کاخ آپادانای شوش، عمارتی تاریخی و متعلق به دوران هخامنشیان است که در سال ۱۳۸۰ و با شماره‌ی ۳۹۸۱ به عنوان اثر ملی به ثبت رسید.
شهرستان شوش، بواسطه‌ی آثار و بناهای تاریخی برجای‌مانده از ایران کهن، شهرتی جهانی را از آن خود کرده است. کاخ آپادانا ازجمله آثار تاریخی است که شکوه و عظمت تمدن و فرهنگ غنی ایران را به جهان و جهانیان عرضه می‌سازد. عمارتی کهن که گرد تاریخ، قدمتی به شکوه اقتدار را بر پیکرش ارزانی داشته و دهان هر گردشگر و علاقه‌مند به تاریخ بشریت را به تحسین گشوده‌است. این عمارت تاریخی متعلق به دوران هخامنشیان، در سال ۱۳۸۰ و با شماره‌ی ۳۹۸۱ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است.
جغرافیای کاخ آپادانا
کاخ آپادانای شوش، در استان خوزستان، شهرستان شوش و در محدوده‌ی مربوط به قلعه‌ی شوش قرار گرفته است.به نظر می‌رسد که در نزدیکی این بنای تاریخی، مجموعه‌ای به نام کاخ فرانسوی‌ها که توسط کشور فرانسه ساخته شده است، وجود دارد.اگر از اندیمشک، ۴۰ کیلومتر در جاده‌ای سرسبز و زیبا رانندگی کنیم، به شهر «شوش» می‌رسیم که یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان است. حفاری‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه در ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد محل سکونت کشاورزان بوده، در ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد مردم این مکان در قلعه زندگی می‌کردند و از ۴۰۰۰ سال پیش، اولین مکان روی زمین است که در آن زندگی شهری ایجاد شده است.
تاریخچه‌ی کاخ آپادانای شوش
شهر شوش که می‌توان از آن به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی در ایران یاد کرد، دربرگیرنده‌ی وقایع تاریخی شگرفی از دوران حکومت پادشاهان و امپراتوران ایران کهن، همچون فرمانروایی پادشاهی هخامنشیان است. این خطه از کشور، پاسدار عمارات و آثار تاریخی باشکوه و ارزشمندی است که بیان‌کننده‌ی بخشی از هویت و فرهنگ غنی سرزمینی است بی‌نظیر که تاریخ‌شناسان، باستان‌شناسان و مورخان را به تعظیم و نکوهش وا داشته است. باستان‌شناسان قدمت این شهرستان را به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد نسبت می‌دهند. پیشینه‌ای که تمدنی ناب از ایران کهن را برای آیندگان به ارمغان آورده است. به اعتقاد بسیاری از مورخان و کارشناسان تاریخی، اولین نشانه‌های تمدن بشری در شهرستان شوش، به دهکده‌ای تاریخی و متعلق به دورانی بالغ بر ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد و همین مسئله یکی از دلایل اهمیت و شکوه این منطقه در کشور و سراسر جهان به شمار می‌آید. کاوش‌گران و باستان‌شناسان به دلیل قدمت و اهمیت تاریخی شوش، همچنان به فعالیت‌ها و کاوش‌های خود در جستجوی بخشی دیگر از تاریخ و فرهنگ گذشتگان این سرزمین، ادامه می‌دهند.
بقایای ستون کاخ آپادانای شوش
خوشبختانه به نظر می‌رسد که محوطه‌ی تاریخی شوش در سال ۲۰۱۵ میلادی و در سی و نهمین اجلاس کمیته‌ی میراث جهانی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل متحد (یونسکو)، به ثبت جهانی رسیده است. این مجموعه‌ی تاریخی را عماراتی همچون: کاخ شائور، کاخ آپادانا، دروازه‌ی شرقی، هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش و مجموعه‌ی بناهای تاریخی دوران اسلامی، قلعه‌ی فرانسوی‌ها و تپه‌های آکروپول تشکیل می‌دهند. شهرستان شوش که در گذشته یکی از مهم‌ترین مراکز تمدن و فرهنگ حکومت‌های قدرتمند و باشکوه ایران کهن درنظر گرفته می‌شد، امروز نیز بواسطه‌ی آثار و عمارات ارزشمند تاریخی، از نظر کارشناسان تاریخی و باستان‌شناسان داخلی و خارجی، همچنان باابهت و قابل توجه محسوب می‌شود. کاخ آپادانای این شهرستان یکی از بناهای تاریخی ایران کهن به شمار می‌آید که در سال‌های ۵۱۵ تا ۵۲۱ قبل از میلاد به دستور داریوش کبیر (اولین پادشاه حکومت هخامنشیان) بر فراز عمارات باقی‌مانده از دوران عیلامی‌ها ساخته شده است. برخی از کارشناسان و باستان‌شناسان معتقدند، داریوش این کاخ را به عنوان اقامتگاه یا قصر زمستانی پادشاهان هخامنشی تاسیس کرده است.
