شناخت قرآن: حروف مقطعه قرآني

در بيست‌و‌نه سوره قرآن ملاحظه مي‌شود كه بعد از «بسم‌الله…» با يك يا دو يا سه يا… حرف مقطّعه كه به‌ظاهر معناي روشني ندارد، برمي‌خوريم. اگر اين حروف جمع شود و مكررات آن حذف گردد، چهارده حرف از بيست‌و‌هشت حرف الفباي عربي خواهد بود اين حروف را در عبارت «صِراطُ علي حَقُ نُمسِكُهُ» گردآوري كرده‌اند. جالب اين است كه بين اين چهارده حرف هم از حروف نقطه‌دار هست هم بي‌نقطه. هم از حروف شمسي هست هم قمري. هم از حروف متصل هست هم منفصل.
نكته جالب ديگر اينكه سوره‌هاي داراي حروف مقطّعه غالباً (بيست‌و‌شش يا بيست‌و‌هفت سوره از بيست‌و‌نه سوره) مكّي هستند به‌علاوه اينكه بعد از حروف مقطعه معمولاً نام و يادي از كتاب، قرآن، ذكر، وحي و نوشته و… در ميان مي‌آيد. ما بار ديگر به اين نكته باز خواهيم گشت.
اما درباره معاني اين حروف، مفسران قديم و جديد نكات جالبي گفته‌اند كه شايد هر كدام بخشي از اسرار موجود در اين حروف را بيان كرده باشند. اينك خلاصه‌اي از مهمترين اين نظريات را به آگاهي خوانندگان جوان اين نشريه مي‌رسانيم. البته از ذكر تأويلات و نكات پيچيده عرفاني خودداري شده است.
1ـ اين حروف نام خداست و جنبه سوگند دارد.
2ـ اين حروف رمزِ مهمترين مطالب سوره مربوطه است. مثلاً در سوره‌هايي كه «حم» در ابتداي آنها آمده است، بحث «حيات» و «موت» در ميان است. يا «طسم» رمزِ «طير و طور» و «سليمان و سبأ» و «موسي» است يا «الم» به معناي «اللّه» و «جبرييل» و «محمّد» است.
3ـ آوردن اين حروف بدين منظور است كه خواننده و شنونده توجه كند قرآن كه معجزه است، از همين حروف معمولي ساخته شده است. با اين همه افراد بشر از آوردن مانند آن يا مثل بخشي از آن عاجزند. مثل‌آنكه در كنار ساختمان عظيمي تكه‌هاي مصالح ساختماني ببينيم و بدانيم از همين مصالح ساخته شده است؛ ولي خود ما از ساختنِ مانند آن ناتوان باشيم.
4ـ گفته‌اند كفار و مشركان هنگامي كه پيامبر‌(ص) آيات قرآن را تلاوت مي‌كرد، همهمه مي‌كردند. بر زبان آوردن اين حروف از طرف مردي اُمّي ايجاد تعجب و سكوت مي‌كرده و حضرت موفق مي‌شده است آيات را تلاوت نمايد. مكي‌بودنِ غالب سوره‌هايي كه با حروف مقطّعه شروع مي‌شود، اين نكته را تقويت مي‌كند.
5ـ گفته‌اند همچنان‌كه در كتابِ تكوين يعني عالم هستي معلوماتي و مجهولاتي هست به موازات آن در كتاب تشريع يعني قرآن هم معلومات و مجهولاتي بايد باشد و حروف مقطّعه نشانه مجهولات و نقاط سياهي است كه براي بشر قابل فهم نيست.
6ـ گفته‌اند اين حروف رمزي ميان خدا و پيغمبر(ص) است. اگر اشكال شود كه فايده‌اش براي بشر كه آن را نمي‌فهمد چيست؟ در پاسخ گفته‌شده كه در زمان ظهور حضرت حجت(عج) ايشان معاني اين حروف را بيان خواهد كرد و اين از نشانه‌هاي صدق آن حضرت است.
7ـ گفته‌اند اين حروف به حسابِ جُمَل پيش‌بيني سالِ بعضي حوادث مهم است. طرفداران علوم غريبه بر اين وجه زياد تأكيد مي‌كنند.
آنچه آورديم مهمترين موارد است و فقط بخشي از اسرار اين حروف را بيان مي‌كند، نه همه آن را. به هر حال جاي اين سؤال هميشه باقي است كه چرا از بيست‌و‌هشت حرف فقط چهارده حرف و از يكصد و چهارده سوره فقط بيست‌و‌نه سوره اين خصوصيت را يافته‌اند. خدا به آنچه فرموده داناتر است.