ذکر به معنای یاد کردن، بر زبان راندن، به یاد آوردن، آوازه، ثنا، دعا، ورد و ... است،[1] و در کلمات عارفان به معنای؛ یاد کردن، مواظبت بر عمل، حفظ، طاعت، نماز، قرآن و... آمده است.[2]
از آنجا که ذکر از جمله عبادتهای خداوند است؛ مانند دیگر عبادتها به اقسام متعددی تقسیم میشود؛ نظیر ذکر عام و ذکر خاص؛ ذکر عام اختصاص به موجود معینی ندارد، بلکه در هر چیزی یافت میشود؛ یعنی تمام اشیا با یاد خدا به سر میبرند.
قرآن با آنکه یکی از بزرگترین مصادیق یاد خدا است، اما یاد خدا منحصر در آن نیست. از طرفی ذکر خدا این نیست که فقط نام خدا را در ذهنمان بیاوریم و خواندن قرآن به تنهایی نیز آرامش بخش نیست، بلکه باید با ویژگیهایی باشد مانند:
تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلینُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِکْرِ اللَّهِ ذلِکَ هُدَى اللَّهِ یَهْدی بِهِ مَنْ یَشاء»؛[3] کتابى که آیاتش (در لطف و زیبایى و عمق و محتوا) همانند یکدیگر است آیاتى مکرّر دارد (با تکرارى شوقانگیز) که از شنیدن آیاتش لرزه بر اندام کسانى که از پروردگارشان مىترسند مىافتد سپس برون و درونشان نرم و متوجّه ذکر خدا مىشود این هدایت الهى است که هر کس را بخواهد با آن راهنمایى مىکند.
مؤمن، با شنیدن آیات عذاب خوف دارد، و با شنیدن آیات رحمت امیدوار مىشود از شنیدن آیات قرآن لرزه بر اندام خاشعان از پروردگار مىافتد (و مو بر تنشان راست مىشود) سپس پوست و قلبشان، برون و درونشان نرم و آماده پذیرش ذکر خدا مىگردد، و آرام و مطمئن مىشود.
برای آگاهی بیشتر: ذکر و انواع آن، ۷۷۴۱
[1]. سعیدی، گل بابا، فرهنگ اصطلاحات ابن عربی، ص 228، شفیعی، چاپ دوم، تهران، 1384.
[2]. سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، ص 402، طهوری، چاپ چهارم، تهران، 1378.
[3]. زمر، 23.