الگوي اعتياد در كشور دهه 90 چهره عوض مي‌كند
گروه اجتماعي / حوزه بهداشت و درمان
89/10/13 - 11:48
شماره:8910111138
مدير گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفت‌وگو با فارس:
الگوي اعتياد در كشور دهه 90 چهره عوض مي‌كند
خبرگزاري فارس: مدير گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشكي تهران گفت: چهره هيولاي عتياد در دهه 90 عوض مي شود و بايد از همين الان براي اين تغيير چهره هر چه بيشتر آماده شد.
به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان فارس، تعارف‌ها را بايد كنار بگذاريم و صريح و بي‌پرده با هم صحبت كنيم و واقعيات را ببينيم. اگر آنچه ديده مي‌شود را كتمان كنيم و به نوعي نخواهيم ببينيم كه چه اتفاقاتي اطرافمان مي افتد، اگر نخواهيم ببيننيم كه روزانه چند جوان در كام اعتياد فرو مي‌روند، روزانه چند زندگي مشترك به خاطر اين ماده شوم از هم مي‌پاشد. روزانه چند بچه به خاطر اعتياد مادر يا پدر يتيم مي‌شوند، چه تعداد جوان و نوجوان وارد چرخه شوم اعتياد مي‌شوند.
آنان در جاده‌اي كه انتهاي آن چيزي جزء هلاكت نيست قدم مي‌گذارند، اگر نخواهيم ببينيم كه روزانه چند پدر و مادر از ديدن چهره تيره و درهم جوانشان كه قبلاً شاداب بود، غصه مي‌خورند و چند جوان به دليل مصرف اين مواد بدشگون مقابل پدر خود مي ايستند و حتي گاهي قداست پدر خانواده را با يك سيلي زير پا له مي‌گذارند مطمئناً آينده كشور در هاله‌اي از ابهام قرار مي‌گيرد.
گويي هنوز برخي مسئولان پديده وحشتناك اعتياد را ناديده مي‌گيرند يا نمي‌خواهند ببينند كه چگونه اين جوانان آيند‌ه‌ساز كشور با اين هيولاي وحشتناك قتل عام مي‌شوند. گويي هنوز بايد فرزند چند تا از مسئولان در دام اين غول خطرناك بيفتد تا برخي از آنها به خود آيند و آستيني بالا بزنند يا حركتي علمي و قوي انجام دهند.
گويي هنوز شعارهايي كه براي خالي‌كردن شانه از زير بار مسئوليت داده مي‌شود تكرار مي‌شود كه رهايي از اين پديده شوم عزم ملي مي‌طلبد كه البته حرف درستي است اما بايد سؤال شود چه كاري براي به كاربردن اين عزم ملي انجام داده‌اند. در سايه اين شعارها سالانه به گفته مسئولان 160 هزار نفر وارد دام اعتياد مي‌شوند.
اينها تنها گوشه‌اي از دردهاي اعتياد است اما براي بررسي وضعيت پيچيده و مبهم آينده اعتياد كه به سختي مي‌توان تصور كرد به سراغ برخي كارشناسان مي‌رويم تا شايد با ترسيم گوشه‌اي از اين وضعيت سوزني به خود و جوالدوزي به مسئولان بزنيم تا از اين خواب غفلت بيرون بيائيم.
البته نبايد و نمي‌توان از موفقيت‌هاي جمهوري اسلامي ايران در مبارزه با مواد مخدر و رشادت‌ها و مجاهدت‌هاي برخي مسئولان در زمينه‌هاي درمان و مقابله چشم پوشيد اما در كف جامعه، جواناني در حال دست‌وپازدن در چاه عميق اعتياد هستند كه اگر بخواهند از آن بيرون بيايند بايد طنابي را بگيرند كه البته فعلاً در جامعه ما اين طناب نازك است و امكان سقوط دوباره هست.
