به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)از خراسان جنوبی، مدرسه علمیه علیا مدرسه‌ای مربوط به دوره صفویه است که در شهر تاریخی تون و یا همان فردوس امروزی قرار دارد.
مدرسه علمیه علیا مدرسه‌ای مربوط به دوره صفویه است که در شهر تاریخی تون و یا همان فردوس امروزی قرار دارد، این مدرسه که دارای ساختار چهار ایوانی و پلان هشت‌ضلعیبوده در دوره صفویه و به دست فردی به نام میرعلی‌بیک ساخته شده است.
مدرسه علیا تا پیش از زمین‌لرزه سال ۱۳۴۷ مورد استفاده طلاب و مدرسان علوم دینی بود، اما امروزه به عنوان آثار تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی نگهداری می‌شود.
معماری این مدرسه در نوع خود کم نظیر است. پشت ایوان ورودی، هشتی واقع شده که در ضلع شرقی هشتی مدرس (محل تدریس) به شکل هشت ضلعی و پوشش گنبدی و در ضلع غربی آن، مسجد (نمازخانه) با تزئینات زیبای مقرنس واقع شده است.
ورودی حیاط مدرسه در اضلاع شمال شرقی و شمال غربی هشتی می‌باشد و در مرکز حیاط، گودال باغچه‌ای هشت ضلعی قرار دارد. مدرسه دارای چهار ایوان، و در سه ضلع آن حجره‌های طلاب ساخته شده‌اند.
شهرستان فردوس دارای بیش از ۱۸۶ اثر تاریخیبوده که تاکنون ۸۶ اثر تاریخی این شهرستان ثبت آثار ملی و ۱۱۸ اثر تاریخی جدید نیز شناسایی شده است.
شهر تاریخی تون، مسجد جامع، مسجد و حمام کوشک، مسجد و آب‌انبار سیدی، مدرسه علیا، مدرسه حبیبیه و حمام سردشت از جمله آثار تاریخی به ثبت رسیده شهرستان فردوس است.
شهر فردوس مرکز شهرستان فردوس در فاصله ۳۴۵ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۹۵ کیلومتری شمال غربی بیرجند و در مسیر محور اصلی ارتباطی استان‌های یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، هرمزگان و فارس به مشهد قرار دارد، این شهرستان تا سال ۱۳۰۸ تون نامیده می‌شد که پس از آن به فردوس تغییر نام داد و امروزه به سبب انار و زعفران مرغوب آن بسیار شناخته شده است.
مدرسه علمیه معصومیه؛ قدیمی‌ترین مدرسه علمیه تاریخی بیرجند
مدرسه علمیه معصومیه، قدیمی‌ترین مدرسه علمیه تاریخی شهرستان بیرجند است که در اواخر سده دوازدهم هجری قمری توسط امیر معصوم خان در شهرستان بیرجند ساخته شده است.
این مدرسه دارای صحنی بزرگ با حجره‌هایی در چهار طرف مدرسه بوده و در دو طبقه با آجر و خشت برای طلاب ساخته شده است.
این مدرسه در حال حاضر در خیابان مطهری بیرجند واقع شده و هم اکنون در این حوزه بیش از ۲۰۰ طلبه مشغول به تحصیل هستند که این حوزه بر خلاف سایر حوزه‌های علمیه خراسان جنوبی زیر نظر حوزه علمیه قم اداره شده و به صورت کوتاه مدت و سفیران، طلبه پذیرش می‌کند.
دروس این مدرسه تحت نظارت حوزه علمیه قم تعیین شده و این مدرسه در سطح کشور بیشترین قبولی طلاب را برای مقطع بالاتر سفیران در قم دارد.
همچنین مدرسه علمیه معصومیه بیرجند یکی از مراکز مهم اعزام طلاب به نقاط محروم و طرح هجرت است و یکی از پایگاه‌هایی که در تمام ایام سال طلبه به نقاط محروم اعزام می کند این مدرسه است.
