لالايى بيدارى

لالايى بيدارى

حسين غفارى

اشبه اباك يا حسن و اخلع عن الحق الرسن و اعبد الها ذاالمننن و لا توال ذالاحن

آنچه در پيش رو داريد، تحليل و تفسير دو بيت از اشعار اديبانه‏اى است كه حضرت زهرا(س) آنگاه كه با فرزند ارشدش حضرت حسن مجتبى(ع) نجواى مادرانه داشت و به تربيت روحى و پرورش فكرى و اخلاقى او مى‏پرداخت; سروده است. اين دو بيت كه هر مصراع و بند بند آن حاوى چند نكته آموزنده و پيام سازنده در باب تربيت و پرورش كودكان و نونهالان است، با ترجمه‏اى گويا و تفسيرى نه چندان عميق و پردامنه، به خوانندگان عزيز تقديم مى‏گردد بدان اميد كه مورد توجه همه اولياء و مربيان - به ويژه پدران و مادران - كه در راه تربيت و پرورش كودكان و نونهالان انقلاب اسلامى ايران گام برمى‏دارند، قرار گرفته و از آن بهره جويند.

در آغاز نظر خوانندگان گرامى را به دو نكته شايان توجه جلب مى‏كنيم:

1- بى‏ترديد نخستين آموزه‏هايى كه اوليا و پدران و مادران به كودكان خود مى‏آموزند، در شكل‏گيرى شخصيت و ساختار فكرى و فرهنگى آنان نقش تعيين‏كننده دارد; از اين‏رو آنان بايد با دقت و وسواسى بسيار به محتواى آموزه‏ها توجه كنند و در اين مساله حضرت زهرا(س) درسى بزرگ، به تمامى اوليا و مربيان كودكان آموخت ونيز تعليم داد كه ذهن خالى فرزندان را با چه آموزه‏ها و دانستنيهايى مى‏توان پر كرد.

2- شعر دو گونه است:

1- شعرهايى كه داراى مضامين بلند و محتواى آموزنده و نيز هدفمند و حكيمانه است.

2- اشعارى كه تنها از نظر ادبى شايان توجه است و از محتوا و مضامين مفيد و سازنده تهى است و بيشتر براى سرگرمى و گذران وقت، سروده مى‏شود. اما اشعارى كه حضرت زهرا(س) آنها را سروده است، از نوع نخست است و بدين ترتيب آن حضرت به همه ما آموخت كه براى كودكان خود چه شعرى بايد سرود و چه ترانه‏اى گفت.

1- اشبه اباك يا حسن

حسن جان مانند پدرت على(ع) باش

در اين مصرع حضرت زهرا(س) به اساسى‏ترين و اولويت‏دارترين نكته در باب تربيت و پرورش كودكان پرداخته است زيرا از سويى تربيت و پرورش، بدون داشتن الگو و سرمشق ميسر نيست و از ديگر سوى كودكان و نونهالان هم به طور طبيعى به دنبال يافتن الگو و سرمشق مناسب و شايسته براى خويشند. حضرت زهرا(س) در آغاز سخن تربيتى خود با فرزندش به همين نكته مهم تربيتى و پرورشى و نيز به نياز طبيعى كودكان پرداخته و همسر عزيزش حضرت على(ع) را كه بهترين و كاملترين الگو و سرمشق زندگى براى بشريت است، به فرزندش حضرت مجتبى(ع) شناسانده و چنين فرمودند: فرزندم مانند پدرت على(ع) باش و از او الگو و سرمشق فرا گير. چرا كه على(ع) مظهر همه كمالات و فضايل انسانى و مصداق كامل ارزشها و اوصاف آدمى است. عدالت‏خواهى، حق‏طلبى، آزادى‏خواهى، جهاد عليه زر، زور و تزوير، تنها بخشى از بعد اجتماعى شخصيت على(ع) را مى‏نماياند و شجاعت، ايثار، علم، عرفان، تقوا، عقل و دورانديشى، بخش ديگرى از ابعاد وجودى آن حضرت را تشكيل مى‏دهد.

