طی شدن مراحل طبیعی دوران کودکی برای رشد و تکامل شخصیت هر فرد ضروری است . بنابراین محروم کردن اطفال از نیازهای روانی این دوران، به اندازه محروم کردن آنان از غذا و پوشاک، مهم و زیان بار خواهد بود. بدیهی است در جامعه‌ای که دستخوش یک حادثه غیرمترقبه شده ، کودکان بازمانده که عزیزان خود را از دست داده اند مجبورند در شرایط جدیدی متفاوت از شرایط قبلی زندگی کنند و اگر نیازهای خاص این قربانیان فوراً و بطور جدی برطرف نشود، قطعاً روند تکاملی رشد آنان بطور صحیح طی نشده و در آینده نزدیک یا آتیه دور منجر به بروز عوارض روحی، جسمی جدی در آنها خواهد شد. کمک به کودکان و نوجوانان زلزله زده برای غلبه بر مشکلات روانی ناشی از مواجهه با صحنه‌های حادثه ، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که والدین، مربیان یا متخصصان بهداشت روانی با آن رو به رو هستند. تحقیقات نشان داده اند که واکنش های افراد در مواجهه با حوادث بسیار متفاوت است برخی کودکان تنها دچار نگرانی می‌شوند و خاطرات تلخی در ذهن آنان ایجاد می‌شود، این گروه با کمی حمایت های روانی به مرور زمان بهبود می یابند .اما گروهی بطور عمیق دچار مشکل می‌شوند. واکنش به حادثه ممکن است بلافاصله و یا روزها و حتی هفته‌ها پس از سانحه بروز کند.
● علائم آسیب های روانی در اطفال کمتر از ۲ سال
در کودکان کمتر از ۲ سال که در حوادث ، والدین و عزیزان خود را از دست داده اند ، رفتارهای روحی ذیل بروز می نماید:
▪ گریه و بی قراری
▪ بی علاقگی به آنچه که در اطرافش اتفاق می افتد یا ترس از محیط اطراف
▪ اختلال در خواب و اشتها
▪ وقفه یا تأخیر در سیر رشد رفتاری آنان مانند زمان شروع خندیدن ، زمان شروع نشستن ، راه رفتن و تکلم و...
▪ فقدان عکس العمل نسبت به محرک های طبیعی
▪ پس رفت تکاملی ، مانند توقف در راه رفتن و تکلم
● اختلالات روانی در اطفال ۲ تا ۴ سال
استرس و اختلالات روحی کودکان سنین ۲ تا ۴ سال ، در مواجهه با حوادثی که منجر به از دست دادن والدین و دیگر اعضاء خانواده آنها شده باشد ، با علائم زیر بروز می نماید.
▪ بازگشت به مراحل اولیه رشد ، مثلاً تکلم به شیوه ابتدایی ( کودکانه)
▪ مکیدن شست دست
▪ شب ادراری
▪ بی اختیاری دفع مدفوع
▪ کابوس های شبانه
▪ ترس از اشیاء خیالی
▪ پرخاشگری نسبت به دیگران
▪ ترس و بی اعتمادی نسبت به دیگران
▪ عدم تمرکز حواس و اختلال در یادگیری
▪ عدم عکس العمل مناسب به محرک های محیطی
● علائم آسیب های روحی در اطفال سنین مدرسه عموماً علائم روانی در این سنین به اشکال ذیل می باشد.
▪ گریستن و بی قراری
▪ اختلالات خواب ( بی خوابی - پرخوابی - کابوس های شبانه )
▪ شب ادراری
▪ شکایات جسمی متعدد
▪ پرخاشگری و تهاجم
▪ عدم تمرکز حواس و مشکلات تحصیلی
▪ ترس از اتفاقات قریب الوقوع
▪ تقلید صحنه های ناراحت کننده
نشانه‌های معمول در نوجوانان ۱۲ تا ۱۷ ساله احتمالاً واکنش هایی نظیر بزرگسالان شامل یادآوری مکرر سانحه ، کابوس، کرختی عواطف، اجتناب از هر چیزی که یادآور سانحه است، افسردگی ، استفاده نابجا از دارو، ناسازگاری با همسالان ، پس رفت های آموزشی ، رفتار غیراجتماعی، همچنین گوشه‌گیری و انزوا، ناراحتی‌های جسمانی، تصمیم به خودکشی، امتناع از رفتن به مدرسه ، ناراحتی در خوابیدن و سردرگمی از خود بروز می‌دهند. بدیهی است درمان این اختلالات یک امر تخصصی است که بوسیله پزشک و در صورت لزوم بوسیله روان پزشک یا روان شناس بالینی انجام خواهد شد ولی آنچه به امدادگران مربوط می شود. شناخت این کسالت هاست تا بتوانند ضمن بیماریابی و ارجاع به مراکز تخصصی‌، استرس آسیب دیدگان را کاهش دهند و از بروز شدت اختلالات روانی آنان پیشگیری به عمل آورند.
‌● توصیه های بهداشت روانی
برای آنکه افراد بازمانده از حوادث ، کمتر در معرض آسیب های روحی قرار گیرند و از بروز اختلالات روانی دائم در آنان ، پیشگیری به عمل آید توصیه می گردد:
۱ - هرگز کودکان را از والدینشان جدا نکنید مثلاً:
۱-۱- اگر کودک مجروح است .الزاماً باید مادر یا پدر یا یکی از بستگان بسیار صمیمی اش همراه او اعزام شود.
۲-۱- اگر مادر مصدوم است هنگام ارجاع مادر به مراکز درمانی تخصصی تر ، سعی شود کودکان زیر ۴ ساله اش نیز همراه او یا پدرش اعزام گردد.
۳-۱- اگر کودک شیرخوار است و مادر فوت کرده است ؛
اولاً - سعی شود برای کودک شیرخوار مادر رضاعی ( یعنی کسی که بتواند به او شیر بدهد ) پیدا کنید .
ثانیاً - کودک را به بستگان درجه اول مانند پدر یا مادربزرگ ، خاله یا عمه و عمو بسپارید و سفارش شود که مرتب او را نوازش نمایند و هرگز کودک را ترک ننمایند.
۴-۱- اگر کودک ۴-۱ ساله است و مادرش فوت کرده است حتماً پدر یا سایر بستگان درجه اول او بطور دائم همراه کودک باشند.
۲ - در صورتی که اشیاء یا لباس قابل استفاده از پدر و مادر متوفی ، باقی مانده است مثلاً روسری یا تسبیح ، آنها را در اختیار فرزندش قرار دهید.
۳ - امکانات بازی و سرگرمی برای کودکان فراهم گردد . زیرا بازی باعث انحراف توجه کودک از استرس می‌شود و به او آرامش می‌دهد.
۴ - سعی کنید کودکان را با لطیفه‌های جالب بخندانید ولی این کار را در موقعیت‌هایی انجام دهید که باعث رنجش بزرگترها نشود.