1- حركت كنيد!
سريع بگوييد بهترين چيز براي فعال كردن و سلامت مغز چيست؟ حساب ديفرانسيل؟ شطرنج؟ نه! بهترين چيز براي "تيز كردن" مغز شما ممكن است يك جفت كفش ورزشي باشد؟ بله! با پوشيدن اين كفش‌ها مي‌توانيد سرعت كار قلب‌تان را بالا ببريد. "بهترين توصيه‌اي كه مي‌توانم براي سالم و جوان نگه داشتن مغزتان بكنم ورزش ايروبيك است." اين را دكتر دونالد استوس، متخصص روان‌شناسي اعصاب مي‌گويد. دكتر مارك مك دانيل، استاد روان‌شناسي دانشگاه واشنگتن نيز با اين عقيده موافق است، اما اضافه مي‌كند كه "من يك برنامه تركيبي ايروبيك و تمرين با وزنه را پيشنهاد مي‌كنم." بررسي‌ها نشان مي‌دهد افرادي كه هر دو نوع ورزش را انجام مي‌دهند بهترين نتيجه را گرفته‌اند.
همين‌طور كه سن ما بيشتر مي‌شود، اتصالات شاخه مانند بين سلول‌هاي مغزمان (نرون‌ها) از بين مي‌رود. اين اتصالات يا همان "سيناپس"ها در تفكر ما نقش مهمي دارند. و به مرور زمان مغز ما به معني واقعي قدرتش را از دست مي‌دهد. پس براي اين‌كه به تدريج به يك "آدم خنگ!" تبديل نشويم مجبوريم به ورزش رو بياوريم. مك دانيل مي‌گويد شايد قابل توجه‌تر‌ين نكته در مطالعات امروزي در مورد مغز كشف اين حقيقت باشد كه "ورزش مي‌تواند از بروز برخي انواع زوال عقل جلوگيري كند". ورزش حتي ممكن است در بازگشت حافظه هم موثر باشد.
هزاران بررسي كه بر روي حيوانات انجام شده نشان مي‌دهد ورزش‌هاي ايروبيك علاوه بر ديگر مزاياي‌شان باعث مي‌شوند مويرگ‌ها در مغز گسترش بيشتري پيدا كنند. يعني جريان خون بيشتر، موادغذايي بيشتر، و - لازمه اصلي سلامت مغز - اكسيژن بيشتري به مغز راه پيدا مي‌كند.
"آرتور كرمر"، محقق برجسته در زمينه ورزش و سلامت مغز در دانشگاه ايلينويس است. او و همكارانش در حين مطالعه در چند سال اخير به دو نتيجه دست يافته‌اند: اول؛ مغز افرادي كه اندام متناسبي دارند بهتر كار مي‌كند. و دوم؛ افرادي كه اندام‌شان متناسب نبوده اما آن را متناسب كرده‌اند باعث تقويت مغز خود شده‌اند. نتيجه دوم اهميت حياتي دارد. شكي وجود ندارد كه ورزش و فعاليت باعث زيرك‌تر شدن شما مي‌شود، و به گفته كرمر اين اتفاق در همه مراحل زندگي ممكن است. و اين نكته نيز به همان اندازه اهميت دارد كه ورزش با بيماري‌هاي قلبي، چاقي، ديابت و بيماري‌هاي ديگري را كه خطر ايجاد مشكلات مغزي با بالا رفتن سن را افزايش مي‌دهند، به تعويق مي‌اندازد.
2- مغزتان را خوب تغذيه كنيد!
از طريق شكم‌تان هم مي‌توانيد به هوش و ذكاوت بيشتر دست پيدا كنيد. چه طور؟ خيلي ساده است همه ما شنيده‌ايم كه آنتي‌اكسيدان‌ها دشمن سرطانند. خوردن غذاهاي حاوي اين مولكول‌ها، كه راديكال‌هاي آزاد را خنثي مي‌كنند، مي‌تواند براي مغز ما هم مفيد باشد. راديكال‌هاي آزاد نرون‌هاي مغز را از بين مي‌برند. و بسياري از سبزي‌ها و ميوه‌هاي رنگارنگ سرشار از آنتي‌اكسيدان هستند. همين‌طور برخي دانه‌هاي گياهي، غلات كامل، مغزها و ادويه‌جات. با اين حال تغذيه كلي اهميت بيشتري دارد. پس در كنار يك برنامه دايمي ورزش، تغذيه صحيح را هم فراموش نكنيد تا از بيماري‌هايي كه بشر مدرن وارث آن است در امان باشيد. دكتر كارول گرينوود، محقق مسايل مربوط به سالخوردگي در دانشگاه تورنتو مي‌گويد: "فشار خون بالا، ديابت، چاقي و كلسترول بالا همگي زندگي را براي مغز شما دشوار مي‌كنند."
