انواع آیات قسم در قرآن

الف ) سوگند به خداوند

چنانچه گفتیم فقط یازده آیه قسم به خدا را دربردارد كه در هشت سوره زیر آمده است:

1ـ سوره نساء /65 :« فلاوربك لایؤمنون حتی یحكموك فیما شجر بینهم ثم لایجدوا فی انفسهم حرجاً مما قضیت و یسلموا تسلیماً ؛ ولی چنین نیست ، به پروردگارت قسم كه ایمان نمیاورند، مگر آنكه تو را د رمورد آنچه میان آنان مایه اختلاف است داور گردانند، پس از حكمی كه كرده‌ای در دلهایشان احساس ناراحتی نكنند و كاملاً سر تسلیم فرود آورند».

2ـ سوره حجر/92:« فوربك لنسالنهم اجمعین؛ پس سوگند به پروردگارت كه از همه آنان خواهیم پرسید.»

3ـ سوره نحل /56:« ویجعلون لما لایعلمون نصیباً مما رزقناهم تالله لتسئلن عما كنتم تفترون؛ و از آنچه به ایشان روزی دادیم،‌نصیبی برای آنان كه نمی‌دانند می‌نهند. به خدا سوگند كه از آنچه به دروغ بر می‌بافید حتماً سؤال میشود».

4ـ سوره مریم/68 :« فوربك لنحشر نهم و الشیاطین ثم لنحضرنهم حول جهنم جثیاً؛ به پروردگارت سوگند كه آنها را با شیاطین محشور خواهیم ساخت، سپس در حالی كه به زانو درآمده‌اند، آنان را گرداگرد دوزخ حاضر می‌كنیم».

5ـ سوره ذاریات/23:« فورب السماء و الارض انه لحق مثل ماائكم تنحلقون؛ پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین كه واقعاً‌ او حق است همان گونه كه خود شما سخن میكنید».

6ـ سوره معارج/41ـ40 : فلا اقسم برب المشارق و المغارب انا لقادرون ، علی ان نبدل خیراً منهم و ما نحن بمسبوقین؛ (هرگز) به پروردگارت باختران و خاوران سوگند یاد میكنم كه ما تواناییم كه به جای آن بهتر از ایشان را بیاوریم و بر ما پیشی نتوانند جست».

7ـ سوره شمس /7ـ5: والسماء و ما بناها و الارض و ماطعیها ،‌و نفس و ماسواها؛ سوگند به آسمان و زمین و آن كس كه آن را برافراشت ، سوگند به زمین و آن كس كه آن را گسترد، سوگند به نفس و آنكس كه آن را درست كرد».

8ـ سوره لیل /3:« و ماخلق الذكر و الانثی؛ و (سوگند به ) آنكه نر و ماده را آفرید».

محورهای كلی قسم‌ها: خداوند سبحان عظیم‌ترین قسم را به عظیم‌ترین « مقسم به» برای تاكید بر جلیل‌ترین« مقسم‌له» و تاكید خبرهایی كه به واسطه این قسم داده شده است، یاد كرده است. فضای كلی و محورهای این سوگند را در محورهای زیر می‌توان بیان نمود:

1ـ سخن از پیامبر اكرم(ص) و گزارش و تبیین و چگونگی رفتار منافقان كه سعی دارند حقایق را وارونه جلوه دهند.

2ـ خبر از حتمی بودن بر پایی دادگاه عدل الهی.

3ـ استدلال بر واحدانیت و ربوبیت خداوند با بیان نظام متقن و تدبیر در آن.

4ـ بیان عاقبت و سرانجام كار كافران و اشاره به «معاد».

5ـ حقانیت وعده‌های الهی و قطعی و یقینی بودن روز پاداش.

6ـ تأكید بر عظمت و قدرت بی حد و حصر الهی با قسم به ربوبیتی كه خداوند بر مشرق و مغرب دارد.

7- تأكید بر « تزكیه نفس» و معرفی آن به عنوان كلید رستگاری.

8ـ اختلاف در كوشش و تلاش انسانها .

این موارد با در نظر گرفتن فضای كلی سوره‌ها به دست میآید.

