نگاهي به شخصيت شيخ كليني

ابوجعفر محمدبن يعقوب كليني رازي معروف به 'كليني'، 'شيخ كليني'، 'ثقه الاسلام كليني' صاحب كتاب گرانقدر 'كافي' و مشهورترين دانشمند و فقيه و محدث نامي شيعه در نيمه اول قرن چهارم هجري است.
كليني از روستاي كلين در 38 كيلومتري شهرري و نزديك حسن آباد قم بود كه در زمان امام عسگري (ع) در همين روستا بدنيا آمد. وي مراحل ابتدايي علوم اسلامي را نزد پدر و دايي خود، 'علي بن محمد بن ابراهيم علان' استاد حديث، گذراند.
بعد از دوران كوتاهي كه با منابع رجالي و حديثي آشنا شد، براي ادامه تحصيل خود به شهرري رفت. در آن موقع هر چند شهرري بيشتر مردمانش شافعي و حنفي مذهب بودند ولي به خصوص روستاهاي آن شيعيان دلباخته اهل بيت و مركز شيعه نشين بود و اكثر اهل تسنن آن شهر، به دليل اخلاق و رفتار اسلامي شيعيان، هميشه تحت تاثير آنان بودند. از اين رو ري به شهر شيعه نشين معروف بود.
فرقه اسماعيليه هم با انگيزه تسلط بر ايران بيشتر از همه در اين نقطه بودند و به ترويج تفكر و آراي خود پرداخته بودند و لذا شهرري، مركز برخورد آرا و انديشه هاي فرقه اسماعيليه، حنفي، شافعي و شيعه شده بود.
شيخ كليني در اين زمان، در كنار گذراندن تحصيلات و علوم خود، ضمن آشنايي با انديشه هاي ديگر مذاهب، پي برد كه بعضي از اين فرقه ها مي خواهند تشيع را از مسير واقعي خود خارج كنند.او درد را شناخت و براي درمان آن، هدفش را انتخاب و تصميم گرفت كه به نوشتن احاديث بپردازد.
او درمحضر استاد 'ابوالحسن محمدبن اسدي كوفي' ساكن ري حديث را آموخت و همان زمان كه قرمطيان با عقايد التقاطي خود كه مخلوطي از عقايد زرتشت، مانوي و اسلامي بود و به مبارزه با عقايد و مقدسات مسلمين پرداخته بودند، آنها را به نقد كشيد و كتاب 'الرد علي القرامطه' را نوشت و در دسترس شيعيان گذاشت.
كليني براي تكميل علوم و اهدافش، سپس راهي قم شد. در آنجا از هر مسجد و حسينيه اي كه راويان و محدثان، نقل حديث مي كردند، حديث مي شنيد. او با بسياري از آخرين افراد محدثاتي كه از زبان امام عسگري(ع) و يا امام هادي (ع)، بدون واسطه حديث شنيده بودند، ملاقات كرد و از محضر استادان بزرگي بهره ها برد.

** هجرت كليني از ايران
بار ديگر اين مرد بزرگ، براي ناشنيده ها و كسب علوم ديگر از قم به كوفه هجرت كرد. زيرا كوفه در آن زمان يكي از مراكز بزرگ علمي بود كه اشخاص، براي تبليغ مذهب و قيده خود آزادنه به آنجا مي رفتند.

** لقب ثقه الاسلام
كليني سپس به بغداد رفت و چون ديگر فردي گمنام نبود و تصويري از يك شيعه واقعي در اذهان مردم هر ديار گذاشته بود لذا در مدتي كوتاه شيعه و سني در مشكلات ديني به او مراجعه مي كردند و در فتاوا به او روي مي آوردند و در اين خصوص مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود و همين سبب شد كه به او لقب 'ثقه الاسلام' دادند.

** معاصران شيخ كليني
شيخ در زمان امام حسن عسگري (ع) به دنيا آمد و با چهار سفير و نواب خاص امام زمان حضرت مهدي (ع) معاصر بود. با آنكه آن بزرگوار از فقها و محدثين بزرگ شيعه بودند ولي به دليل محدويت ها و ممنوعيت هاي اجتماعي آنان، مسووليت فرهنگي و علمي تشيع بر دوش كليني بود كه مي توانست به طور آشكار به ترويج مذهب شيعه اماميه و نشر معارف و فضايل اهل بيت بپردازد.

