آداب نماز

.... وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبيلا [1]

... و تو در نماز نه صدا را بسیار بلند و نه بسیار آهسته گردان بلكه حد متوسط را اختیار كن.

در این آیه مورد بحث نظر به گفتگوی مشركان در مكه در رابطه با نماز پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و این كه می‌گفتند او نماز خود را بلند می‌خواند.

و ما را ناراحت می‌كند این چه عبادتی است؟ این چه برنامه‌ای است؟ به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستور می‌دهد: نمازت را زیاد بلند مخوان زیاد هم آهسته مخوان بلكه میان این دو راه اعتدال را انتخاب كن ، و لا تجهر بصلاتك و لا تخافت بها و ابتغ بین ذلك سبیل.

بنابراین آیه فوق كاری به مسأله نمازهای (جهریه) و (اخفاتیه) به اصطلاح معروف فقهی ندارد بلكه ناظر به افراط و تفریط در بلند خواندن و آهسته خواندن است می‌گوید نه بیش از حد بلند بخوان و فریاد بزن و نه بیش از حد آهسته كه تنها حركت لب‌ها مشخص شود و صدایی به گوش نرسد.

شأن نزولی را كه بسیاری از مفسران از ابن عباس نقل كرده‌اند نیز مؤید همین معنی است.

روایات متعددی كه از طرق اهلبیت از امام باقر و امام صادق ـ علیه السّلام ـ در ذیل این آیه آمده است نیز اشاره به همین تفسیر می‌كند. [2]

بنابراین تفسیرهای دیگری كه برای این آیه ذكر شده است همگی بیگانه از مطلب به نظر می‌رسد.

امّا اینكه حدّ اعتدال در اینجا چگونه است و جهر و اخفاتی كه از آن نهی شده چه می‌باشد؟ ظاهر این است كه (جهر) به معنی فریاد كشیدن، و (اخفات) به معنی آهسته خواندن آنچنان كه خود انسان هم نشنود می‌باشد.

در تفسیر (علی بن ابراهیم) از امام صادق ـ علیه السّلام ـ چنین نقل شد كه در تفسیر آیه فرمود: الجهر بها رفع الصوت، و التّخافت بها مالم تسمع نفسك، و اقرأ بین ذلك. جهر این است كه زیاد صدا را بلند كنی و اخفات آن است كه حتی خودت نشنوی هیچیك از این دو را انجام نده بلكه حد وسط میان آن دو را انتخاب كن.[3]

و امّا (اخفات) و (جهر) در نمازهای روزانه و شبانه ـ همان گونه كه در بالا اشاره كردیم ـ حكم دیگری است با مفهوم دیگر كه دلایل جداگانه دارد و فق‌های ما (رضوان الله علیهم) مدارك آن را در (كتاب الصلوه) آورده‌اند.

این حكم اسلامی یعنی اعتدال در جهر و اخفات از دو نظر به ما دید و درك می‌بخشد:

نخست از این نظر كه می‌‌گوید: عبادات خود را آن چنان انجام ندهید كه بهانه به دست دشمنان بدهد آنها را به استهزاء و ایرادگیری وادارد چه بهتر كه توأم با متانت و آرامش و ادب باشد كه نه تنها نتوانند بر آن خرده‌گیری كنند بلكه نمونه‌ای از شكوه و ادب اسلامی وابهت و عظمت عبادت گردد.

آنها كه سعی دارند در مواقعی كه مردم استراحت كرده‌اند با صداهای گوش‌خراشی كه از بلند‌گو‌های پر غوغا راه می اندازند موجودیت جلسات خود را نشان دهند و به پندار خود با این عمل صدای اسلام را به گوش دیگران برسانند این نه تنها صدای اسلام نیست بلكه باعث پراكندگی مردم از اسلام و در نتیجه ضربه‌ای است به تبلیغات دینی. [4]

پیام ها [5]

1- اسلام، دينى ميانه و معتدل است، حتّى قرائت نمازش بايد با صدايى ميانه باشد. «وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا»

2- اسلام، غير از نيّت و عمل، به شيوه و كيفيّت عمل هم نظر دارد. نماز بايد روى آداب خاصّ خوانده شود. «لا تَجْهَرْ لا تُخافِتْ‏ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ»
_____________________________________________________
[1] - اسراء ، 110
[2] - به تفسیر نور الثقلین جلد سوم صفحه 233 به بعد مراجعه شود.
[3] - تفسیر نور الثقلین، جلد سوم. ص 234.
[4] - تفسیر نمونه ج 12 ص 327.
[5] - تفسير نور(10جلدى)، ج‏5، ص:133