علم بندی و علم واچینی در گیلان

علم بندی مراسمی است که معمولا در بقاع متبرکه استان گیلان طی آدابی خاص انجام می گیرد و نهایتا در هفته اول ماه محرم‌ (در هر بقعه شب به خصوصی) همه علم ها بسته می شود. علم چوب مخصوصی است که در بقاع قدیمی اغلب یا تزییناتی فلزی به ویژه، در قسمت بالا همراه است و یکی از بارزترین علایم آن داشتن دو سر اژدهاست. مثلا در بقعه آقا سید ابوالقاسم واقع در بویه (منطقه اشکور) علمی با اژدهای دو سر دیده می شود. عین همین نوع علم در بقعه آقامیرمظفر، در سوستان از توابع لاهیجان هم دیده می شود. که بسیار بزرگ و از جنس مفرغ و پرکار است. بقعه اژدها بلوچ در لشت نشاء نیز دارای علمی فوق العاده زیباست که دو طرف آن دو سر اژدها دارد.


مراسم علم بندی ماسوله

علم بندی با روشن کردن شمع، نذر و نیاز و حاجت خواهی همراه است. شخصی که نذر و نیتی دارد پارچه سبز رنگی را به عشق امام حسین، حضرت علی و دیگر ائمه اظهار بر علم می بندد.
هر تکه پارچه ای که بر علم بسته می شود در حقیقت خواهش و تمنای یک روستایی است که از امامزاده محل خود انتظار دارد.

مراسم علم بندی که در ماسوله به آن طوق بندی هم می گویند در سراسر گیلان در هفت شب اول محرم انجام می گیرد ولی در هر بقعه ای در یک شب به خصوص مراسم انجام می شود.

علم واچینی هم در یک نوبت دیگر که البته در هر بقعه زمان آن فرق می کند با مشارکت مستقیم کسانی که علم را بسته اند و حضور عده کثیری از اهالی محل انجام می گیرد. در این روز کسانی که در فاصله علم بستن و علم واچیدن نذر و نیازشان برآورده شده با قربانی کردن گوسفند و طعام دادن به زایران حضور فعال تری دارند.

مراسم علم بندی و علم واچینی که از مراسم بسیار قدیمی و رایج در گیلان است امروزه به سه صورت سنتی، نیمه سنتی و مذهبی رایج است. علم بندی و علم واچینی سنتی امروزه فقط در چند نقطه از کوهستان های گیلان رایج است و نشان از یادگارهای گذشته تاریخ گیلان و دوره قبل از اسلام دارد. علم بندی و علم واچینی نیمه سنتی در واقع همان مراسم سنتی است که با معتقدات دینی و اسلامی هم آمیخته و در تعدادی از بقاع گیلان چه در کوهستان و چه در منطقه جنگلی میان بند رایج است. علم بندی و علم واچینی مذهبی تقریبا در همه بقاع جلگه و کوهستان رایج است و کاملا رنگ اسلامی دارد.

در سید سرا بزرگوار در دیلمان ده تا پانزده روز مانده به شهریور بعد از برداشت محصول علم واچینی دارند و گالشان منطقه به این مراسم بسیار دلبسته اند.



در پنسی واقع در لیل از توابع لنگرود، اواسط پاییز که چوپانان عازم جلگه هستند علم را می بندند و دو هفته بعد که دیگر رسما می خواهند منطقه را ترک کرده به جلگه بیایند در یک روز جمعه با حضور اهالی جنگل نشین اطراف علم را وا می چینند. در این روز اهالی روستاهای لیل، بیرومه، لات لیل و بلوردکان هم شرکت می کنند.

در بقعه مازوکوتی (فیروزکوه) علم را در یک روز جمعه از مرداد ماه (مصارف با نوروز باستانی گیلانی) طی مراسم مخصوصی وا می چینند. در این روز زوار بسیاری در مراسم شرکت می کنند که به اصطلاح شلوغ ترین روز سال این بقعه است.

در بقعه آقا سید قاسم در خور تو نزدیک به روستای چوشل از توابع سیاهکل هفت روز مانده به پاییز در یک روز جمعه علم را می بندند و جمعه هفته بعد طی مراسم خاصی آن را وا می چینند.
در نورالعرش، پای کوه درفک، علم را بیست روز گذشته از تابستان می بندند و ده روز نگاه می دارند و آن گاه طی مراسم بسیار مفصلی که همراه با شیلان کشی است و از اطراف و اکناف منطقه جمعیت زیادی می آیند باز می کنند.