براي بررسي اين موضوع به سراغ شهرام خرازي‌ها اولين مدير گروه سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور، مدرس مركز تحقيقات اعتياد و پژوهشگر كاهش آسيب و درمان سوء مصرف مواد مخدر است كه در زمينه درمان، پيشگيري و كاهش آُسيب اعتياد فعاليت مي‌كند، رفتيم.
فارس: وضعيت كنوني آگاهي مردم از روش‌هاي پيشگيري و درمان اعتياد را چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
خرازي‌ها: اطلاعات مردم در مورد روش‌هاي پيشگيري و درمان اعتياد كامل و كافي نيست. اگر خداي نكرده فردي معتاد شود خود و خانواده‌اش ممكن است نداند كه براي ترك اعتياد چه روش‌هايي وجود دارد، كداميك از اين روش‌ها مجاز و معتبرند و براي بهره‌مندي از اين روش‌ها بايد به كجا مراجعه كنند. متأسفانه اطلاعات مردم در اين حيطه‌ها اندك است و از طرفي رسانه‌ها به خصوص مطبوعات و سايت‌ها با انتشار آگهي مراكز غيرمجاز و بدون پروانه وزارت بهداشت و معرفي روش‌هاي غيرعلمي به عنوان روش‌هاي برتر ترك، مردم را گمراه مي‌كنند و زمينه سودجويي براي مشتي افراد بي‌سواد يا كم‌سواد را فراهم مي‌كنند.
مردم هنوز درمان اعتياد با داروي متادون را كه يكي از تائيدشده‌ترين و مثمرثمرترين روش‌هاي ترك محسوب مي‌شود و مورد تائيد وزارت بهداشت است را نمي‌شناسند اما با روش‌هاي بستري ترك كه عمدتاً غير معتبر هستند و از طريق افراد فاقد مدرك تحصيلي مرتبط و معتبر به اجرا درمي‌آيند يا تبليغ مي‌شوند، آشنايي بيشتري دارند.
اگر روزنامه‌هاي دو سه سال اخير را مرور كنيم، خواهيم ديد كه سياستگذاران و مسئولان حوزه اعتياد بارها و بارها براي استانداردسازي مراكز ترك غير مجاز مهلت تعيين كرده اند. تعطيل‌كردن دائمي مراكز غيراستاندارد در پايان مهلت قانوني را متذكر شده‌اند اما با وجود تمام اين وعده‌ها از تعدادكمپ‌ها و مراكز زيرزميني كاسته نشده كه هيچ، افزايش هم داشته‌ايم.
فارس: موفقيت‌هاي صورت‌گرفته در اين دو حوزه را طي دهه گذشته چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
خرازي‌ها: دهه 80 در مقايسه با دو دهه 60 و 70 چه از حيث مبارزه با مواد مخدر و چه از حيث راه‌اندازي و گسترش مراكز ترك اعتياد، دهه پربار و نسبتاً موفقي بود اما تلاش‌هاي انجام شده زودبازده و كامل نبودند. تأسيس و راه اندازي مراكز معتادان گذري به خصوص مراكز ويژه بانوان، تأسيس و راه اندازي واحدهاي درمان با داروهاي متادون و بوپرنورفين، تأسيس و راه‌اندازي واحدهاي ترك اعتياد با متادون و ارائه خدمات كاهش آسيب اعتياد در زندان‌هاي بزرگ كشور، عملياتي‌كردن طرح "جمع آوري معتادان خياباني " و جدي‌گرفتن برنامه‌هاي پيشگيري از سوءمصرف مواد مهمترين موفقيت‌هاي دولت در زمينه برنامه‌هاي كشوري پيشگيري و درمان اعتياد در دهه 80 بود.
همچنين برگزاري "اولين همايش پيشگيري از اعتياد "، برگزاري "اولين همايش رسانه، اعتياد و سلامت اجتماعي "، برنامه‌ريزي براي طرح درمان اعتياد به ترياك با شربت ترياك، ايمن‌سازي مرزهاي شرقي، روند جهشي كشف مواد مخدر، افتتاح مركز تحقيقات اعتياد دانشكده علوم بهزيستي و توانبخشي، عملياتي‌كردن طرح "پيمايش كشوري سلامت روان " و تصويب قوانين بازدارنده مربوط به مواد محرك از ديگر موفقيت‌هاي دولت در اين زمينه بود.
