تجافی و تنزیل از یک جهت مشترک‌اند و آن، نشأت گرفتن و نازل شدن چیزی از چیز دیگر است، ولی با این تفاوت که تجافی به معنای تخلیه و خالی شدن منبع و منشأ این شیء نازل شده از حقیقت نازل شده و از بین رفتن این حقیقت در موطن و منشأ اولیه است؛ مانند منبع آب وقتی که آب از منبع سرازیر می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد، منبع از آب خالی می‌شود. اما تنزیل لزوماً مفید این معنا نیست، بلکه تنزیل با این معنا نیز سازگار است که شیء در عین حال که در موطن و منشأ اولیه خود به نحو اعلی و اشرف موجود است، مرتبه پایین‌تری از آن به صورت تجلی و ظهور آن حقیقت بالا تحقق پیدا کند. بهترین نمونه و مثال برای مسئله‌ی تنزیل حالات نفس انسان است؛ انسان هنگامی که مطلبی را از عالم عقل و ذهن خود به صورت نوشته یا گفتار بیان می‌کند، در حقیقت این یک نوع تنزیل است. در این‌جا مطالب علمی بدون این‌که در عقل و ذهن محو و نابود شوند، در عالم نوشته و گفتار ظهور پیدا می‌کنند. به همین جهت از نظر حکیمان و عارفان اسلامی تجافی در جهان‌بینی اسلامی و در چینش عالم هستی راه ندارد و باطل است؛ از این‌رو حکیمان و عارفان اسلامی به تبعیت از قرآن کریم برای تبیین چگونگی تکوین و چینش عالم، از واژه تنزیل استفاده می‌کنند.[1]
[1]. ر. ک: حسن زاده آملى، حسن، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، ص 85، 215 و 325، تهران، رجاء، چاپ دوم، 1375ش.
