برخی از آثار و برکات نماز در فرمایشات امام علی (ع)
1. کبرزدایی
امام علی (ع) در حکمت دویست و چهل و چهار از کلمات قصار برخی از اسرار و آثار احکام شرعی را بیان فرموده است. از جمله درباره نماز می فرماید:
«فَرضَ اللهُ الایمانَ تَطهیراً مِن الشِرکِ و الصلوةَ تنزیهاً عن الکِبرِ»[1] خدا ایمان را واجب کرد برای پاکی از شرک و نمازرا برای پرهیز از خود بزرگ دیدن.
امیر مؤمنان (ع) علی در خطبه صد و نود دوم نهج البلاغه که به خطبه قاصعه معروف شده است، در پی مذمت و بیان آثار شوم کبر و خودبزرگ بینی و نقش و تأثیر نماز در زدون آثار آن می فرماید:
در همین زمینه (بر طرف کردن و آثار شوم آن) است که خداوند به واسطه نماز و به خاک ساییدن چهره به رسم تواضع و چسباندن عضوهای ارجمند به زمین به نشانه ی کوچکی از بندگان خویش پاسداری می کند تا آرامش در میانشان برقرار گردد، بر چشم هایشان خشوع حاکم می شود، جان هاشان خاکساری پذیرد، دلهاشان شکستن آموزد و خودپسندی از آنان زدوده شود.
دست اِشکسته برآورد در دُعا سوی اشکسته پَرَد فضل خدا
[در مثنوی آمده است هنگامی که آهنگر می خواهد در کوره آهنگری بدمد لباس کهنه می پوشد اما این کهنه پوشیدن از ارزش و وقار او در چشم خلق چیزی نمی کاهد. پس اگر انسان هم لباس تکبر از تن بیرون کند و لباس خضوع و خشوع بر تن کند از او کاسته نمی شود:
وقت دَم آهنگرار پوشید دلق احتشام او نشد کم پیش خلق
پس لباس کبر بیرون کن ز تن ملبس ذل پوش در آموختن]
2. نماز وسیله شادمانی
از نگاه امام علی (ع) در روز عید و شادمانی روزی است که اعمال صالح در او درگاه ایزد منان پذیرفته شود از این رو آن حضرت در بعضی از روزهای عید می فرمود:
«إّما هُوَ عیدُ لِمَن قَبِلَ اللهُ صیامَهُ و شَکَرَ قیامَهُ و کُلَّ یومٍ لا یُعصَی اللهُ فیه فَهوَ عیدٌ» امروز تنها عید کسی است که خداوند روزه اش را پذیرفته و عبادتش (نماز)را قبول کرده است. هر روزی که در آن خداوند مورد نافرمانی قرار نگیرد عید راستین می باشد.
باش در روزه شکیبا و مصرّ دم به دم قوت خدا را منتظر
کان خدای خوب کار بردبار هدیه ها را می دهد در انتظار
3. تأثیر نماز بر دیگر کارها
در نامه بیست و هفت نهج البلاغه که به محمد بن ابی بکر(والی مصر) نوشته شده، چنین آمده است:
«و اعلم أنّ کلَّ شیءٍ مِن عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصلاتِکَ»[2] و بدان که هر عمل دیگر تو از نظر ارزش ، تابع نماز تو خواهد بود.
در برخی از نسخه ها بدل ها در پی این فراز آمده است:
«فَمَن ضَیَّع الصلاةَ فَهُوَ لِغَیرها أشَدُّ تَضییعاً» هر کس نمازش را ضایع کند امور دیگر توسط او بیشتر ضایع می شوند.
4. وسیله نزول رحمت
«لو یَعلَمُ المُصَلّی ما یَغشاهُ مِن الرحمَةِ لَما رَفَعَ رأسَهُ مِن السُجودِ» اگر نمازگزار بداند چه هاله ای از رحمت خدا او را در برمی گیرد هرگز دوست ندارد که سر خود را از سجده بردارد.
«الصلوة تَستَنزِلُ الرحمة» نماز رحمت (و آمرزش الهی ) را فرود می آورد.
از کمال رحمت و موج کرم می دهد هر شور را باران و نم
5.همراهی فرشتگان
امام علی (ع) می فرماید: نمازگزار سه خصلت دارد؛ فرشتگان از زیر پای او تا اوج آسمان را در میان می گیرند. نیکی از سر تا پای او را فرا می گیرد و دو فرشته در طرف راست و چپ او قرار می گیرد. پس هر گاه روی گرداند پروردگار تبارک و تعالی می فرماید:
آیا به کسی بهتر از من روی کرده ای؟ ای پسر آدم! اگر نمازگزار می دانست که با چه کسی راز و نیاز می کند هرگز از آن جدا نمی گشت.[3]
6. ناامیدی ابلیس
«امام علی (ع) إذ قام الرجُلُ إلی الصلوةِ أقبَلَ إبلیسُ یَنظُرُ إلیه حَسَداً لَما یَرَی رحمة اللهِ الّتی تغشاه»[4] هر گاه کسی به نماز می ایستد، ابلیس از این که می بیند رحمت خدا او را دربرگرفته، حسودانه وی می نگرد.
7. تسبیح لباس و وسایل نمازگزار
علاوه بر شخص نمازگزار لباس و آن چه در اطراف او هست نیز او را همراهی کرده و خدا را تسیبح می کنند.
