ی) سوگند به ستاره

در قرآن درچهار سوره زیر به « ستاره» سوگند یاد شده است:

1ـ سوره نجم/1: «والنجم اذا هوی؛ سوگند به اختر چون فرود میآید».

2ـ سوره واقعه /75: «فلااقسم بمواقع النجوم؛ نه (چنین نیست كه می‌پندارید) سوگند به جایگاههای ستارگان».

3ـ سوره تكویر/19ـ15ك« فلا اقسم بالخنس ، الجوار الكنس، والیل اذا عسعس ، الصبح اذا تنفس،‌انه لقول رسول كریم؛ نه، نه! سوگند به اختران گردان، نهان شوند واز نوآیند،‌سوگند به شب چون پشت گرداند،‌سوگند به صبح چون دمیدن گیرد، كه (قرآن) سخن فرستاده بزرگواری است».

4ـ سوره طارق/4ـ1:« والسماء و الطارق، و ماادریك ما الطارق، النجم الثاقب، ان كل نفس لما علیها حافظ؛ سوگند به آسمان و آن اختر شبگرد، و تو چه میدانی كه اختر شبگرد چیست؟ آن اختر فروزان هیچ كس نیست مگر آنكه نگاهبانی بر او ( گماشته شده) است».

محور كلی قسم‌ها: خداوند با قسم به حالات مختلف ستاره امور مهمی را تأكید می‌ورزد از جمله:

1 چنانچه ستاره در دل شب تاریك راه را برای مساف در راه مانده روشن و به سوی مقصدش هدایت می‌كند تا مسیر اصلی را باز شناسد، پیامبر (ص) همچون ستاره‌ای درخشان انسانها را از جهل و نادانی به سوی كمال و سعادت واقعی هدایت می‌كند.

2ـ خداوند سبحان با قسم به جایگاه ستارگان در تثبیت و تقریر حقیقت حق بودن قرآن و اینكه قرآن از طرف رب‌العالمین است مورد تأكید قرار میدهد.

3ـ یقینی و قطعی بودن سخنان قرآن و اینكه در قرآن سخنان هزل و بیهوده راه ندارد.

4ـ نظم و ترتیب خاص ستارگان، بیانگر وجود فاعلی مختار و مقتدر است كه به انجام هر كاری قادر و تواناست .

ن) سوگند به مكه

مكه محل فرود وحی، خانه خدا كعبه بوده كه در طول تاریخ نیز همواره مقدس و مورد احترام بوده است، در قرآن در دو سوره زیر سوگند به آن یاد شده است:

1ـ سوره بلد/1:« لا اقسم بهذا البلد؛ سوگند به این شهر (مكه)».

2ـ سوره تین/3:« و هذا البلد الأمین؛ و (سوگند به ) این شهر امن و امان».

محورهای كلی آیات :شرافت مكه از دو جهت میباشد: اولاً وجود كعبه، ثانیاً حضور پیامبر(ص).

از جمله مواردی كه با قسم به شرافت مكه بیان میشود عبارتند از :

1ـ خداوند با سوگند به شهر مكه و رابطه پدری و فرزندی كه میان حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش اسماعیل(ع) برقرار است وبا بیان عظمت و شرافت حضرت رسول (ص) در آیه‌ای جداگانه حقیقتی مهم را مورد تاكید قرار میدهد و آن اینكه خداوند طبیعت و خلقت انسانها را در سختی آفریده، و در دنیا راحتی كامل وجود ندارد و باید در برابر سختیها صبر نماید.

2ـ سوگند به چهار امر مهم«تین، زیتون، طور سینین، بلد امین» برای تأكید به این امر مهم است كه : آفرینش انسانها در بهترین و نیكوترین حالت آن است و انسان كاملترین مخلوقات است.

و) سوگند به عصر

در قرآن در سوره‌ای كوتاه به همین نام، تمامی معارف قرآنی جمع شده است و در حقیقت برنامه جامع و كاملی برای سعادت انسان تنظیم و آرائه نموده است.

1ـ سوره عصر/1: «والعصر؛ سوگند به عصر».

محور كلی قسم: در این سوره كوچك، سه آیه یك روش و نظام كامل برای زندگی بشر تجسم یافته است . تمام انسانها در خسران هستند، مگر كسانی كه متصف به چهار خصوصیت هستند: 1ـ ایمان 2ـ عمل صالح 3ـ سفارش به حق 4ـ سفارش به صبر.

خداوند با قسم به عصر ضرر و زیان و خسران واقعی را در از دست دادن «عمر» بدون ثمر نیك بیان میدارد.

د) سوگند به قلم:

از مهمترین رویدادهای زندگی بشر، پیدایش خط ونگارش بود. ارزش«قلم» تا بدانجا سمت كه خداوند متعال در نخستین آیات خود از خواندن و اهمیت تعلیم و تعلم سخن می‌گوید، اقرأ باسم ربك الذی خلق، ... اقرأ و ربك الاكرم، الذی علم بالقلم،‌علم الانسان مالم یعلم(علق:5ـ1). شروع وحی الهی با آیات اینچنینی اهمیت بعد فرهنگی را در دین مبین اسلام نشان می‌دهد و با سوگند در سوره‌ای به همین نام ارزش و عظمت بیشتری را برای «تعلیم و تعلم» بیان كرده است.