فارس:آيا كمبودهايي هم در اين 2 حوزه وجود داشته است؟
خرازي‌ها: بله. از جمله اين كمبودها مي‌توان به كمبود مراكز ترك اعتياد مجاز سرپايي و به خصوص بستري، موازي كاري‌هاي سازماني، تغييرات مكرر مديران و مسئولان، اشتغال به كار افراد داراي مدرك غير مرتبط در سازمان‌هاي دولتي و غيردولتي، انجمن‌ها و مؤسسات به عنوان مسئول يا كارشناس مقابله با اعتياد، عدم وحدت رويه در سازمان‌هاي دولتي مرتبط با اعتياد، تداوم فعاليت كمپ‌هاي غيرمجاز، پرداختن به موضوعات تكراري و بعضاً بي‌فايده و فاقد جنبه كاربردي در همايش‌ها و كارگاه‌هاي آموزشي و حضور افراد كم‌تجربه و غيرمتبحر در همايش‌ها و كارگاه‌هاي آموزشي به عنوان استاد و مدرس به عنوان مهمترين آفات برنامه‌هاي كشوري پيشگيري و درمان اعتياد و علل عدم موفقيت اين برنامه‌ها اشاره كرد.
همچنين تخصيص بودجه دولتي به برخي طرح‌هاي پژوهشي غير استاندارد، تنزل درجه سازماني اداره پيشگيري و درمان سوء مصرف مواد وزارت بهداشت، شمار اندك كارشناسان مقابله با اعتياد در ارگان‌هاي دولتي، عدم تحقق نظارت بهينه بر مراكز معتادان گذري و ترك اعتياد، ميدان‌دادن بيش از حد به روش‌هاي غيرعلمي ترك اعتياد و انجمن‌ها و افراد سودجو، چاپ و انتشار آگهي‌هاي غيرمجاز و فريبنده ترك اعتياد، توليد و عرضه كنترل‌نشده محصولات رسانه‌اي مشوق اعتياد، پخش مكرر و بي‌حد و حصر آگهي داروهاي غيرمجاز و ساختگي ترك اعتياد از كانال‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان، عدم حضور هنرمندان و ورزشكاران مطرح و نامي در همايش‌ها و برنامه‌هاي مناسبتي ترك اعتياد، ارائه آمارهاي غلط و عجيب و غريب در مورد جمعيت معتادان ايراني از سوي افراد و سازمان‌هاي غير موجه و تائيدنشده و عدم ورود مباحث پيشگيري از ترك اعتياد به كتب درسي دانش آموزان از ديگر دلايل عدم موفقيت اين برنامه‌ها محسوب مي‌شود.
فارس: با توجه به وضعيت موجود آينده اعتياد در دهه 90 را چگونه ترسيم مي‌كنيد؟
خرازي‌ها: ترسيم دورنماي اعتياد در دهه 90 چندان آسان نيست چرا كه اعتياد معضلي است جهاني كه قدمتي تاريخي دارد و خاص كشور ما و مشكل ديروز و امروز نيست بلكه اعتياد هيولاي روئين‌تني است كه حكومت‌ها و دولت‌ها هر چقدر هم كه بكوشند، نمي‌توانند از هستي ساقطش كنند اما اين سخن بدين معنا نيست كه بايد دست روي دست گذاشت و كاري نكرد.
