تأملی بر مسأله حجاب
اطلاعیه مسابقه سیر مطالعاتی آثار شهید مطهری
مقدمه
مطلب حاضر سومین سلسله از مباحث مهم و مورد نیاز جامعه امروز ماست که بنا به ضرورت زمان و با توجه به معرفی اجمالی آثار ارزشمند علامه شهید مرتضی مطهری تحت عنوان مسأله حجاب، از کتابی با همین نام، برای کاربران محترم و علاقمندان به آشنایی با آثار آن استاد فرزانه برگزیده شده است. به امید توسعه ارزشها و معیارهای دینی و قرآنی در زندگی فردی و اجتماعی و تقویت بنیه فکری و فرهنگی آنان که بدنبال درک عمیقتر و دقیقتر آموزههای برگرفته از آیات و روایات و رویکرد اندیشهورزان و متفکران متعهد و مسئول کشورمان میباشند.
این همه تأمل بر مسأله حجاب، چرا؟
«هدف ... از طرح و بحث و نشر مسأله حجاب این است که احساس شد گذشته از انحرافات عملی فراوانی که در زمینهی حجاب به وجود آمده این مسأله و سایر مسائل مربوط به زن وسیلهای شده در دست یک عده افراد ناپاک و مزدور صفت که از این پایگاه علیه دین مقدس اسلام جار و جنجال تبلیغاتی راه بیندازند. بدیهی است در شرایط موجود که نسل جوان از جنبه مذهبی به قدر کافی راهنمایی نمیشود این تبیلغات آثار شوم خود میبخشد... .» (مسأله حجاب، مرتضی مطهری، ص22)
«بدون شک پدیده برهنگی بیماری عصر ما است دیر یا زود این پدیده به عنوان یک «بیماری» شناخته خواهد شد... خود پیشتازان غربی ماهیت این پدیده را (بزودی) اعلام خواهند کرد. ولی ما اگر به انتظار اعلام آنها بنشینیم میترسیم خیلی دیر شده باشد.» (همان، ص 12)
کلمه حجاب هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب ... استعمال کلمه حاجب در مورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتاً جدید است. در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقها؛ کلمه "ستر" که به معنی پوشش است به کار رفته است، فقها؛ چه در کتاب الصلوة و چه در کتاب النکاح که متعرض این مطلب شدهاند، کلمه "ستر" را به کار بردهاند نه کلمه حجاب را.
اگرچه نویسندگان و متفکران غربی نوشتهها و آثار قابل توجهی را در این خصوص به رشته تحریر در آورده و درباره آثار و تبعات شوم عدم رعایت شئون اخلاقی بویژه مسأله حجاب و روابط بین زنان و مردان بسیار نوشتهاند، اما تکیه و تاکید بر منابع وحیانی و قرآنی و ارائه رویکرد دانشمندان دینی و استناد بر براهین عقلی و نقلی و حتی تاریخی، ما را بیش از پیش با عوارض خانمان برانداز فرهنگ برهنگی و شکسته شدن حریم بین زنان و مردان در عرصه اجتماع آشنا نموده و در نتیجه تحکیم بنیاد خانواده و بازشناسی جایگاه و مقام محترم بانوان در جامعه را به دنبال خواهد داشت.
به منظور پرهیز از اطاله کلام به جاست مفهوم و چرایی حجاب و فلسفه و پیشینه پوشش در بین جوامع مختلف را با عنایت به کتاب مسأله حجاب استاد شهید مرتضی مطهری مرور کنیم.
حجاب یا پوشش؟!
«کلمه حجاب هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب ... استعمال کلمه حاجب در مورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتاً جدید است. در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقها؛ کلمه "مستتر" که به معنی پوشش است به کار رفته است، فقها؛ چه در کتاب الصلوة و چه در کتاب النکاح که متعرض این مطلب شدهاند، کلمه "مستتر" را به کار بردهاند نه کلمه حجاب را.
