آيه و آيات
پنج شنبه 13 مهر 1391 5:06 PM
|
آيه و آيات
حجت ذبيحي فر
كلمات كليدي :
قرآن، آيه، آيات، نشانه، معجزه، عبرت
نحوهی استعمال آیه در قرآن
آیات قرآن متشکل از چند کلمه یا چند جمله است و گاهی یک کلمه بوده؛ مانند: «مدهامتان»[10] و گاه از حروف مقطعه تشکیل یافته است؛ نظیر: «یس» و «الر». بلندترین آیهی قرآن آیهی 282 سورهی بقره است که به "آیهی دَین" معروف است و کوتاهترین آیه را میتوان همان "مدهامَتان" دانست. واژهی "آیه" 84 بار به صورت مفرد و 148 بار به صورت جمع در قرآن کریم به کار رفته است.
معانی واژهی "آیه" در قرآن
1. معجزه
یكی از معانی لفظ "آیه" معجزه است كه در مواردی از قرآن به این معنی اشاره شده است؛[11] از جمله:
2. دلیل و نشانه
یکی دیگر از معانی "آیه"، دلیل و برهان است که در برخی آیات به صورت مفرد و جمع ذکر شده[16] که در این مقاله به یک نمونه از آن اشاره میشود.
3. عبرت
عبرت به معنای پندپذیری است.[19] به عبارت دیگر، حالتی است که با آن از شناخت محسوس به شناخت غیر محسوس دست مییابند.[20] خداوند در سه مورد از قرآن پس از برشمردن بعضی از حوادث و رویدادها، همگان را دعوت به عبرت گرفتن از این حوادث فراخوانده است.[21] این رویدادها گاهی خوابیدن و مردن است؛ چرا که انسان متفكر از همین خوابیدن و مردن متوجه مىشود كه مدبر امور خداست، و روزى تمام مخلوقات به سوى خدا برمىگردد،[22] و گاهی مرگ و محو طاغوتهاست.[23] اینک به یک مورد از آن اشاره میشود:
4. عمارت
از جمله معانی دیگر "آیه" عمارت است که در سورهی شعرا با لفظ مفرد به کار رفته است. این آیه لحنی کاملا انتقادی دارد؛ مخاطب این انتقادها قوم هود و عاد هستند؛ این اقوام متمكن و ثروتمند براى خودنمایى و تفاخر بر دیگران بناهایى بر نقاط مرتفع كوهها و تپهها، همچون برج و مانند آن مىساختند كه هیچ هدف صحیحى براى آن نداشتند، جز اینكه توجه دیگران را به آن جلب نموده و قدرت و نیروى خود را به رخ سایرین بكشند:[26]
5. نعمت
نعمت یکی دیگر از معانی لفظ "آیه" است که در قرآن به صورت مفرد و جمع به کار رفته است. خداوند در ادامهی شمارش نعمتهای خود، به یک نعمت ویژهی دیگری نیز اشاره نموده و میفرماید:
6. شگفتیهای آفرینش
یکی دیگر از معانی "آیه" شگفتی آفرینش است که به طور مفصل در قرآن به این معنا اشاره شده و این آیات غالبا به صورت جمع (آیات) استعمال شدهاند. آیاتی هستند که بیانگر شگفتیهای آفرینش و همچنین نشانههاى قدرت خداوند در آفرینش هستند.[34] اغلب مفسرین بر این نظر هستند که در این آیات، لفظ "آیه" به معنای شگفتی آفرینش معنا شده است:[35]
7. آیات قرآن
یکی دیگر از معانی "آیه"، آیات مصطلح قرآن است که اول مقاله به آن اشاره شد و در این بحث به ذکر دو نمونه بسنده میشود. خدای تبارک در بیان تقسیم آیات به محکم و متشابه میفرماید:
پی نوشت ها:
[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب، بیروت، دارالصادر، 1414ق، چاپ سوم، ج14، ص63 و طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، 1375ش، چاپ سوم، ج1، ص 39. [2]. راغب اصفهانی، حسینبنمحمد؛ المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدارالشامیة، 1412ق، چاپ اول، ص 103. [3]. همان. [4]. خرمشاهی، بهاءالدین؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان، ج1، ص70. [5]. حجتی کرمانی، سید محمدباقر؛ پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377ش، چاپ یازدهم، ص65. [6]. همان، ص66. [7]. نحل/101، بقره/106 و یونس/1. [8]. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، تهران، دارالكتب الإسلامية، بیتا، ج2، ص621. [9]. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، موسسهی وفا، 1404ق، ج82، ص20. [10]. الرحمن/64. [11]. رعد/38، قمر/2، طه/22 و.... [12]. بقره/211. [13]. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372ش، چاپ سوم، ج2، ص540. [14]. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، چاپ اول، ج8، ص 253. [15]. یونس/20. [16]. از جمله یس/33 و روم/22. [17]. مدرسی، محمدتقی؛ من هدی القرآن، تهران، دارالمحبی الحسین، 1419ق، ج1، ص427. [18]. بقره/248. [19]. فیومی، احمدبن محمد؛ المصباحالمنیر، بیروت، دارالهجرة، 1405ق، ج1، ص390. [20]. مفردات فی غریب القرآن، ص543. [21]. هود/103، زمر/42 و یونس/92. [22]. طباطبایی(علامه)، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، 1417ق، ج17، ص 269. [23]. مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، ج5، ص199. [24]. یونس/92. [25]. طبرى ابوجعفر، محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق، چاپ اول، ج11، ص113 و مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، ج5، ص199. [26]. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا، ج8، ص 45. [27]. شعراء/128. [28]. گنابادی، سلطان محمد؛ تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، تهران، موسسهی اعلمی، 1408ق، چاپ دوم، ج3، ص 158. [29]. یس/41. [30]. آیهی دیگری که دلالت بر نعمت بودن معنای "آیه" بوده، آیهی 23 سورهی روم است. [31]. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1383ش، ج9، ص544. [32]. تفسیر نمونه، ج18، ص394. [33]. من هدی القرآن، ج11، ص134. [34]. روم/20 – 22، لقمان/31 و ص/29. [35]. تفسیر نمونه، ج1، ص85، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج8، ص484 و زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دارالفکر، 1418ق، چاپ دوم، ج21، ص 105. [36]. روم/25. [37]. تفسیر نمونه، ج16، ص402. [38]. آل عمران/7. [39]. جعفری، یعقوب، کوثر، قم، هجرت، 1376ش، ج2، ص65. [40]. طبرسی، مجمع البیان، ج2، ص700 و مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج2، ص 432. [41]. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج20، ص210. [42]. فضل الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحى القرآن، بیروت، دارالملاك، 1419ق، چاپ دوم، ج12، ص164. [43]. فصلت/3. |