اما مي‌توان حداقل دست و پاي اين هيولا را قطع كرد و جلوي رشد سرطاني و بي محابايش را گرفت و از شمار قربانيانش كاست. اگر قرار باشد در وضعيت فعلي باقي بمانيم و مسئولان به وعده‌هايشان در مورد استانداردكردن مراكز بستري ترك و بستن دائمي كمپ‌ها و خانه‌هاي بهبودي عمل نكنند، مباحث پيشگيري و درمان اعتياد و ايدز به كتاب‌هاي درسي دانش‌آموزان راه نيابند، افراد فاقد صلاحيت با سوءاستفاده از تريبون‌هاي رسانه‌اي به خصوص تلويزيون براي خود و ديدگاه‌هاي غلط و غيرعلمي‌شان وجاهت اجتماعي كسب كنند، به فعاليت اشخاصي كه فاقد مدرك تحصيلي مرتبط هستند در بخش دولتي و خصوصي پايان داده نشود همچنان درجا خواهيم زد و اهريمن اعتياد به پيشروي خود تداوم خواهد بخشيد.
فارس: كمي هم درباره راهكارهاي برون رفت از وضيت موجود صحبت كنيد؟
خرازي‌ها: با توجه به وضعيت موجود فقط اشاره‌اي به سرفصل‌هاي اين موضوع مي‌كنم. متمركزكردن برنامه‌هاي مقابله بهداشتي - درماني با اعتياد در يك وزارتخانه يا نهاد دولتي و پرهيز اكيد از موازي‌كاري، بازتعريف قانونمند و هدفمند برنامه‌هاي كشوري كاهش آسيب اعتياد و درمان سوءمصرف مواد، مرور تحليلي و غيرخطاپوش بيش از 2 دهه فعاليت ارگان‌هاي دولتي مرتبط در قالب كارگروه‌هاي تخصصي غيرتشريفاتي و باري به هر جهت، بازشناسي تهديدها، فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت و كنارگذاشتن روش‌هاي آزمون و خطا مي تواند به روند مقابله با اعتياد در دهه پيش رو شتاب بيشتري بخشيد.
بخشي از برنامه‌هاي مقابله با سوءمصرف مواد تاكنون از شتاب مناسب برخوردار نبوده‌اند و در برخي موارد حتي با دورخيزها و حركت‌هاي لاك‌پشتي مواجه بوده‌ايم اما در پاره‌اي از حوزه‌ها جهان و حتي كشورهاي منطقه و همسايه را هم پشت سر گذاشته‌ايم.
بايد در نظر داشت كه هيولاي روئين‌تن اعتياد مدام رنگ، جنس و اسم عوض مي‌كند تا طعمه‌هاي بيشتري را به دام انداخته و صيد كند به طوري كه يك روز ترياك مملكت را فرا مي‌گيرد، يك روز كراك، يك روز سيل هروئين كشور را زير هجوم بي‌امان خود غرق مي‌كند، يك روز هم شيشه.
البته برنامه‌هاي مقابله‌اي با اين هيولا در تمام ممالك در حال توسعه از جمله سرزمين عزيز ما بايد مدام به روز شوند، تأخير در اين كارزار جايز نيست.
فارس: از نظر شما كدام حوزه‌ها هستند كه بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرند؟
خرازي‌ها: ببينيد، حكايت، حكايت پيشروي‌ها و عقب‌نشيني‌هاي مكرر است.حكايت، حكايت جنگ مواد است كه در برهه‌هايي از تاريخ، خانمان براندازتر از جنگ نظامي و تسليحاتي بوده است. تا زماني كه هر ارگاني خود را متولي تنظيم و اجراي برنامه‌هاي مقابله با اعتياد بداند و پرسنل دولتي حوزه اعتياد مدام جابه‌جا و جايگزين شوند، آش همان آش است و كاسه همان كاسه. با رودربايستي و ملاحظه كاري‌هاي بي‌منطق نمي‌توان به جنگ هيولاي اعتياد شتافت.
كودكان و نوجوانان بايد در مدرسه روش‌هاي پيشگيري از اعتياد و ايدز را بياموزند و با مهارت‌هاي زندگي آشنا شوند. خوشبختانه تلويزيون در آخرين سال از دهه 80 بيشتر و صريح‌تر از ساليان گذشته به اچ.آي.وي/ايدز پرداخت كه اميد است اين روند در دهه90 با شدت و صراحت فزون‌تر ادامه يابد چون هيچ رسانه‌اي به اندازه تلويزيون در تغيير باورهاي مردم نسبت به ايدز و مبتلايان به آن تاثيرگذار نيست.
