ندا یعنی خواندن یک مخاطب حقیقی یا مجازی به وسیله حرف «یا» و دیگر ادوات مشابه آن. بر اساس قواعد ادبیات زبان عرب، منادا قرار گرفتن کلمات از سه حالت خارج نیست:
۱. منادا «مفرد» باشد؛ یعنی مضاف و شبه مضاف نباشد. مانند جایی که منادا «اسم علم» یا «نکره مقصوده» باشد. در این‌جا منادا مبنی بر ضم خواهد بود؛ مانند: «قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّى لَکِ هذا».[1]
۲. منادا «مضاف» باشد؛ در این صورت منادا منصوب خواهد بود؛ مانند: «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لا تَغْلُوا فی دینِکُمْ غَیْرَ الْحَق».[2] و «یا بَنی إِسْرائیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُم».[3]
۳. منادا «شبه مضاف» باشد؛ یعنی پس از منادا، کلمه‌ای بیاید که معنای قبل از خود را تمام کند و در آن عمل رفع یا نصب یا جر شده باشد. مانند: «یا راغباً فی العلم». و «یا حسناً وجهه». در این صورت نیز منادا همواره منصوب خواهد بود.
لغت شناسان زبان عربی در جایی که منادا «مفرد» باشد و با کلمات «ابن» یا «ابنة» نیز توصیف شده باشد، قاعده‌ای مجزا ذکر کرده‌اند. در حقیقت هرگاه یک اسم عَلم که موصوف به ابن یا ابنة است منادا واقع شده و خود ابن و ابنة نیز به عَلم، لقب و یا کنیه دیگری اضافه شود، در اعراب منادا دو وجه جایز خواهد بود؛ یعنی می‌تواند مبنی بر ضم و مبنی بر فتح باشد؛ مانند «یَا حَسَنَ بْنَ عَلِی» و «یا حسنُ بنَ علِی»، «یا علیَّ بنَ ابی طالب» و «یا فاطمةُ بنةَ محمّدٍ».[4]
البته باید توجه داشت بر اساس قواعد نوشتاری زبان عربی، کلمه «ابن» و «ابنة» در چنین حالتی بدون همزه اول، نوشته و خوانده می‌شوند.
نکته:
۱. گاهی در زبان عربی، حرف ندا حذف شده و تنها منادا باقی می‌ماند: «یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا»[5]، «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا».[6]
2. اسمی که دارای «ال» باشد، مورد ندا واقع نمی‌شود، مگر آنکه بعد از حرف «یا» یک «أی یا أیة» فاصل شود؛ مانند: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّک».[7] و «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّة».[8] البته اسم «الله» از این قاعده استثنا شده و می‌توان نام خداوند را بدون فاصل مورد ندا قرار داد؛ مانند «یا الله».
[1] . آل عمران، 37؛ «گفت اى مریم، این از کجا براى تو آمده است»؟
[2] . مائده، 77؛ «بگو: «اى اهل کتاب، در دین خود بناحق گزافهگویى نکنید».
[3] . بقره، 40؛ «ای فرزندان اسرائیل، نعمتهایم را که بر شما ارزانى داشتم به یاد آرید».
[4] . یعقوب، امیل بدیع، موسوعه النحو و الصرف و الاعراب، ص18 و ، 675، استقلال، قم، 1385ش؛ حسن، عباس، النحو الوافی، ج4، ص17 – 21، ناصر خسرو، قم، 1383ش.
[5] . یوسف، 29؛ «اى یوسف، از این [پیشامد] روى بگردان».
[6] . آل عمران، 8؛ «پروردگارا، پس از آنکه ما را هدایت کردى، دلهایمان را دستخوش انحراف مگردان».
[7] . مائده، 67؛ «اى پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ کن».
[8] . فجر، 27؛ «ای نفس مطمئنه (اى جان آرام گرفته و اطمینان یافته)».