بقایای سرستون کاخ آپادانا نگهداری شده در موزه ی شوش
برخی از مورخان و باستان‌شناسان، شهر شوش را در یکی از مراکز مهم مذهبی دوران حکومت داریوش معرفی کرده و علت انتخاب این مکان برای ساخت کاخ آپادانا را نیز همین امر می‌دانند. به نظر می‌رسد که آپادانا نام باستانی بناهایی است متشکل از تالارهایی با ستون‌های متعدد که می‌توان به کاخ آپادانای مجموعه‌ی تخت جمشید به عنوان نمونه‌ای جالب و ستودنی از این گونه عمارات، اشاره کرد. در سال ۱۸۴۹ کاوش‌ها و حفاری‌های متعددی بر آثار باقی‌مانده از شهر شوش، شروع شد که آثار شگفت‌انگیز و ارزشمندی از قرون مختلف ایران از جمله امپراتوری هخامنشیان، حکومت ساسانیان، دوران ایلامیان، دوران اسلامی و حتی به اعتقاد برخی از کارشناسان تاریخی، دوران قبل از تاریخ نیز توسط کاوش‌گران کشف و ضبط شد. این در حالی است که به نظر می‌رسد پس از کاوش‌ها و بررسی‌های صورت گرفته توسط گروهی از باستان‌شناسان فرانسوی به سرپرستی مارسال دیولافوا این مجموعه در سال ۱۸۸۰ میلادی کشف شد. متاسفانه در پی کشف این کاخ توسط باستان‌شناسان فرانسوی، ستون‌ها و سرستون‌های کاخ بوسیله‌ی اره بریده و به کشور فرانسه انتقال داده شد. این درحالی است که تنها چند زیرستون در این منطقه باقی‌مانده و اکثر اشیا کشف شده، به موزه‌ی لوور فرانسه منتقل و در آنجا نگهداری می‌شوند.تمامی آثار معماری کشف شده ی دوره هخامنشی از محوطه شوش،آجر لعابدار بی‌نظیری است که به نام پیتورسک گفته می‌شود .
جالب است بدانید که این کاخ ۷۰ سال پس از کشف به ثبت ملی رسیده است. از نکات مهمی که در کاوش‌های صورت گرفته بر کاخ آپادانا وجود دارد، می‌توان به کشف کتیبه‌ای مربوط به دوران پادشاهی داریوش اشاره کرد که روی آن نوشته‌ای از قول داریوش حک شده که بیانگر شرح ساخت کاخ آپادانا است.
اردشیر، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه مردمان، شاه روی این زمین، پسر داریوش شاه، داریوش پسر اردشیر شاه، اردشیر پسر خشایارشاه، خشایارشاه پسر داریوش شاه، داریوش پسر و پشتاسپه، هخامنشی می‌گوید: داریوش جد من این آپادانا را ساخت، سپس، در زمان پدربزرگم اردشیر، آپادانا سوخت. حال به خواست اهورامزدا آناهیتا و میترا، من فرمان به بازسازی آپادانا دادم. اهورامزدا ،آناهیتا و میترا مرا در برابر تمام بدی‌ها حفظ کنند و نیز آنچه را انجام دادم.