اگر رژيم غذايي شما سنگين است، احتمالا خودتان هم سنگين هستيد! همان وزني كه موقع بالا رفتن از پله‌ها مزاحم پاهاي شماست، موقع پيدا كردن پاسخ هوشمندانه يا راه‌حل سريع براي مشكلات نيز مزاحم مغزتان است. گرينوود مي‌گويد بهترين چيزهايي كه مي‌توانيد براي جسم‌تان بخوريد همان چيزهايي هستند كه براي مغزتان هم بهترين‌اند. هر چه باشد مغز هم بخشي از بدن شماست.
3- سرعت مغزتان را بالا ببريد!
متاسفانه بايد بگوييم به طور طبيعي عملكرد مغز ما در اوج جواني و در سن 30 سالگي (بله، 30 سالگي!) سير نزولي خود را آغاز مي‌كند. اما نااميد نشويد: پيش از اين تصور مي‌شد جلوگيري از اين روند امكان ندارد. اما تعداد بسيار زيادي از مطالعات نشان مي‌دهد افراد در هر سني مي‌توانند به مغزشان ياد بدهند كه با سرعت بيشتري كار كند و در واقع جوان‌تر بماند. دكتر ميشل مرزنيچ متخصص اعصاب در دانشگاه كاليفرنيا مي‌گويد: "مغز شما يك ماشين يادگيرنده است." و ما با ارايه ابراز درست مي‌توانيم به آن ياد بدهيم كه مثل دوران جواني‌مان عمل كند. تنها چيزي كه لازم داريم قدري تمرين متعهدانه است: ورزش‌هايي براي مغز.
مرزنيچ يك برنامه آموزشي كامپيوتري ايجاد كرده كه مي‌تواند سرعت پردازش اطلاعات در مغز را افزايش دهد (در سايتpositscience,com) از آن‌جا كه بيشتر اطلاعات دريافتي ما از طريق صحبت است، اين برنامه با استفاده از زبان و شنوايي كار مي‌كند تا هر دو عامل سرعت و دقت را بهبود بخشد. در طول دوره آموزش از شما خواسته مي‌شود با سرعت هر چه بيشتر صداها را از هم تشخيص دهيد (مثلا بين داگ (dog) و باگ (bog)). مرزنيچ مي‌گويد اين تا حدي شبيه يك مربي تنيس است كه توپ‌ها را سريع‌تر و سريع‌تر به سوي شما پرتاب مي‌كند تا در طول تعطيلات شما را فعال نگه دارد. ممكن است در ابتدا با سرعت كمي شروع به كار كنيد، اما روزي مي‌رسد كه كاملا فرز و چابك شده‌ايد.
تا به حال FDA هيچ برنامه نرم‌افزاري را براي درمان تحليل قواي ادراك تاييد نكرده است، اما تعداد روزافزون مطالعات علمي نشان مي‌دهد برنامه‌هايي مثل برنامه مرزنيچ مي‌تواند باعث كاهش پيري معمول مغز شود و يا حتي زوال عقل را درمان كند. به عقيده متخصصان اعصاب، بزرگ‌ترين يافته در تحقيقات مربوط به مغز در ده سال اخير اين بوده كه مغز در هر سني به شدت انعطاف‌پذير است. اگر از مغزتان بخواهيد كه ياد بگيرد، ياد مي‌گيرد و ممكن است سرعت اين فرايند هم افزايش پيدا كند. براي اين‌كه مغزتان را جوان و پذيرا نگه داريد مي‌توانيد از نرم‌افزار‌هايي مثل برنامه مرزنيچ استفاده كنيد، و يا يكي از ميليون‌ها روشي را انتخاب كنيد كه شما را به مبارزه مي‌طلبد و به هيجان مي‌آورد: بازي پينگ‌پنگ، انواع پازل‌ها، ياد گرفتن يك زبان جديد، ياد گرفتن موسيقي، ياد گرفتن شيوه پرورش يك گياه خاص، كشف ظرافت‌هاي درست كردن قهوه و ... و البته دوباره آموختن حساب ديفرانسيل.
مرزنيچ مي‌گويد: "هر كاري كه نياز به تمركز زياد دارد و كاملا رضايت‌بخش است، مغز، شما را در حالت يادگيري قرار مي‌دهد و در نتيجه باعث فعال شدن آن مي‌شود. او خودش "4000 سرگرمي" دارد كه پرورش باغ انگور و فروشگاه چوب هم جزء آن‌هاست.
4- آرام باشيد!
با خواندن اين مطالب ممكن است فكر كنيد خوب، پس تا مغزم از بين نرفته بروم و در كلاس‌هاي حساب و موسيقي و زبان و ... ثبت‌نام كنم! صبر كنيد! نفسي بكشيد، آرام باشيد. خوب!
