است، دهه اول محرم است.[1]
با این وجود، یکی دیگر از وقایعی که در فرهنگ شیعه بزرگ داشته می‌شود، موضوع شهادت حضرت فاطمه(س) است که از ظلم‌هایی که بر آن‌حضرت روا داشته شد، سقط کردن جنین حضرتشان بود که قبل از دنیاآمدن نام محسن را بر او گذاشته بودند.[2]
اگر چه واقعه سقط شدن فرزند حضرت فاطمه(س) از وقایع تلخ تاریخ اسلام بوده و در منابع روایی و تاریخی بدان اشاره شده، اما در منابع معتبر و قابل استناد،تاریخ دقیق این شهادت اعلام نشده و تنها می‌دانیم که این واقعه در بین رحلت پیامبر خدا(ص) و فاطمه زهرا(س) رخ داده است و ایامی که امروزه به نام «ایام محسنیه» ترویج می‌شود از سند معتبری برخوردار نیست.
در راستای شهادت حضرت محسن(ع) روایتی وجود دارد که برخی از آن، مصیبت‌بارتر بودن شهادتشان را از شهادت امام حسین(ع) استنباط کرده‌اند که در مورد این روایت، نکاتی قابل ذکر است:
1. این روایت، برای اولین بار در کتاب «الهدایة الکبری» نوشته «حسین بن حمدان خصیبی»(متوفای 334ق) نقل شده است. نظر برخی از اندیشمندان دانش رجال را درباره این شخصیت نقل می‌کنیم.
نجاشی می‌گوید: «حسین بن حمدان؛ ابو عبدالله، فاسد المذهب است».[3] نجاشی تأکید می‌کند که یکی از کتاب‌های وی، کتابی در تاریخ ائمه اطهار(ع) است.
ابن غضائری درباره این شخص می‌گوید: «حسین حمدان؛ ابو عبدالله، دروغگو و فاسد المذهب است».[4]
با توجه به این توصیفات؛ اعتماد به روایاتی که تنها این کتاب آنها را نقل کرده دشوار به نظر می‌رسد، مگر آن‌که از قرائن و روایات دیگری بتوانیم به صحت روایات آن اطمینان حاصل کنیم. اما چنین قرائنی نسبت به روایت مورد بحث وجود ندارد، همان‌طور که ملاحظه می‌شود این روایت در هیچ‌یک از کتاب‌های معتبر حدیثی دیگر نیامده است.
2. متن روایت این‌گونه است: «...ثُمَّ قَالَ (المفضل) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ یَوْمَکُمْ فِی الْقِصَاصِ لَأَعْظَمُ مِنْ یَوْمِ مِحْنَتِکُمْ فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ: وَ لَا کَیَوْمِ مِحْنَتِنَا بِکَرْبَلَا وَ إِنْ کَانَ کَیَوْمِ السَّقِیفَةِ وَ إِحْرَاقِ الْبَابِ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ زَیْنَبَ وَ أُمِّ کُلْثُومٍ وَ فِضَّةَ وَ قَتْلِ مُحَسِّنٍ بِالرَّفْسَةِ لَأَعْظَمُ وَ أَمَر»؛[5] آن‌گاه مفضّل گریه‌ای طولانی کرد، سپس عرض کرد: ای فرزند رسول خدا(ص)! آیا روز شما در قصاص [و مجازات ظالمین در زمان رجعت] بزرگ‌تر است از روز محنت شما [روزی که مصیبت را بر شما وارد کردند]؟ امام صادق(ع) فرمودند: «نه به مانند [و بزرگی] روز محنت [بلا و مصیبت] ما در کربلا! اگرچه روز سقیفه و سوزاندن درب خانه امیرالمؤمنین(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع)، حسین(ع)، زینب(س)، ام‌کلثوم(س)، فضّه و کشته شدن محسن(ع) با لگد به پهلو؛ عظیم‌تر [و فاجعه‌بارتر] و تلخ‌تر [از روز محنت در کربلا] بود؛ زیرا که این روز اصل و ریشه روز عذاب و سختی بر اهل بیت(ع) است.
3 . با این وجود و حتی با پذیرش محتوا، در این روایت گفته نشده که روز شهادت محسن(ع) بزرگ‌تر از واقعه کربلا است، بلکه در این روایت، مجموعه‌ای از ظلم‌های اولیه بر اهل بیت(ع) بیان شده که نتیجه‌اش آغاز انحراف امت از خلافت امیر المؤمنین(ع) بوده و به همین دلیل، دیگر مصیبت‌ها – مانند شهادت امام حسین ع – تابعی از آن به شمار آمده است و از این دیدگاه، مجموعه مصیبت‌های ایجاد شده بعد از رحلت پیامبر(ص) – که شهادت حضرت محسن ع تنها یکی از آنهاست – مصیبتی دردناک‌تر از کربلا است.
[1]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: پاسخ 27061.
[2]. ر. ک: «حضرت محسن(ع) و چگونگی شهادت او»، سؤال 12047؛ «شهادت حضرت فاطمه(س) در منابع اهل سنت»، سؤال 5256.
[3]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 67، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
[4]. غضائری، احمد بن حسین، کتاب الضعفاء، ج1، ص 54، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1364ق.
[5]. خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص 417، بیروت، نشر البلاغ، 1419ق.