اكنون بر يكايك شيعيان و پيروان آن بانوى نمونه فرض است كه چونان على(ع) و فرزندان و تربيت‏شدگان مكتب او را الگو براى تربيت فرزندان خود قرار مى‏دهند و همينان را به عزيزان خويش بشناسانند و در اين مساله به شرق و غرب عالم ننگرند چرا كه اميرالمؤمنين على(ع) - به تعبير نويسنده روشنفكر عرب - شخصيت‏بى‏همتايى است كه شرق و غرب جهان مانند او را نديده و نخواهد ديد.

2- و اخلع عن الحق الرسن

و ريسمان را از گردن حق بردار

در اين مصرع حضرت زهرا(س) به مهمترين مسؤوليت اجتماعى انسان اشاره كرده و يادآور مى‏شود: اى فرزندم تو بايد ريسمانى را كه حق‏ستيزان بر گردن حق نهاده‏اند بردارى و حق را از خفه شدن و جان سپردن برهانى و به آن حيات ببخشى; مطلب شايان توجه در اين كلام اين است كه حضرت زهرا(س) اصل حق‏مدارى و حق‏پذيرى را به فرزندش توصيه نمى‏كند زيرا اين دو از اصل مسلم و انكارناپذير دين اسلام است‏بلكه عزيزش را به حق‏طلبى و احياى حقوق ديگران فرا خوانده به مبارزه با حق‏ستيزان تشويق كرده است.

3- و اعبد الها ذا المنن

و خداى صاحب نعمت و احسان‏كننده را پرستش كن

آنچه حضرت زهرا(س) در اين مصرع بدان اشاره فرمودند; اساسى‏ترين‏اصل دينى يعنى توحيد و خدامحورى است زيرا عبادت به معناى پذيرش بندگى خدا و حركت هدفمند به سوى حقيقت مطلق است و قرآن كريم آن را هدف و فلسفه آفرينش انسان معرفى كرده و فرموده است: «و ما خلقت الجن ولانس‏الا ليعبدون.» و جن و آدميان را نيافريديم مگر تا مرا [به يگانگى] بپرستند. ⁽¹⁾

آنگاه آن حضرت يكى از اوصاف خدا را يادآور شده و فرمودند: عبادت كن خدايى را كه صاحب نعمت و احسان‏كننده است. بنابراين توحيد و خدامحورى در تمامى عرصه‏هاى زندگى و همچنين توجه به نعمتهاى الهى و شكرگزارى در برابر آنها، از نكات مهم تربيتى و پرورشى است كه بانوى نمونه اسلام به وقت ايفاى نقش مادرى به آنها عنايت كرده و در تربيت فرزندش به كار برده است.

4- و لا توال ذالاحن

و با افراد بدخواه و كينه‏توز دوستى مكن ⁽²⁾

در مصرع فوق، حضرت زهرا(س) به نكته مهم ديگرى در تربيت و پرورش پرداخته است كه همه كودكان و نوجوانان شديدا به شناخت آن نيازمندند و آن عبارت از معيار و ملاك گزينش رفيق و دوست است. ترديدى نيست كه داشتن دوست و رفيق، از نيازهاى اوليه و حياتى هر كودك و نوجوانى است و اين نياز هم در علوم تربيتى به اثبات رسيده است ولى مشكل اينجاست كه هم خود كودكان و هم مربيان و والدين آنان، معيار و ملاك گزينش دوست و رفيق را به درستى نمى‏شناسند و بايد حل اين مشكل را در همين مصرع و گفتار بانوى جهان جستجو كرد كه فرمود: فرزندم با افراد بدخو و كينه‏توز دوستى مكن. اين سخن حاكى است كه بدخواهى و كينه‏توزى، از اوصاف بسيار زشت و از امراض واگير و سرايت‏كننده روحى است و بايد كودكان و نونهالان را از ابتلاى به آن برحذر داشت.

پى‏نوشتها:

1- سوره ذاريات (51)، آيه‏56.

2- مناقب ابن‏شهرآشوب، ج‏3، ص‏389; بحارالانوار، ج‏43، ص‏286.

ماهنامه كوثر شماره 8