نخستين گام براي ارزيابي خويش‌، شناخت كامل و دقيق صفات‌، حالات و رفتارهاي خويش است‌. يكي از راه‌هاي شناخت خود، محاسبة نفس است‌; يعني حساب رسي و بازنگري نسبت به گذشته و اين كه آدمي در هر شبانه روزي وقتي را معين كند كه در آن به حساب نفس خويش برسد و طاعات و معاصي خود را بسنجد. اگر خود را در انجام واجبات مقصر يافت يا معصيتي از او سرزده بود، نفس خويش را مورد عتاب قرار دهد و بر جبران عزم نمايد و اگر همة واجبات را بجا آورده و گناهي از او سر نزده است‌، خدا را شكر كند و اگر كارهاي مستحب انجام داده‌، شكر خدا را افزون نمايد.