1ـ سوره قلم /1:« ن و القلم و مایسطرون؛ نون، سوگند به قلم و آنچه می‌نویسد».

محور كلی قسم : خداوند در این سوره با قسم به قلم، بر «نبوت و رسالت» تاكید و تهمت جنون را از ساحت مقدس پیامبر اكرم(ص) نفی میكند. معجزه دین آخرین و پیامبر خاتم(ص) « قرآن» است كه در حقیقت با قلم الهی در لوح محفوظ نگاشته شده است، و فردمجنون هیچگونه آشنایی با قلم و نوشتن ندارد.

ر)سوگند به پیكارگران

پیكارگران،‌ اسبان مجاهدان راه خدا، لحظات یورش و جنگ آنان با كفار یكی دیگر از مصادیق سوگند میباشد كه در سوره زیر آمده است:

1ـ سوره عادیات /1: « والعادیات ضجا؛ سوگند به اسبانی كه با همهمه تازانند».

محور كلی قسم: قرآن دو گروه از انسانها را معرفی میكند: انسانهایی كه در مسیر جهاد بی‌پروا وایثارگرانه به پیش میروند و از هیچگونه فداكاری مضایقه ندارند،‌با جان و مال در راه خدا قیام می‌كنند. در مقال این گروه انسانهایی هستند كه « بخیل و ناسپاس» هستند؛ نه تنها ایثار نمی‌كنند بلكه به خاطر علاقه شدید به مال دنیا، كفران نعمت نیز می‌كنند. قرآن با سوگند به صحنه‌های هولناك جنگ گروه اول،‌صحنه‌های پر هراس روز قیامت را یاد آور شده و بیان میدارد كه در آن روز این دو گروه نهانشان آشكار می‌گردد.

ز) سوگند به جان پیامبر(ص)

قسم به جان پیامبر(ص) از یكسو نشانه عظمت و محبوبیت حضرت در پیشگاه الهی است و از سوی دیگر نشانگر تا استواری سخنان مشركان درباره آن حضرت و نسبتهای ناروایی چون «جنون، ساحری، شاعری، ...» به پیامبر (ص) است.

1ـ سوره حجر/72:« لعمرك اتهم لفی سكرتهم یعمهون؛ به جان تو سوگند، كه آنان در مستی خود سرگردان بودند .

محور كلی قسم: بر این محوریت است كه جان و حیات پیامبر (ص) و همچنین شیوه زندگی ایشان بهترین میزان شناسایی«حق و باطل» و « ایمان و كفر» است. افرادی كه از این رهبر بزرگ الهی و پیامبر راستینش پیروی كنند، حیات جاودان و زندگی سعادتمندانه دو جهان را به دست می‌آورند و هر كس كه پیامبر (ص) را نشاخته و از تعالیم حیاتبخش ایشان پیروی ننمایند، راه غفلت و كفر و باطل را پیموده و در دو جهان گمراه و زیانكار است.

ق) اجتماع سوگند با شرط

از جمله كاربردهای سوگند در قرآن كریم، همراه بودن قسم با شرط است. مانند:

« واقسموا بالله جهد ایمانهم لئن جاءتهم أیة لنؤمنن؛ و با سخت‌ترین سوگند‌هایشان، به خدا سوگد خوردند كه اگر معجزه‌ای بر آنان بیاید، حتماً بدان می‌گروند».

نتیجه:‌ سوگندهای قرآنی از وجوه اعجاز قرآن و سرشار از آموزه‌های ارزشمند است. سوگند در كلام شیوه‌ای است به درازای عمر بشر و براس اتوار سازی دیدگاهها و باورها. قرآن نیز از این شیوه بهره جسته اما بنیاد آن را دیگرسان ساخته است.

خداوند در آیات قرآن با روشهای مختلف ، گاه با ادله و برهان و گاه با بیان سرگذشت پشتیبان و گاه با بیان سوگندهای عظیم اصول سه گانه دین را (توحید، نبوت، معاد) به اثبات رسانده و مورد تاكید قرار داده است. خداوند متعال حجم بیشتری از آیات را به خود اختصاص داده، سوگندهایی نیز از زبان بندگان خود ( اعم از مؤمن و كافر) و یا ابلیس بیان شده است .

خداوند با این سوگندها از یكسو انسان را به تفكر و تدبر در امور عظیم فرا میخواند و از سوی دیگر جا این سوگندها اصول اساسی دین (توحید ، نبوت، معاد) را به اثبات میرساند تا جای هیچ شك و شبه‌ای برای انسانهای دیرباور باقی نماند. خداوند با قسم به ملائكه عظیم و با اقتدارش « توحید» را ، با سوگند به قرآن، « نبوت» را و با سوگند به « طور، كتاب مسطور، بیت معمور، ...»، «معاد» را از امور محقق و حتمی الوقوع معرفی كرده است. سوگندهای قرآنی اكثراً از آیات مكی اند و این نشان میدهد كه خداوند درابتدای نزول قرآن با اهل مكه به شیوه استدلال سخن نگفته است؛ زیرا زمینه این گونه بحثها نبوده و از سوی دیگر در نزد اعراب سوگند یاد كردن رواج داشته است؛ لذا خداوند با این شیوه بیانی با آنان سخن گفته است تا دل آنان را نرم و توجه آنان را به آیات الهی جلب نماید.

http://shafaqna.com/persian