در روایات، جهاد به اعتباری بر دو قسم تقسیم شده است؛ جهاد اکبر و جهاد اصغر.
۱. مراد از جهاد اصغر جنگ با شمشیر و اسلحه است که در مقابل دشمنان صورت می‌گیرد. و خداوند متعال در این باره می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»؛[1] خداوند از مؤمنان جان‌ها و اموالشان را خریدارى کرده، که (در برابرش) بهشت براى آنان باشد، (به این‌گونه که) در راه خدا پیکار مىکنند، مىکشند و کشته مىشوند، این وعده حقّى است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده؛ و چه کسى از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اکنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدى که با خدا کردهاید؛ و این است آن پیروزى بزرگ!.
۲. اما مراد از جهاد اکبر، بنا بر فرمایش رسول اکرم(ص)، جهاد و نبرد با نفس است؛ زیرا نفس، انسان را به کارهاى زشت، همواره فرا مىخواند، و به زشتى و شهوت‌ها تمایل دارد، و از انجام کارهاى خیر کوتاهى مىکند، آرزوهایش بلند، و عظمت قیامت را از یاد مىبرد، ریاست را دوست دارد، و راحتى را مىطلبد، چنان‌که خداوند فرموده است: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّی»؛[2] همانا نفس همیشه به زشتى دعوت مىکند، مگر آن‌که خدا مهر ورزد و به او کمک کند.[3]
پیامبر خدا(ص) گروهى از مسلمانان را به جنگی فرستاد، وقتى بازگشتند به آنان فرمود: «آفرین بر گروهى که جهاد کوچک‌تر را انجام داده‌اند، و جهاد بزرگ‌ترشان باقى مانده، شخصى پرسید: ای رسول خدا جهاد بزرگ‌تر چیست؟ فرمود: جهاد با هواى نفس».[4]
در روایت دیگری آن‌حضرت فرمودند: «بهترین جهاد از کسى است که با نفس خود که میان دو پهلو دارد بجنگد».[5]
[1]. توبه، 111.
[2]. یوسف، 53.
[3]. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 1، ص 98، الشریف الرضی، قم، چاپ اول، 1412ق.
[4]. «مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ عَلَیْهِمُ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ»، کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات (الأشعثیات)، ص 78، مکتبة نینوی الحدیثة، تهران، چاپ اول، بی تا.
[5]. «أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْهِ»، همان.
