تحليل راهبردي از «امامت» در دکترين امام رضا عليه السلام/ حامد پوررستمي*

روش انتخاب رهبر در راهبرد امامت

در نظام امامت، روش نصب رهبر و امام مسلمين بر اساس انتصاب ماورايي و اصطفايي است. تعبير امام هشتم شيعيان «ثم أكرمها الله بأن جعلها في ذرية أهل الصفوة والطهارة» (ابن شعبه، همان: 437) است؛ بدين معنا که در اين راهکار، رهبر جامعه از جانب خداوند متعال برگزيده مي‌شود و به مردم معرفي مي‌گردد. در روش انتصاب ماورايي و اصطفايي بر گرفته از کلام حضرت، دو محور لحاظ شده است.

محور اول ماورايي بودن است که مبدأ نصب و جعل امام را مشخص مي‌نمايد و بيان مي‌كند که اساس نصب و مشروعيت نظام امامت، بر اساس حکم و گزينش خداوند است، نه آنکه اين مسؤوليت سنگين، يعني انتخاب شايسته‌ترين فرد، متوجه مردم باشد. محور دوم در اين راهکار، اصطفايي بودن است که ناظر به ملاک و معيار انتخاب شخص امام است. واژه «صفو» در اصل به معناي خلوص شيء از هر گونه اختلاط و ناخالصي است و اصطفا يعني دستيابي به خلوص محض يک شيء[17]؛ يعني فردي که به رهبري نظام اسلامي برگزيده مي‌شود، اصطفا مي‌گردد، يعني خالص شدة همة شرايط و نيازمندي‌هاي يک رهبري و مديريت تام و ايده آل به او اعطا مي‌گردد؛ تا از حيث ايجابي، جامع شرايط بوده و جامعيت رقم خورد، و از حيث سلبي، عاري از هر گونه نقص بوده و شرط مانعيت (از غير شأن رهبر) محقق شود.

 با فرض اينکه خداوند، نظام امامت و رهبري جامعه را به مردم تفويض مي‌كرده آيا مردم مي‌توانستند برترين و شايسته‌ترين فرد را انتخاب کنند. اساساً جايگاه و منزلت امامت، فراتر از آن است که در چنگ اذهان و افکار مردم آيد و از اين رو تنها انتصاب ماورايي را مي‌طلبد. امام رضا عليه السلام مي‌فرمايد: آيا مردم، قدر و جايگاه امامت را مي‌شناسند تا اينکه اساساً انتخاب و اختيار امام به وسيله آنها جايز باشد؟ جايگاه و شأن امامت، بزرگ تر و مکانت آن، رفيع تر و دسترسي به کنه و حقيقت آن، دورتر از آن است که مردم با عقولشان يا با آرايشان به آن دست يازند يا آنکه بتوانند با انتخاب و اختيارشان امامي را نصب كنند. امام در ادامه، از عجز و ناتواني نه تنها مردم عادي؛ بلکه اهل علم و خرد در وصف و اختيار امام خبر مي‌دهد[18].

بنابر فرمايش امام رضا عليه السلام در راهبرد امامت، نقش مردم، نقش مشارکتي در نصب و مشروعيت بخشي به امام نيست؛ بلکه نقش مشارکتي در راه انداختن نظام و اجراي برنامه و پيشبرد است.