مدرسه علمیه معصومیه بیرجند تاکنون توانسته مبلغان زیادی را در دامان خود تربیت کند و این مدرسه یکی از مدارس پیشرو در زمینه تربیت طلاب به صورت تخصصی در حوزه‌های مختلف دینی است.
این مدرسه از طریق آزمون همه ساله در بهمن ماه اقدام به ثبت نام از دانش آموزان دارای مدرک دیپلم کرده و پس از برگزاری آزمون کتبی و شفاهی افراد پذیرفته شده را به عنوان طلبه در خود جای می‌دهد.
مدرسه علمیه معصومیه در منطقه تاریخی چهار درخت بیرجند واقعه شده و قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد و این مدرسه به شماره ۱۸۸۹۲ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.
مدرسه علمیه زهان؛ باقدمت‌ترین مدرسه علمیه خراسان جنوبی
مدرسه علمیه زهان است که دارای سابقه ۸۰۰ ساله بوده و هم اکنون نیز طلاب در حال تحصیل هستند و مدارس علمیه دیگر نیز دارای قدمت هستند که نیازمند بررسی دقیق اسناد تاریخی آنان است.
مدرسه علمیه درخش؛ پرورش‌دهنده علما و فضلای بزرگ
در تاریخ مدرسه علمیه درخش که حداقل از دوره قاجار فعال بوده و عالمان بزرگی دینی پروده و به حوزه فرهنگ و علوم اسلامی خدمات شایان توجهی کرده است در دوره پهلوی اول تعطیل شد، با تعطیلی مدرسه علاوه بر زیان‌های معنوی و علمی که متوجه منطقه شد، موقوفات متعدد آن نیز به فراموشی سپرده و بخش‌هایی نیز توسط غاصبان سود جو به فروش رفت.
بازگشایی مجدد این مرکز علمی پس از حدود یک قرن تعطیلی با عنوان حوزه علمیه امام جعفر صادق(ع) در مهرماه ۱۳۸۹ صورت گرفت.
تاریخچة مدرسه
در خصوص تاریخچه و سال تأسیس این مدرسه تاریخ مکتوب و مدونی وجود ندارد، اما بر اساس شواهد و تاریخ شفاهی که از بزرگان منطقه نقل شده، تأسیس آن را به دوره محمدشاه قاجار نسبت می‌دهند. برخی نیز معتقدند در دوره بعدی، یعنی در زمان فتحعلی شاه قاجار، توسط حاج کوچک میرزا ملقب به صدر العلما ـ یکی از علمای درخش ـ این مدرسه علمیه تأسیس شده است.
در حال حاضر موقوفاتی در روستاهای درخش، گسک و شیرگ گل محمد برای مصرف در حمام درخش موجود است که واقف آن کوچک میرزا مشهور به صدر العلما است.
این مدرسه پرورش دهنده علما و فضلای بزرگی در تاریخ درخش بوده که هر یک از آنها نقش مؤثری در توسعه و رونق علمی و فرهنگی درخش ایفا کرده اند.
اين مدرسه يكي از قديمي ترين مدارس علميه استان خراسان جنوبي است كه با قدمت۵۰۰ سال مربوطه به عصر صفوي بوده كه همچنان به فعاليت خود ادامه مي‌دهد، موقعيت آن در شهر قديمي تون در كنار مدرسه علميه عليا است.
ورودي ضلع شمالي مدرسه از داخل باغ سر سبز و زيبائي است و از ضلع جنوبي به راستع بازارشهر تون راه دارد.
اين مدرسه در سال ۹۱۸ هـ ق توسط فرد خيري به نام ميرزا حبيب ا... اماني ، پسر علاءالدين توني ساخته شد. . طراحي مسجد به گونه اي است كه در تمام فصول سال، آفتاب در هنگام ظهر صحن مدرسه را بطور كامل فرا مي‌گيرد .
در زلزله سال ۱۳۴۷ قسمتي از مدرسه تخريب شد كه پس از اين واقعه نسبت به مرمت و بازسازي آن اقدام شد.
گزارش از سپیده قلندری اسفدن