ب) سوگند به قرآن

قرآن یكی از مصادیق سوگند الهی است كه در پنج سوره قرآن مسائل مهمی را عرضه كرده است:

1ـ یس/2ـ1:« یس، والقرآن الحكیم؛ یاسین، سوگند به قرآن حكمت‌آموز».

2ـ سوره ص/1: « ص ، والقرآن ذی الذكر؛ صاد، سوگند به قرآن پراندرز».

3ـ سوره زخرف/2ـ1:« حم،‌والكتاب المبین؛ حامیم، سوگند به كتاب روشنگر».

4ـ سوره دخان /2ـ1:« حم، والكتاب المبین، حامیم، سوگند به كتاب روشنگر».

5ـ سوره ق /1:« قاف ق و القرآن المجید؛ سوگند به قرآن باشكوه».

محورهای كلی قسم‌ها: خداوند در پنج سوره مذكور با قسم به قرآن، كتاب هدایت و سعادت، محورهای زیر را میفرماید:

1ـ حقانیت رسالت حضرت رسول (ص) با مطرح نمودن قرآن عظیم و استوار.

2ـ هدایت افكار، شكافتن پرده‌های غفلت و فراموشی به عنوان عامل بدبختی انسانها با نور قرآن.

3ـ تأكید عظمت قرآن با قسم به قرآن روشنگر و تاكید مساله رسالت رسول (ص) و حقانیت آنحضرت .

4ـ اشاره به قرآن بعنوان « خیر كثیر » و «انذار بشر» كه در بردارنده كلیه معارف و برنامه‌های سازنده میباشد.

5ـ تأكید منذر بودن پیامبر (ص) باقسم به قرآن .

با توجه به سیاق آیات، آنچه مورد تاكید و اثبات است امر« رسالت » است كه خداوند با نشان دادن عظمت قرآن به اثبات آن می‌پردازد.

ج ـ سوگند به فرشتگان

فرشته یكی از مصادیق سوگند است كه در چهار سوره به شرح زیر، صفاتی را در قالب سوگند برای آنان رقم زده است:

1ـ سوره صافات/3ـ1:« والصافات صفا، فالزاجرات زجراً، فالتالیات ذكراً ؛ سوگند به صف بستگان ـ كه صفی با شكوه بسته‌اند ـ و به زجر كنندگان ـ كه به سختی زجر می‌كنند ـ و به تلاوت كنندگان (آیات الهی)».

2ـ سوره ذاریات /4ـ1: « والذاریات ذروا، فالحاملات و قرا، فالجاریات یسرا، فالمقسمات امرا؛ سوگند به بادهای ذره‌ افشان و ابرهای گرانبار و سیران و تقسیم كنندگان امور».

3ـ تأكید بر قیامت و رسیدگی به ثواب و عقاب بندگان رابطه والدی و لدی بینخدا و فرشتگان.

4ـ آگاه ساختن قلب بشری از حقیقت « آخرت » با همه حول،‌ هراس و عظمت آن.

د: سوگند به قیامت

خداوندمتعال به « قیامت» كه یك امر قطعی و یقینی است در دو سوره زیر سوگند یاد نموده است:

1ـ سوره قیامت /2ـ1ك« لا اقسم بیوم القیامة‌و لا اقسم بالنفس اللوامة‌؛ نه ! سوگند به روز رستاخیز و نه ! سوگند به وجدان سرزنشگر».

2ـ سوره بروج / 3ـ1:« والسماوات البروج، والیوم الموعود و شاهد و مشهود؛ سوگند به آسمان آكنده از برج و به روز موعود و به گواه و مورد گواهی».

محورهای كلی قسم‌ها: خداوند برای آنكه به انسان بفهماند جهان بیهود و عبث نیست و معاد و قیامت حتمی است بارها با بیان سرگذشت اقوام و سوگندهای عظیم، بر این امر تأكید كرده است . دو نمونه سوگند استوار بالا در بیان وقوع و تحقق قیامت چنین آمده است:

1ـ با سوگند و تاكید بر نفس لوامه كه همان قیامت صغری است بر قیامت كبری تاكید میكند.

2ـ با سوگند به آسمان دارای بروج، روز موعود و شاهد و مشهود؛ محاسبه اعمال در روز قیامت را حتمی معرفی می‌كند.