بهتر این بود که این حکم عوض نمیشد و ما همیشه همان کلمه «پوشش» را به کار میبردیم. زیرا چنانکه معنی شایع لغت حجاب، پرده است، و اگر در مورد پوشش به کار برده میشود به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همین امر موجب شد که عده زیادی گمان کنند که اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوش باشد و بیرون نرود؟» (همان، ص 64)
پوشش و زندانی شدن زن!
«وظیفه پوشش که اسلام برای زنان مقرر کرده است، بدین معنی نیست که از خانه بیرون نروند، زندانی کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست، در برخی کشورهای قدیم مثل ایران قدیم و هند، چنین چیزهایی وجود داشته است ولی در اسلام وجود ندارد.
پوشش زن در اسلام این است که زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوهگری و خودنمایی نپردازد. آیات مربوطه همین معنی را ذکر میکند و فتوای فقها هم مؤید همین مطلب است. (همان، ص 64)
حجاب در قرآن وجود ندارد
«در آیات مربوطه لغت حجاب به کار نرفته است. آیاتی که در این باره هست... حدود پوشش و تماسهای زن و مرد را ذکر کرده است، بدون آن که کلمه حجاب را بکار برده باشد. آیهای که در آن کلمه حجاب بکار رفته است مربوط است به زنان پیغمبر اسلام.
وظیفه پوشش که اسلام برای زنان مقرر کرده است، بدین معنی نیست که از خانه بیرون نروند، زندانی کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست، در برخی کشورهای قدیم مثل ایران قدیم و هند، چنین چیزهایی وجود داشته است ولی در اسلام وجود ندارد.
قرآن کریم صریحاً به زنان پیغمبر میگوید... در خانههای خود بمانید. اسلام میخواسته است «امهاتالمؤمنین» که خواه ناخواه احترام زیادی در میان مسلمانان داشتند از احترام خود سوء استفاده نکنند و احیاناً ابزار عناصر خودخواه و ماجراجو در مسائل سیاسی و اجتماعی واقع نشوند. و چنانکه میدانیم یکی از «امهاتالمؤمنین»(عایشه) که از این دستور تخلف کرد ماجراهای سیاسی ناگواری برای جهان اسلام بوجود آورد. خود او (عایشه) همیشه اظهار تأسف میکرد و میگفت دوست داشتنم فرزندان زیادی از پیغمبر میداشتم و می مردند اما به چنین ماجرایی دست نمیزدم. (همان، ص 65)
سّر در حجاب ماندن زنان پیامبر
سرّ این که زنان پیغمبر ممنوع شدند از این که بعد از آن حضرت با شخص دیگری ازدواج کنند به نظر من همین است. یعنی شوهر بعدی از شهرت و احترام زنش سوء استفاده میکرد و ماجراها میآفرید (و احیاناً از احترام و جایگاه ویژه زنان پیغمبر در بین مسلمانان سوءاستفاده میشد.) (همان، ص 65)
در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی هر جا نام آیه حجاب آمده است، مثلاً گفته شده قبل از نزول آیه حجاب چنان بود و بعد از نزول آیه حجاب چنین شده مقصود این آیه (آیه 54 سوره احزاب) است که مربوط به زنان پیغمبر است، نه آیات سوره نور(همان، ص 66)
پوشش محرومیت و محدودیت است
پیآمد اصلی و اساسی پوشش، هم محدودیت است و هم محرومیت. اما محرومیت کامجویان و طالبان روابط نامشروع و سوء استفاده کنندگان از زن و محدودیت در روابط ناسالم بین زنان و مردان و نیز مختص نمودن تمتعات زناشویی به محیط خانوادگی و همسران مشروع. «از نظر اسلام محدودیت کامیابیهای جنسی به محیط خانوادگی و همسران مشروع از جنبه روانی به بهداشت روانی اجتماعی کمک میکند. و از جنبه خانوادگی سبب تحکیم روابط افراد خانواده و برقراری صمیمیت کامل بین زوجین میگردد و از جنبه اجتماعی موجب حفظ و ... نیروی کار و فعالیت اجتماعی میگردد و از نظر وضع زن در برابر مرد، سبب بالا رفتن ارزش زن در برابر مرد میگردد.» (همان، ص 68)
