اصحاب پیامبر اسلام(ص) از همان روزهاى نخستین نزول قرآن در فهم و تحقیق این کتاب بزرگ علاقه و جدیّت عجیبى از خود نشان دادند و مطالب علمى ارزنده‌اى را از پیامبر و از سرچشمه فیّاض قرآن آموختند، که براى محققان و دانشمندان، تحقیقات مهمّى را فراهم ساختند که بعداً «علوم قرآنی» نام گرفت.[1]
«علوم قرآنى» اصطلاحى است درباره مسایلى که مرتبط با شناخت قرآن و شئون مختلف آن می‌باشد.[2] به دیگر سخن؛ مقصود از «علوم قرآنى»، دانش‌هایى است که دانستن آنها براى فهم قرآن مجید و بیان معنا و تفسیر آن لازم است.[3]
از مهم‌ترین مباحث این علوم عبارت است از: علم تفسیر، علم اعراب و قرائت، تأویل و تنزیل، شأن نزول آیات، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، آیات مکّى و مدنى، وحى و اعجاز قرآن.[4]
فرق این رشته با «معارف قرآنى» آن است که «علوم قرآنى» بحثى بیرونى است و به درون و محتواى قرآن از جنبه تفسیرى کارى ندارد؛ امّا «معارف قرآنى» کاملاً با مطالب درونى قرآن و محتواى آن سروکار داشته، و یک نوع تفسیر موضوعى به شمار می‌رود.[5]
[1]. رادمنش، سید محمد، آشنایى با علوم قرآنى، ص 212، علوم نوین، جامى، تهران، چاپ چهارم، 1374ش.
[2]. معرفت، محمد هادى، علوم قرآنى، ص 7، مؤسسه فرهنگى التمهید، قم، چاپ چهارم، 1381ش.
[3]. حلبى، على اصغر، آشنایى با علوم قرآنى، ص 7، اساطیر، تهران، چاپ چهارم، 1374ش.
[4]. رادمنش، سید محمد، آشنایى با علوم قرآنى، ص 212.
[5]. علوم قرآنى، ص 7.
