آیا انسان اشرف موجودات زمین یا کل هستی است و آیا امکان خلقت موجودی شریف‌تر از انسان وجود دارد؟

برای روشن شدن پاسخ باید به چند نکته توجه داشت:

1. هرچند بشر از طریق علوم ظاهری احاطه به تمام انواع موجودات ندارد، ولی از طریق وحی و اخبار غیبی اولیای الاهی، می تواند اطلاعاتی از انواع موجودات و موقعیت و درجه وجودی انسان، کسب کند. برای نمونه به این روایت توجه فرمایید: عبدالله بن سنان می گوید از امام صادق (ع) پرسیدم ملائکه بالاترند یا فرزندان آدم؟ آن حضرت در جواب سخن امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) را نقل فرمود: "خداوند در فرشتگان عقل بدون شهوت قرار داد و در حیوان شهوت بدون عقل و در انسان عقل همراه با شهوت؛ پس اگر عقل انسان بر شهوتش پیروز گردد او از ملائکه برتر است و اگر شهوتش بر عقل او پیروز گردد او از حیوان فروتر و پست تر است".[1]

2. به عقیده ما آنچه از مجموع آیات و روایات درباره خلقت انسان استفاده می شود برتری و شرافت انسان بر تمام موجودات زمینی و سماوی است. این به جهت ویژگی های است که انسان از آنها برخوردار است که در ذیل اشاره ای به آن خواهیم داشت:

الف. اوّلین ویژگی و شاخصه انسان، برخورداری وی از روح الاهی است و این ویژگی مختص انسان است و بس: "چون آفرینشش را به پایان بردم و از روح خود در آن دمیدم...".[2]

ب. به سجده افتادن ملائکه در برابر انسان: "و ... هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده و خضوع کنید، همگی سجده می کردند، جز ...".[3]

ج. خلافت و جانشینی خدا در رو ی زمین از دیگر ویژگی هایی است که انسان را از سایر موجودات هستی اعم از ملائکه، جن و ... ممتاز می کند: "بیاد آر آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روی زمین جانشین قرار خواهم داد...".[4]

د. یکی دیگر از ویژگی های انسان این است که وی هدف اصلی خلقت است. در حقیقت خلقت موجودات دیگر برای انسان و به جهت استفاده و بهره وری انسان است: "و آنچه در زمین و آسمان ها است تمام را مسخر شما گردانید".[5] "ای پسر آدم من موجودات را برای تو خلق کردم و تو را برای خودم".[6] این شاید بدان جهت باشد که انسان آن توان را دارد که از پست ترین عالم یعنی عالم ناسوت و طبیعت سیر کند تا به بالاترین مرحله رشد که فنای فی الله است، برسد و این ویژگی فقط از آن انسان است.

ه. وجود خلاصه خلقت و عصاره هستی، حضرت محمد (ص) در میان انسان های کنونی، بهترین دلیل بر شرافت و برتری انسان بر سایر موجودات اعم از فرشتگان، جن و ... است.

با توضیحاتی که بیان نمودیم، روشن شد که انسان در کل عالم هستی اشرف مخلوقات است.

اما امکان خلق موجودی شریف تر از انسان هرچند امتناع ذاتی ندارد، ولی بعید به نظر می رسد.

توضیح این که خداوند در سوره بقره در خلال بیان علت و سیر خلقت آدم و محاوراتی که بین ملائکه رد و بدل شده می فرماید: "اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة".[7] "بیاد آر آن گاه که پرودگار تو به فرشتگان فرمود: در زمین خلیفه ای (از بشر) خواهم گماشت".

در زبان عرب کلمه خلیفه به معنای "الامام الذی لیس فوقه امام"؛ یعنی پیشوایی که بالاتر از او کسی نیست،[8] ترجمه شده است، لذا با عنایت به این معنا و علم به این که خداوند متعال کلمه ای که را بیهوده و بدون عنایت به معانی و مفاهیم آن مورد بهره برداری قرار نمی دهد، بنابر این، به این نتیجه می رسیم که خداوند متعال با اهدای این لقب به انسان، قابلیت های او را برتر از هر آنچه هست و خواهد بود، قرار داده است. در صورت تصمیم پرودگار بر خلقت شریف تر از آدمی، لازم است انسان از این مقام (خلیفة اللهی) عزل  شود.

علاوه، وجود حضرت محمد (ص)، و معصومان - که بهانه خلقت و گل سر سبد موجودات هستی هستند و به بالاترین درجه کمال رسیده اند و قابلیت های انسانی در آنها به فعلیت رسیده است - در میان انسان ها، خلق موجودی اشرف از انسان از ناحیه خداوند را بعید می نماید.