حوزه/ وَ لَا نُکلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا وَ لَدَینَا کتَابٌ ینطِقُ بِالْحَقّ وَ هُمْ لَا یظْلَمُونَ
و ما هیچ کس را جز به اندازه تواناییش تکلیف نمی کنیم؛ و نزد ما کتابی است که (تمام اعمال بندگان را ثبت کرده و) بحق سخن می گوید؛ و به آنان هیچ ستمی نمی شود.
(المومنون-- 62)
تفسیر:
از آنجا که صفات برجسته و ویژه مؤمنان که سر چشمه انجام هر گونه کار نیک است و در آیات قبل به آن اشاره شد، این سؤال را بر می انگیزد که اتصاف به این صفات و انجام این اعمال، کار همه کس نیست، و از عهده همه بر نمی آید.
در این آیه به پاسخ پرداخته، می گوید: «ما هیچ کس را جز به مقدار توانائیش تکلیف نمی کنیم» و از هر کس به اندازه عقل و طاقتش می خواهیم (وَ لا نُکلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها).
این تعبیر نشان می دهد که وظائف و احکام الهی در حدود توانایی انسانها است، و در هر مورد بیش از میزان قدرت و توانایی باشد ساقط می شود و به تعبیر علمای اصول، این قاعده بر تمام احکام اسلامی حکومت دارد و بر آنها مقدم است.
و باز از آنجا که ممکن است این سؤال پیش آید که چگونه این همه انسانها اعمالشان از کوچک و بزرگ، مورد حساب و بررسی قرار می گیرد؟
اضافه می کند: «و نزد ما کتابی است که به حق سخن می گوید (و تمام اعمال بندگان را ثبت و باز گو می کند) و به همین دلیل هیچ ظلم و ستمی بر آنها نمی شود» (وَ لَدَینا کتابٌ ینْطِقُ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یظْلَمُونَ).
این اشاره به نامه های اعمال و پرونده هایی است که همه کارهای آدمی در آن ثبت است و نزد خداوند محفوظ است. [1]
پیام ها:
1- گرچه سبقت و سرعت در کارهای خیر ارزش دارد، ولی افراط ممنوع است.
«إِلَّا وُسْعَها»
2- تکلیف همۀانسان ها یکسان نیست. هر کس به مقدار توانِ جسمی، فکری و مالیش مکلّف است و خداوند تکلیف غنی را از فقیر نمی خواهد. «لا نُکلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها»
3- در جهان بینی الهی، هیچ کس گرفتار عقده و احساس حقارت نمی شود، چون بیش از توانش تکلیفی ندارد. «إِلَّا وُسْعَها» (آری هر کس توانی دارد و وظیفه ای، پس باید آرامش داشته باشیم)
4- نظام آفرینش، حساب و کتاب دارد. «وَ لَدَینا کتابٌ»
5- برخی از شرایط مدیریت در این آیه ذکر شده است، از جمله:
الف: آشنایی به توانایی افراد و واگذاری کار به مقدار توان آنان. «وُسْعَها»
ب: نظارت دقیق بر کار و وظایف آنان. «کتابٌ ینْطِقُ بِالْحَقِّ»
ج: عدالت در تنبیه یا تشویق آنان. «وَ هُمْ لا یظْلَمُونَ»[2]
پی نوشت
[1] مکارم شیرازى، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، 5جلد، دار الکتب الإسلامیة - ایران - تهران، چاپ: 13، 1382 ه.ش.
[2] قرائتى، محسن، تفسیر نور، 10جلد، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن - ایران - تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.