بزرگ ترین مراسم علم بندی و علم واچینی در بقعه معروف به شاه شهیدان انجام می شود. فاصله بستن علم و واچیدن آن تقریبا 10 روز طول می کشد و بهترین مراسم در سر تا سر گیلان در این محل انجام می گیرد. روز علم واچینی یک روز جمعه تابستانی بعد از درو و خرمن است در این روز از سراسر منطقه جلگه ای، جنگلی و کوهستانی مردم از زن و مرد و کودک به بقعه شاه شهیدان می آیند و در صحرای اطراف بقعه اطراق می کنند. آنها بهترین و پر نقش و نگارترین لباس های خود را می پوشند و هر کس به اندازه کافی غذا به همراه دارد. علاوه بر این بسیاری از نذر گذاران که به حاجت خود رسیده اند در این روز قربانی کرده و طعام مفصلی به زوار می دهند.

در کوه پس دیلمان یعنی در بقعه امامزاده قاسم و امامزاده حمزه نیز مراسم سنتی است. اهالی روستاهای تابستان نشین اطراف کمنی از جمله لات و نوده در مراسم علم بندی و علم واچینی سنتی خود معتقدند اول علم خود را باید به محل دعا کوه (قله کوهی بلند که مقدس است) ببرند. آن گاه طی تشریفاتی حرکت داده به گرده کول (کمنی) بیاورند. در آن جا مراسم علم واچینی از نوع سنتی با جشن و شادمانی همراه است. در این مراسم حاجت مندان فرایض دینی خود را به جای می آوردند و ادای نذری را که کرده اند برمی آوردند. در عین حال از اقوام، خویشان و آشنایان دور و نزدیک خود نیز که در سراسر منطقه وسیع جنگلی و ییلاقی کوهستان پراکنده اند دید و بازدید به عمل آورده و صله رحم به جا می آورند. دختران و پسران جوان در این روز معمولا همسران آینده خود را پیدا می کنند.

در بقاعی که علم بندی و علم واچینی نیمه سنتی دارند رنگ مذهبی مراسم بیشتر است. علم بندی در یکی از روزهای هفته اول ماه محرم انجام می گیرد اما واچیدن آن منوط به دروی محصول و خرمن است که معمولا به شهریور ماه موکول می شود و طی مراسمی که بی شباهت به علم واچیدن سنتی نیست انجام می گیرد.

در بقعه امامزاده قاسم و ابراهیم واقع در لسبو (اشکور سفلی) علم اول ماه محرم بسته می شود و واچیدن آن موکول به برداشت محصول طی مراسم مفصلی در مرداد ماه می شود.

در بقعه امامزاده ابوالحسن واقع در گرده کول کمنی علم بندی با مراسم ویژه عزاداری در روزهای سوگواری اوایل محرم همراه است اما علم واچینی در دهم مرداد ماه یعنی چهل روز گذشته از تابستان انجام می گیرد. مراسم جوری برگزار می شود که سه یا چهار روستای عمده اطراف کمنی هم در آن شرکت داده می شوند. بدین ترتیب که مراسم علم واچینی در سه جمعه یا چهار جمعه پیاپی (یک ماه تمام) اجرا می شود و هر دفعه نوبت یک روستا ست.



شیلان کشی و اطعام پای اهالی روستایی است که نوبت آنها می شود. جمعیت در این چهار روز در اطراف بقعه که بر بلندی یکی از مرتفع ترین کوه های منطقه بنا شده موج می زند.

در بقعه آقا سید صالح و آقا سید سلطان حسین در لیش مهرین سیاهکل روز اول ماه محرم علم را می بندند و بعد از برداشت محصول در یک روز جمعه وا می چینند، در سال هایی که ایام محرم تابستان می افتد استثنائا اولین جمعه بعد از عاشورا را به این مراسم اختصاص می دهند.

در بقعه آقا سید حسن ازبرم سیاهکل که گویند از پسران امام موسی کاظم (ع) است روز سوم محرم علم بندی دارند اما علم را پس از برداشت محصول در یک روز (ترجیحا روز جمعه) وا می چینند.

در بقعه آقا سید اسماعیل واقع در میان محله تموشل (تخم شل) لاهیجان علم اول ماه محرم بسته می شود و در 28 صفر باز می شود اما گاهی نیز تا برداشت محصول طول می کشد و این منوط است به این که فصل برداشت با مراسم تا چه حد دور یا نزدیک باشد. اگر مراسم در 28 صفر انجام گیرد با سوگواری و عزاداری همراه و اگر موکول به بعد از برداشت محصول باشد با جشن و سرور اجرا می شود.

در کاچای چهارده یعنی در بقعه آقا سید ناصرالدین که کنار سپید رود واقع شده و یک بقعه کاملا جلگه ای است علم بندی در اول ماه محرم برگزار می شود و علم واچینی در 28 صفر، اما اگر مصادف با دروی برنج و خرمن شد مراسم علم واچینی تحت الشعاع کار قرار می گیرد و به بعد از دروی برنج موکول می شود.

www.gilannews.ir