به همان اندازه كه به كار گرفتن مغز اهميت دارد، آرام ماندن هم مهم است. جينساك كيم از دانشگاه واشنگتن در مقاله‌اي در مورد مغز و استرس با قاطعيت تمام بيان مي‌كند كه استرس غير مفيد اثر نامطلوبي بر سلول‌هاي مغز دارد كيم مي‌نويسد استرس مي‌تواند "فرايندهاي ادراكي مثل يادگيري و حافظه را مختل كند و در نتيجه كيفيت زندگي انسان را كاهش دهد." مثلا استرس مي‌تواند بخشي از مغز به نام هيپوكامپ را كه محل اصلي شكل‌گيري حافظه است به شدت تضعيف كند. ورزش هميشه يك عامل قدرتمند براي مبارزه با غول استرس بوده است؛ همان‌طور كه فعاليت‌هاي آرام‌بخش مثل يوگا و مديتيشن چنين تاثيري دارند. پس هنگامي كه به ورزش‌هاي ذهني (درس‌هاي زبان و موسيقي و ...) مي‌پردازيد، مطمئن شويد كه راحت هستيد و كارتان با تفريح و لذت همراه است.
5- به مغزتان هم استراحت بدهيد!
شايد بتوان گفت اوج آرامش و قدرت ذهني حاصل از آن در حال خواب اتفاق مي‌افتد. دفعه بعد كه روي يك مساله پيچيده كار مي‌كنيد، خواه يك اثبات رياضي باشد يا انتخاب ماشين مناسب براي خانواده، واقعا مي‌ارزد كه "روي آن بخوابيد!"
محققان مدرسه پزشكي هاروارد شرايطي را كه در آن افراد به راه‌حل‌هاي خلاقانه مي‌رسند، مورد بررسي قرار دادند. در يك مطالعه نشان داده شد كه يك خواب خوب شبانه شانس افراد را در پيدا كردن راه‌حل خلاقانه براي مسايل رياضي در روز بعد دو برابر مي‌كرد و نظريه آن‌ها اين است كه مغز در حالت خواب در سطح گسترده‌اي قادر به تركيب و تلفيق اطلاعات پيچيده است.
6- كمي بخنديد!
طنز و شوخي باعث انگيزش بخش‌هايي از مغز ما مي‌شود كه دوپامين، پيام‌رسان شيميايي "احساس خوب" را مصرف مي‌كند. اين ويژگي خنده را جزء آن دسته از فعاليت‌هايي قرار مي‌دهد كه مي‌خواهيد دوباره و دوباره آن‌ها را انجام دهيد، مثل خوردن شكلات. خنده براي مغز دلپذير و حتي "اعتيادآور" است.
اما آيا شوخي مي‌تواند ما را باهوش‌تر كند؟ اين قضيه هنوز كاملا روشن نيست و نياز به مطالعات بيشتر دارد، ولي نتايج اوليه اميدبخش هستند.
7- با بالا رفتن سن بهتر شويد!
با اين‌كه جوامع امروزي به جوانان اهميت زيادي مي‌دهند، اما هيچ كس براي اين‌كه به 20 ساله‌ها هم اجاز نامزد شدن در انتخابات رياست جمهوري داده شود تقاضاي تجديدنظر در قانون اساسي نمي‌كند. شما هم در مورد عقل و درايت افراد پيرتر شنيده‌ايد؟ دانشمندان در حال بررسي اين موضوع هستند كه عقل و خرد در سطح عصب شناختي چگونه كار مي‌كند.
مرزنيچ مي‌گويد وقتي شما مسن‌تر هستيد، در مغزتان ميليون‌ها سناريوي كوچك اجتماعي ضبط كرده‌ايد كه در هر زمان مي‌توانيد به آن‌ها رجوع كنيد. به علاوه، او اشاره مي‌كند كه شما در تركيب و تكميل اين اطلاعات بهتر از هميشه عمل مي‌كنيد.
افراد پيرتر در حل مسايل بهتر عمل مي‌كنند، چرا كه آن‌ها نسبت به جوان‌تر‌ها اطلاعات ذهني بيشتري براي بهره‌گيري دارند. به همين دليل است كه افراد در دهه‌هاي 50 و 60 زندگي، "خردمند" مي‌شوند. اين افراد كساني هستند كه ما براي گرفتن بهترين توصيه‌ها به آن‌ها رو مي‌آوريم، و دوست داريم شركت‌ها و كشورهاي‌مان در دست آن‌ها باشد. و شايد به همين خاطر است كه از قديم مي‌گفتند: "الهي پير شي جوون!"
منبع : مجله موفقیت /ويليام اسپيد ويد/ زينب شاهدي