[ در ادبیات عرفانی ما آمده است؛ تسبیح جمادات برای انسان قابل فهم نیست و حتی در مورد انکار است. در حالی که جمادات در تسبیح و عبادت پروردگار، استاد هستند:
آدمی منکر ز تسبیح جماد و آن جماد اندر عبادت، اوستاد]
امام علی (ع) إنّ الانسانَ اذا کانَ فی الصلوةِ فَإنّ جَسَدَهُ و ثیابَهُ و کُلُّ شی ءٍ حَولَهُ یُسَبِّحُ» هر گاه انسان در نماز می ایستد بدن جامه و هر آن چه در اطراف او است نیز خدا را تسیبح می کند.
8. گناه زدایی
امام علی (ع) ضمن تأکید بر نماز، یکی ازعوامل سقوط جهنمیان را نماز نخواندن می شمارد و می فرماید:
«نماز را به پا دارید. محافظت آن را بر عهده گیرید. زیاد به آن توجه کنید و فراوان نماز بخوانید و به وسیله آن به خدا تقرب جویید؛ زیرا نماز به عنوان وظیفه ای واجب، در اوقات مختلف شبانه روز بر مؤمنان مقرر شده است مگر به پاسخ دوزخیان در برابر این پرسش که چه چیز شما را به دوزخ کشانیده است گوش فرا نداده اید که می گویند ما از نمازگزاران نبوده ایم؟ [5]«لم نک من المصلّینَ»[6]
نماز گناهان را همچون برگ های پاییزی می ریزد و غل و زنجیرهای معاصی را از گردن های می گشاید. پیامبر (ص) نماز را به چشمه آب گرمی که بر درب خانه کسی باشد و شبانه روزی پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبیه کرده است. بدون تردید چرک و آلودگی در بدن چنین کسی باقی نخواهد ماند.
9. دژی در برابر شیطان
«الصلوة حِصنُ مِن سَطَواتِ الشَیطانِ»[7] نماز دژی است در برابر یورش های شیطان
10. نماز سبب بخشش
«امام علی (ع): من أتَی الصلوةَ عارِفاً بِحَقِّها غُفِرَ لَهُ»[8] هر که نماز را با معرفت و به حق به جای آورد آمرزیده می شود.
امام حسین (ع) در مسیر راه کربلا همراه با سپاه حرّ نماز جماعت برگزار کرد. شب عاشورا هم مهلتی که از سپاه کوفه درخواست کرد برای نماز خواند بود:«فَهُو یَعلَمُ انّی کُنتُ أحبُّ الصّلوةَ» خدا می داند که من نماز را دوست دارم.
طبق نقل ها، امام حسین (ع) و اصحابش تمام شب عاشورا را به نماز و استغفار و تضرّع به درگاه الهی پرداختند:«و باتَ الحسینُ (ع) و أصحابُه طولَ لیلَتِهم یُصلّونَ ویَستَغفِرونَ و یتضرّعون...»[9]
شب عاشورا، شب مناجات و نماز و دعای اصحاب امام بود. به نقل مورخان ، زمزمه و نیایش و تضرع از خیمه های اصحاب همچون کندوی زنبور عسل به گوش می رسید:
«لَهُم دَویُّ کَدویِّ النّحلِ و هُم ما بَینَ راکِعٍ و ساجدٍ و قاری للقرآن»[10]
ظهر عاشورا نیز وقت نماز، ابوثمامه صائدی به سیدالشهدا یادآور شد که وقت نماز است دوست دارم خدا را در حالی ملاقات کنم که این نماز را که وقتش رسیده است بخوانم امام نگاهی به آسمان کرد و فرمود: نماز را یادآوری، خدا تو را از نمازگزاران و ذاکران قرار دهد ، آری ! اینک اول وقت نماز است»:
«ذکَّرت الصّلوةَ. جَعَلَکَ اللهُ مِن المُصَلِّینَ الذاکرینَ نَعَمَ هذا أوّلُ وقتها»[11]
آن گاه فرمود: از آن ها بخواهید تا دست از جنگ بردارند تا نماز بخوانیم.
سعید بن عبدالله حنفی نیز، در ر وز عاشورا شهید نماز شد. وی جلوی امام حسین ایستاد تا تیرهایی که از چپ و راست به سمت امام رها می شد به آن حضرت اصابت نکند. آن قدر تیر بر او خورد که وقتی نماز امام حسین(ع) تمام شد، این شهید سعید، بر زمین افتاد و شهید شد.[12]
پیروان نهضت اباعبدالله نیز باید به نماز اهتمام ورزند و آن را در رأس امور خویش قرار دهند. به خصوص عزاداران حسینی نباید نماز را که واجب دینی است، فدای مراسم سینه زنی و عزاداری که مسحتب است قرار دهندو توجه داشته باشند که نماز مایه برخورداری از شفاعت امام حسین است.[13]
محمد رحمانی نیشابوری
[2]. نهج البلاغه ، نامه 27، فراز 15
[4].بحارالانوار، ج 79 ، ص 207
[7]. شرح غرر الحکم، ج 2 ، ص 164
[9].بحارالانوار، ج 45، ص 3
[10]. حیاه الامام الحسین بن علی ، ج 3 ، ص 175
[11].قتل خوارزمی، ج 2 ، ص 17؛ اعیان الشیعه ، ج 1، ص 606
[13].این مقاله پیش از این در مجله نیایش شماره 3 چاپ گردیده که با اضافات و اصلاحاتی در این ره توشه مورد استفاده قرار گرفت.