اطلاع رساني در اين حوزه بايد بيش از پيش در دستور كار سياستگذاران و برنامه‌سازان سيما قرار بگيرد. با عملياتي‌شدن طرح شربت ترياك مسلماً شاهد تحولات زيادي در حوزه درمان سوءمصرف مواد در دهه 90خواهيم بود. اين طرح نيازمند پايش دقيق است و دستگاه‌هاي نظارتي ذيربط بايد بر كيفيت بازرسي‌هاي خود بيفزايند.
همچنين پليس مبارزه با مواد مخدر دهه بسيار پركاري را پشت سرگذاشت. كشف ده‌ها تن مواد مخدر و محرك، به دام انداختن قاچاقچيان مواد، كشف آشپزخانه‌هاي زيرزميني توليد مواد محرك به ويژه شيشه و... تنها گوشه‌اي از فعاليت‌هاي پليس بود.
فارس: به نظر شما از بين مواد مخدر موجود پرداختن به كدام ماده بيشتر از همه بايد مورد توجه قرار گيرد؟
خرازي‌ها: به نظر مي‌رسد در دهه نود -حداقل در نيمه اول دهه- شيشه مشكل اصلي سياستگذاران، برنامه‌ريزان و فعالان دولتي حوزه اعتياد باشد و بسياري از فعاليت‌ها و پژوهش‌هاي علمي بر مواد محرك و صنعتي متمركز شود.
شيشه ماده محركي است كه تا كنون درمان دارويي براي آن معرفي نشده است. با وجود آن كه در اواخر دهه 80 دوره‌هاي آموزشي درمان غيردارويي - روانشناختي - مواد محرك راه‌اندازي شده اما هنوز جمعيت نيروهاي دوره ديده به ويژه در شهرستان‌ها بسيار اندك است و احتمالاً يكي از چالش‌هاي مقابله با اعتياد به شيشه در دهه آتي، كمبود نيروهاي درمانگر سوءمصرف مواد محرك و مراكز ترك اين مواد خواهد بود.
اينكه خدمات درمان شيشه در واحدهاي سرپايي فعلي متادون درماني ارائه شوند يا در مراكز خاص سوءمصرف مواد محرك؟ و چه كساني از نظر قانوني واجد شرايط ارائه خدمات درمان شيشه هستند و چه كساني اجازه ورود به اين حيطه را ندارند؟ از جمله چالش هايي هستند كه در دهه 90 با آن روبرو خواهيم شد.
فارس: در حال حاضر شاهد آن هستيم كه مصرف مواد دارويي اعتيادآور مانند ترامادول افزايش يافته. آيا اين مواد مي‌توانند به چالشي در آينده كشور تبديل شود؟
خرازي‌ها: بله حتماً. از ديگر چالش‌هاي پيش رو، اعتياد دارويي است از جمله سوءمصرف ترامادول، ديفنوكسيلات و داروهاي خواب‌آور كه در دهه 80 اين مواد يا چندان مورد توجه قرار نگرفتند يا بسيار كم به آنها پرداخته شد. طبق آمارهاي رسمي از هر 4نفر معتاد تحت درمان با داروي ترك اعتياد، يك نفر در درمان باقي مانده و بقيه دوباره به سوءمصرف مواد روي مي آورند. اميدواريم با راه افتادن دوره‌هاي تخصصي تربيت كارشناس پيشگيري از اعتياد، شاهد تغيير مثبت در آمار مذكور و افزايش جمعيت معتاداني كه براي هميشه اعتياد را به فراموشي مي‌سپارند، در دهه پيش رو باشيم.
گفت‌وگو از مسعود ملكي
دوشنبه 13 دی 1389 12:58 PM
تشکرات از این پست
