ارگ تاريخي بهارستان از نمادهاي تاريخ ماندگار و شکوهمند خراسان جنوبي با وجود پيشينه تاريخي اکنون حال و روز خوشي ندارد.
احداث ارگ بهارستان به زمان "امير علم خان"، فرزند "امير علم خان اول" برمي‌گردد و از وقايع مهم تاريخي آن مي‌توان به پناهنده شدن "لطفعلي خان زند" و همراهانش به ارگ اشاره کرد.
ساختمان اصلي ارگ به صورت هشت ضلعي است که طبقه اول شامل حجره‌ها و اتاق‌هايي مجزا و مخصوص سربازان و ماموران دولتي بوده و طبقه دوم شامل دالان مرکزي مدوري است با راهروهايي که از آن منشعب شده است.
در اين طبقه محل‌هاي مخصوص براي برافروختن مشعل‌ها و همچنين تيرکش‌هايي براي ديده‌باني، مُشرف بر تمام قسمت‌هاي ارگ مشاهده مي‌شود.
اصلي‌ترين بخش کوشک اختصاص به فضاي شاه‌نشين دارد که با تزئينات گچ‌بري و آئينه‌کاري مزين شده است.
اتاق شاه‌نشين لاوه بر فرم خاص معماري خود، مشرف بر کشتزارها و عنابستان‌هاي مجاور و باغ بهارستان بوده است.
کوشک مرکزي آخرين طبقه احداث شده در بنا است که به فرم چند ضلعي با نورگيرهايي گوناگون است، برج اصلي بنا با آجرکاري به شيوه رگچين و از نوع طرح لوزي و به صورت نقش برجسته مزين شده است.
اين شيوه آجرکاري از ويژگي‌هاي دوره زنديه است، از ديگر عناصر معماري ارگ، حصار و برج‌هاي مربوط به آن بوده که بخشي از ديوار اصلي به ساختمان کوشک متصل شده و در طول ديوار از پشت بندهايي براي تقويت شالوده حصار استفاده شده است.
ارگ بهارستان يکي از مهم‌ترين آثار تاريخي شهر بيرجند است که متعلق به دوره افشار بوده و در تاريخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيد، اما هم اکنون نه تنها از اين مکان استفاده مسکوني، بلکه به عنوان انبار ضايعات نيز از آن استفاده مي‌شود و بافت با ارزش اين بنا نيز رو به تخريب است.
اين بناي با ارزش تاريخي با نمايي زيبا و سترگ و ساختاري ظريف و چشم‌نواز توجه هر رهگذر و پژوهشگري را به خود جلب مي‌کند.
ارگ بهارستان که در بيرجند به باغ زرشکي نيز شهرت دارد، از آثار تاريخي دوره افشاريه به حساب مي‌آيد که در سال‌هاي 1205 و 1206 هجري قمري ساخته شده است.
بناي تاريخي ارگ بهارستان يکي از بزرگترين و باشکوه‌ترين باغ‌هاي ايراني بوده که متاسفانه سال‌ها قبل از شناسايي و ثبت آن در فهرست آثار ملي بخش گسترده‌اي از آن توسط نهادهاي مختلف دولتي و نيمه دولتي مجزا شد و آنچه از اين باغ باشکوه باقي مانده، کوشکي نيمه ويران و فضاهاي مخروبه است.
وجود مصالح ساختماني از جمله آجر و سنگ در محوطه اين بناي تاريخي نشانگر تداوم اقدام‌هاي استحکام بخشي و مرمتي در اين بنا توسط ميراث فرهنگي است.
قلعه خشتيدومين بخش عمده مجموعه ساختمان بزرگي است که تماما با خشت و ملات گل ساخته شده و گذر زمان و آسيب‌هاي وارده به بنا باعث شده نتوان درکي از پلان و طرح بنا به دست آورد، اما وجود برج بزرگي در جنوب غرب آن نشان دهنده کاربري دفاعي آن است و اين احتمال را تقويت مي‌کند که بخشي از ديوار دفاعي شهر يا شهربند بوده است.
مدرسه نسوان سومين بخش عمده مجموعه ارگ بهارستان که در شمال مجموعه قرار دارد که شامل يک صحن بزرگ به مساحت 1200 متر مربع و اطاق‌ها و حجره‌هاي پيرامون آن است؛ اين بخش نسبت به دو قسمت ديگر متاخرتر بوده و در زمان سلسله قاجار ساخته شده است.
مدرسه نسوان از لحاظ معماري کاملا قابل شناسايي بوده و فضاهاي آن از سلامت بيشتري برخوردار است.
ويژگي عمده مدرسه نسوان جايگاه شاخص فرهنگي آن است، به گونه‌اي که يکي از نخستين مراکز آموزش دخترانه در ايران است که علوم و فنون جديد را آموزش مي‌داده است.
