بترس از گناه ناچیز و کوچک

[به مناسبت شهادت امام موسی الکاظم علیه‌السلام]

برای توجیه خود و دیگران عبارت‌هایی را هم تولید و منتشر کرده‌ایم که الحق و الانصاف از قدرت فریب بالایی هم برخوردارند به گونه‌ای که خود گوینده هم کاملاً باور می‌کند این گناهی که او دارد مرتکب می‌شود چندان اهمیتی ندارد و چیز قابل اعتنایی نیست.

کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که عبارت‌هایی از این دست را تا به حال نگفته باشد یا به او نگفته باشند عبارت‌هایی مانند: این که چیزی نیست؛ خیلی حساس نباش؛ ای آقا این همه گناهان بزرگ بزرگ را دارن انجام میآ­دن چشمت این رو گرفته؛ یه شب که هزار شب نمی شه؛ خیلی گیر نده و کلی عبارت دیگر شبیه به همین‌ها.

آیا این عبارت‌های خودفریب، ساخت فکر بشر است؟ آیا بشری که با فطرت الهی خلق شده (1) و گرایش توحیدی دارد می‌تواند و یا به خود اجازه می‌دهد در برابر چشمان همیشه بیدار و مراقب خالق و پروردگار خود، دست به چنین ملق بازی مضحکی بزند؟

پاسخ روشن است و معلوم؛ با این حساب ریشه این دغل بازی‌ها کجاست؟ انسان در کدامین کلاس توجیه می‌آموزد که گناهان خود را توجیه و به شیوه لا پوشی آن را ندید بگیرد؟

برای شنیدن پاسخ این سوالات به محضر امام کاظم علیه السلام مشرف می‌شویم تا در کلام وحیانی آن حضرت راز این خودفریبی را بشنویم.

امام کاظم علیه السلام به یکی از شاگردان برجسته خود به نام هشام توصیه‌هایی دارد که در فرازی از این توصیه نامه پاسخ این سوال را به روشنی بیان می‌کند.

آن حضرت به هشام بن حکم می‌فرماید: «یَا هِشَامَ بْنَ الْحَكَمِ ... إِنَّ صِغَارَ الذُّنُوبِ وَ مُحَقَّرَاتِهَا مِنْ مَكَایِدِ إِبْلِیسَ»

«صِغَارَ الذُّنُوبِ» یعنی گناهان کوچک یا همان گناهان صغیره.(2) «مُحَقَّرَاتِهَا» هم یعنی گناهانی که بی سر و صدایند و چندان به چشم نمی‌آیند. « مَكَایِدِ» جمع مکیدة است و مکیده یعنی مکر، فریب دادن و گول زدن که به نظر می‌رسد اینجا در معنای ابزار فریب آمده باشد.

معنای این فراز از روایت این می‌شود که‌ای هشام! بدان که گناهان کوچک که چندان به چشم مردم نمی‌آیند، آلت دست شیطانند و او با همین نوع از گناهان مردم را فریب داده و آن‌ها را در دام خود سخت می فشارد و اسیر خود می‌کند.

آنگاه امام کاظم علیه السلام شگرد آن دشمن دیرین در این دغل بازی را هم تشریح کرده و می‌فرمایند: «یُحَقِّرُهَا لَكُمْ »

کاری که شیطان می‌کند این است که ابتدا گناه را با همان تعابیر رایجی که گفتیم و هر روز می‌شنویم در نظر ما خوار و بی ارزش نشان می‌دهد. شیاطین جن و انس در اندیشه انسان القاء می‌کنند(3) که مثلاً این نگاه به نامحرم یک کار ساده و پیش پا افتاده است؛ قتل نیست که مهم باشد.

کار دیگری که می‌کند این است که گناه را از جهت‌های گوناگون در چشم انسان کوچک نشان می‌دهد؛ «وَ یُصَغِّرُهَا فِی أَعْیُنِكُمْ». آن جمله معروف «یک شب که هزار شب نمی شه» دقیقا بر اساس همین سیاست فریب تولید و منتشر شده تا مرتکبین گناه با خود بگویند ما که قرار نیست هر شب گناه کنیم بلکه فقط همین امشب است و بس. گویا گناهی گناه است و عقاب دارد که هر صبح و شب به راه باشد و الا گناه محسوب نمی‌شود. این بیچاره‌ها ندانستند که یک شب، هزاران شب، می‌شود. یک روز قیامت پنجاه هزار سال است(4) و اگر قرار باشد فقط برای همین یک شب گناه، کسی را عذاب کنند تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

آنگاه که این نیرنگ‌ها و عبارت‌های فریبنده کارگر افتاد و گنه‌کار خود کرده، خود را به تمام این ناپاکی‌ها آلوده کرد؛ شیطان برای این پیروزی به دست آمده‌اش کف می‌زند و پای‌کوبی می‌کند. چرا که هدف او از این دام و دانه افتادن صید در دام بود که محقق شد.