** تاليف كتاب كافي
بغداد سرزمين تاليف او بود، او اندوخته هاي سال ها رنج و مشقت و تلاش را در مجموعه اي گرد آوري كرد و با غايب شدن امام زمان (ع) و دسترسي نداشتن همه شيعيان به نواب خاص حضرت، احاديث پيامبر و ائمه معصومين(ع) را جمع آوري و شيوه نامه و كتاب ارزشمندي در كنار قرآن تاليف كرد كه اين كتاب را طي 20 سال تلاش خستگي ناپذير تاليف نمود
كتاب كافي، مهم ترين و نفيس ترين كتاب از مجموعه كتب چهارگانه حديثي (كتب اربعه) مذهب تشيع است. مجموعه اين كتاب شامل 'اصول كافي 2 جلد'، 'فروع كافي 5 جلد' و 'روضه كافي 1 جلد' است كه در بردارنده 16 هزار و 199 حديث از پيامبر و ائمه اهل بيت (ع) مي باشد.
شيخ كليني، در زماني به تبيين ارزش هاي اخلاقي و اسلامي پرداخت كه اروپاييان دوران بربريت و و حشي گري را مي گذراندند.

** وفات
سرانجام اين محدث عظيم الشان كه در دنياي آن روز چشم و چراغ شيعه و سند افتخار دانشمندان بغداد، اعم از شيعه و سني بود، در سال 328 هـجري قمري، مصادف با مبدا غيبت كبراي امام زمان (ع) در سن 70 سالگي در بغداد، از دنيا رحلت كرد.

** شيخ كليني از ديدگاه دانشمندان شيعه
شيخ طوسي در كتاب گرانقدر 'رجال' مي نويسد: ابوجعفر محمدبن يعقوب كليني، دانشمندي جليل القدر و عالم به اخبار و روايت بوده است. او تصنيفاتي دارد كه در كتاب 'كافي' از آن ذكر شده است.
دانشمند بزرگوار رجالي -نجاشي- كه اكثرا او را نامي ترين دانشمند رجالي شيعه مي دانند، مي گويد: محمد بن يعقوب كليني در زمان خود، پيشواي علماي شيعه و چهره درخشان آنها در 'ري' و موثق ترين آنها در حديث و ضبط آن بود. كتاب بزرگش به نام 'كافي' را در مدت 20 سال تصنيف كرده است.
ابن شهر آشوب مازندراني، علامه حلي، همان تعبيرات شيخ و نجاشي را در ستايش او كرده اند.
سيد بن طاووس مي گويد وثاقت و امانت كليني در نقل حديث مورد اتفاق عموم دانشمندان ماست و ملا خليل قزويني مي نويسد دوست و دشمن اعتراف به فضلش كرده اند.
علامه مجلسي متوفي 1110 مي گويد: كليني مورد قبول طوائف انام و ممدوح خاص و عام بود.

** شيخ كليني از ديدگاه دانشمندان اهل تسنن
ابن اثير جزري مي نويسد: ابوجعفر محمدبن يعقوب رازي از پيشوايان مذهب اهلبيت، دانشمندي بزرگ و فاضلي نامدار است.
فيروز آبادي، دانشمند لغت دان بزرگ، در 'قاموس' او را از فقهاي شيعه مي گويد و ابن حجر عسقلاني مي گويد كليني در بغداد سكونت داشت و او از فقهاي شيعه و كسي است كه بر وفق مذهب آنها كتابها تصنيف كرده است.
علاوه بر اين شخصيت ها، ساير دانشمندان عامه هر جا به نام كليني رسيده اند از او به عنوان دانشمند بزرگ و فقيه نامدار و يكي از پيشوايان پيشين شيعه ياد كرده اند.

** مرقد كليني
آرامگاه او در 'باب الكوفه' در بغداد، امروز در ناحيه شرقي نهر دجله كنار پل قديم بغداد و زيارتگاه مسلمانان است.

** تاليفات
مرحوم كليني علاوه بر كتاب گرانسنگ كافي كتاب هاي رجال، الرد علي القرامطه، رسائل ائمه (ع)، تعبير رويا (خواب) و مجموعه شعر را كه به جمع آوري اشعار و قصائد شعرا در مناقب اهل بيت پرداخته، در پرونده علمي خود دارد.
برگرفته از: پايگاه موسسه فرهنگي جام طهور
فراهنگ**1003**

انتهای خبر / خبرگزاری جمهوری اسلامی (ايرنا) / کد خبر 30376535