کتیبه داریوش موزه لور
طبق نوشته‌ی حک شده در این کتیبه، به نظر می‌رسد که این کاخ، در سال‌های بعد از مرگ داریوش و در زمان سلطنت اردشیر اول (نوه‌ی داریوش) دچار حریق شده و پس از آن، توسط اردشیر دوم (نوه‌ی داریوش) مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
معماری کاخ آپادانای شوش
کاخ آپادانای شوش، به دستور داریوش کبیر، پادشاه حکومت هخامنشیان به مساحت ۱۰ هزار و ۴۳۴ متر مربع احداث شده است. معماری صورت گرفته در این مجموعه‌ی عظیم، بسیار فوق‌العاده و قابل توجه است. معمار و طراحان این عمارت کهن بخش‌های مختلفی از جمله تالار بار عام، حرم‌سرا، دروازه، کاخ پذیرایی و سه حیاط مرکزی را طراحی و ساخته‌اند. به نظر می‌رسد که دیوارهای بخش داخلی این کاخ با استفاده از آجر لعابدار ساخته شده است. این آجرها توسط هنرمندان ایران کهن به نقوش سپاه جاویدان، شیر بالدار و گل نیلوفر آبی تزئین شدهاند. آثاری که از این آجرها برجای مانده است، امروزه در موزه‌های کشورهای خارجی و داخلی نگهداری می‌شود. کارشناسان معماری معتقدند که طرح کاخ به صورت عمارتی است کوشک مانند که از ۳ ایوان متشکل از چندین ستون که در بخش‌های شمالی، غربی و شرقی قرار گرفته‌اند، تشکیل شده است. مجموعه‌ی کاخ آپادانا از اتاق‌ها و تالارهای بسیاری برخوردار است که درحال حاضر تنها ۱۱۰ اتاق و تالار آن توسط کاوش‌گران و باستان‌شناسان کشف شده است. به نظر می‌رسد این کاخ از ۶ حیاط برخوردار است که ۳ حیاط بسیار وسیع در پیرامون محور شرقی و غربی احداث شدهاند. این حیاط‌ها داخل کاخ آپادانا قرار گرفته و توسط راهرویی بزرگ به قسمت شمالی متصل شدهاند. ۳ حیاط کوچک‌تر نیز در قسمت شمالی کاخ آپادانا طراحی و ساخته شدهاند. طراحان این مجموعه‌ی تحسین‌برانگیز تاریخی، توسط تعبیه‌ی این حیاط‌ها، روشنایی و تهویه‌ی اتاق‌ها و عمارات مختلف کاخ را تامین می‌کردند. در بخش مرکزی تالاری تعبیه شده که به تالار مرکزی مشهور است. کارشناسان معماری ابعاد این تالار را ۵۸ *۵۸ متر برآورد کرده‌اند. به نظر می‌رسد که این قسمت از کاخ، از۳۶ ستون برخوردار است که ارتفاع این ستون‌ها بالغ بر ۲۰ متر تخمین زده شدهاند. جالب است بدانید که معماران و سازندگان این کاخ زیبا و تحسین‌برانگیز، ستون‌های کاخ را به صورت کله‌گاوی طراحی و ساخته‌اند. ایوان‌های این اثر تاریخی نیز متشکل از دو ردیف ستون است که تعداد هرکدام ۶ عدد در نظر گرفته شده است.
از جمله نکات تحسین‌برانگیز و حیرت‌آور که معماران و طراحان ساخت این مجموعه‌ی تاریخی در نظر گرفته‌اند، حضور سکویی است که به نظر می‌رسد کاخ آپادانا روی آن ساخته شده است. همانگونه که می‌دانید، کاخ‌هایی که در مجموعه‌ی تخت جمشید، احداث شدهاند، روی صفه‌ای از جنس سنگ قرار گرفته که به دامنه‌ی کوه رحمت شهرت دارد. درواقع مسطح و هموار کردن چنین بخشی که بالغ بر ۱۲ هکتار است، امری بسیار سخت و سنگین بوده است. کانال‌کشی روی چنین صخره‌ای دشوار و طاقت‌فرسا به نظر می‌آید و این از هنر و استادی معماران و سازندگان این بنای عظیم تاریخی محسوب می‌شود. این درحالی است که در کاخ آپادانای شوش، آن‌سوی هنر شگفت‌انگیز معماری را که در نوع خود جالب و ستودنی است، مشاهده خواهید کرد. چرا که در این مجموعه‌ی زیبا، صفه‌ی طبیعی همانند مجموعه‌ی تخت جمشید حضور نداشته و طراحان و سازندگان این کاخ، از سکویی مصنوعی استفاده کرده‌اند. اینجا است که شاهکار هنر معماری دوران حکومت هخامنشیان مشاهده می‌شود. معماران و باستان‌شناسان ابعاد این صفه‌ی مصنوعی را تقریبا برابر با ابعاد صخره‌ی مجموعه‌ی تخت جمشید برآورد کرده‌اند. به نظر می‌رسد، پس از مسطح و هموار شدن صخره‌ی مورد نظر، معماران و مهندسان بابلی طبق روشی با قدمت هزارسال، از خشت خام استفاده کرده و پی عمارت کاخ آپادانا را پایه‌ریزی کرده‌اند. قطعا این عملیات بسیار سخت و طاقت‌فرسا بوده و مدت زمان بسیاری را برای ساخت و ساز آن در نظر گرفته‌اند.