امام کاظم علیه السلام هدف شیطان را این‌گونه تشریح می‌فرمایند که: «فَتَجْتَمِعُ وَ تَكْثُرُ فَتُحِیطُ بِكُمْ»(5) نتیجه این کوچک دیدن ها و سهل انگاری ها و بالطبع استغفار نکردن‌ها این می‌شود که گناهان انسان متراکم و به هم تنیده می‌شوند و این توری که خود بافت و به روی خود انداخت تمام جان او را در بند می‌کند.(6)

به تعبیر دیگری که برگرفته از قرآن کریم است(7) این هیزم‌ها و شعله‌های کوچک را که او ندید و نخواست که ببیند کم کم جمع می‌شوند وقتی این شعله‌ها در هم پیچیدند و آتش تنوره کشید به ناگاه این فروزنده آتش خود را درون این آتشی می‌بیند که با دست خودش افروخته و راهی برای فرار نمی‌یابد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «لَا تَسْتَصْغِرُوا قَلِیلَ الْآثَامِ فَإِنَّ الصَّغِیرَ یُحْصَى وَ یَرْجِعُ إِلَى الْكَبِیرِ»؛ گناه كم را كوچك نشمارید؛ زیرا گناهان كوچك به حساب شما نوشته می‌شوند و بر اثر تكرار به گناه بزرگ تبدیل می‌گردند.(8)

درمان:

برای درمان این بیماری مهلک اخلاقی یا بهتر بگوییم مبارزه با این کید و فریب شیطانی می‌توان از این دو راهکار الهی بهره جست:

ببین چه کسی را نافرمانی می‌کنی

از منظر آیات و روایات یک نكته بین همه‌ گناهان اعم از كوچك و بزرگ مشترك است و آن اینکه گناه، ورود و تجاوز به حدود الهی و حریم پروردگار است؛ به عبارت دیگر خواهان سعادت به كوچكی و بزرگی گناه نگاه نمی کند، بلكه به كسی می‌نگرند كه با ارتكاب گناه، عملاً با دستورات او مخالفت می‌شود، چنان كه به عزیز پیامبر وحی شد که‌ای عزیز! در آن لحظه که گناهی خودنمایی می‌کند تو به كوچكی گناه نگاه مكن، بلكه به آن كسی نگاه كن كه با این گناه نافرمانی‌اش می‌شود.

«أَوْحَى اللَّهُ إِلَى عُزَیْرٍ ع یَا عُزَیْرُ إِذَا وَقَعْتَ فِی مَعْصِیَةٍ- فَلَا تَنْظُرْ إِلَى صِغَرِهَا وَ لَكِنِ انْظُرْ مَنْ عَصَیْ»(9)

هیچ گناهی را کوچک نشمار

گناه را اعم از گناهان كبیره و صغیره، نبایستی خرد و كوچك شمرد. این نكته در روایاتی از امیر مؤمنان علیه السلام تاكید شده است. آن حضرت فرمودند: «أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَّ بِهِ صَاحِبُه»؛ بدترین گناه آن است كه صاحبش آن را كوچك بشمرد.(10)

پی نوشت ها:

(1)   آیه 30 سوره روم

(2)   هر چند معنای و بیان مصداق گناهان کبیره و گناهان صغیره، معرکه آراء علمای فن است اما مشهورترین معنای این دو این است که : گناهان کبیره گناهانی هستند که خداوند با صراحت آن‌ها را نام برده و به مرتکب آن‌ها وعده عذاب جهنم داده است وعده‌ای که در مورد سایر گناهان دیده نمی‌شود به این دسته دوم گناهان صغیره گفته می‌شود.

(3)   إِنَّ الشَّیاطینَ لَیُوحُونَ إِلى‏ أَوْلِیائِهِمْ - آیه 121 سوره انعام

(4)   كانَ مِقْدارُهُ خَمْسینَ أَلْفَ سَنَةٍ - آیه 4 سوره معارج

(5)   تحف العقول عن آل الرسول ص 392 ؛ وصیته علیه السلام لهشام

(6)   مَنْ كَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطیئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون‏ - آیه81 سوره بقره

(7)   وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْكافِرینَ – آیه 49 سوره توبه

(8)   بحار الانوار ج70 ص351

(9)   همان ج75 ص452

(10) نهج البلاغه کلمات قصار 477