موزه لور پاریس بخش آثار پارسی
شوش و مارسل و ژان دیولافوا (Marcel-August & Jane Dieulafoy)
مادام ژان دیولافوا همسر مارسل اوگوست دیولافوا (۱۸۴۳ـ ۱۹۲۰)، مهندس راه و ساختمان و باستان‌شناس فرانسوی بود و به همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی سه بار به ایران سفر کردند. اولین مسافرت آنها در سال ۱۸۸۱ به بنادر جنوبی ایران صورت گرفت. مادام دیولافوا مطالعات و مشاهدات اجتماعی و یافته‌های باستان‌شناسی همسرش را به صورت یادداشت‌های روزانه جمع‌آوری کرد و در دو کتاب جداگانه انتشار داد.
کتاب اول با نام مسافرت دیولافوا در ایران و شوش و کلده است.دیولافوا در در ۲۰ اکتبر ۱۸۸۶ به دریافت مدال لژیون دونور نائل آمد.
ژان دیولافوا در کتاب خاطراتش راجع به کاخ آپادانای شوش می‌گوید:
دیروز گاو سنگی بزرگی را که در روزهای اخیر پیدا شده است با تاسف تماشا می‌کردم. نزدیک دوازده هزار کیلو وزن دارد! تکان دادن چنین توده‌ی عظیمی ناممکن است. بالاخره نتوانستم به خشم خود مسلط شوم، پتکی به دست گرفتم و به جان حیوان سنگی افتادم. ضربه‌های وحشیانه به او زدم. سرستون در نتیجه‌ی ضربه‌های پتک مانند میوه‌ی رسیده از هم شکافت. یک تکه سنگ بزرگ از آن پرید و از جلوی ما رد شد، اگر با چالاکی خودمان را کنار نمی‌کشیدیم پایمان را خرد می‌کرد.
گاو سنگی شکسته شده توسط دلافوا
قطعه سر گاسنگی شکسته شده در محوطه
معماران فرانسوی در سال ۱۸۴۴ میلادی دوباره پس از ۴ سال به ایران سفر کردند و بدون در نظر گرفتن مفاد قرارداد با دولت ایران و با توسل به روش‌های غیر قانونی ، اشیاء مکشوفه و حتی اجزاء معماری را که جا به جایی آنها به صراحت در توافق نامه ایران منع شده بود، به موزه « لوور» پاریس منتقل کردند. دربار قاجار که متوجه عهدشکنی دیولافوا شده بود، رسماً در این مورد به دولت فرانسه اعتراض کرد، اما دولت فرانسه این اعتراض را جدی تلقی نکرد و فقط برای رفع کدورت از شاه ایران دعوت کرد تا برای بازدید از نمایشگاه اشیاء مکشوفه در شوش به فرانسه سفر کند. این سفر سومین و آخرین سفر شاه قاجار به اروپا و فرنگستان بود که در سال ۱۳۰۷ هـ . ق / ۱۸۸۹ م. انجام شد. شاه از نمایشگاه اشیاء شوش در پاریس بازدید کرد و تحت تأثیر آن قرار گرفت و سرانجام از اعتراض خود صرف نظر کرد و مقدمات کار برای انعقاد قرارداد جدیدی درباره کاوش‌های فرانسویان در شوش فراهم آمد.
شیر بالدار موزه لور پاریس
شیر بالدار آجر لعابدار موزه لور پاریس
سربازان جاویدان هخامنشی آجر لعابدار موزه لور پاریس
آجرهای لعابدار با تصویر شیر شوش هخامنشی موزه لور پاریس سالن فیروزه
شوش هخامنشی موزه لور پاریس
اشیای باستانی پرشماری بوسیله این زوج از کاخ‌های هخامنشی داریوش بزرگ و اردشیر دوم در شوش به موزه لوور پاریس انتقال یافت که اکنون در معرض نمایش قرار دارد.
گردنبند طلا و فیروزه شوش هخامنشی موزه لور پاریس
دستبند طلا شوش هخامنشی موزه لور پاریس
ظرفسفالین لعابدار شوش هخامنشی موزه لور پاریس
آجر لعابدار هخامنشی شوش موزه لور پاریس
در ارائه‌ی این مقاله سعی شد نکاتی جامع و مفید در مورد معماری و تاریخچه‌ی مجموعه‌ی کاخ آپادانای شوش در اختیار شما عزیزان و علاقه‌مندان تاریخ و معماری ایران کهن قرار دهیم. امید است که توانسته باشیم به این مهم دست یابیم.
منابع: wikipedia|isfahan|radiofarhang|wpm
منبع تصاویر: سایت موزه‌ی لور پاریس
