فروغی از کوثر(9)

مرقد مطهّر حضرت

مرقد شریف حضرت فاطمه(علیها السلام) ( در میان بقعه مبارکه ) با بلندی 20/1 و طول و عرض 95/2 ، در 20/1 متر قرار گرفته و با کاشی های نفیس و زیبای زرفام ( آغاز قرن هفتم ) پوشیده شده است .
گرداگرد مرقد منوّر ، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی ( 80/4 ، در 40/4 ) قرار دارد که در سال 950 بنا گردید و با کاشی معرّق آراسته شد ، که اکنون این دیوار با ضریح مشبّک از جنس نقره پوشیده شده است .(2)
سیر تاریخی مرقد پاک آن حضرت از این قرار است :
در سال 605هـ . ق « امیر مظفر احمد بن اسماعیل » بزرگ خاندان آل مظفر ، بزرگترین استاد کاشی ساز آن زمان « محمّد بن ابی طاهر کاشی قمی » را به کار ساخت و پرداخت کاشی های متنوّع مرقد واداشت . او به مدّت 8 سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال 613 کاشی های مرقد آماده و کارگذاشته شد .
پاورقی
1 ـ گنجینه آثار قم ، ج1 ، ص407 .
2 ـ تربت پاکان ، مدرّسی طباطبایی ، ج1 ، ص46 و50 .
صفحه109
در سال 965هـ . ق شاه تهماسب صفوی ، در چهار طرف مرقد سابق ضریحی آجری آراسته به کاشی های هفت رنگ ( با نقش و نگار ) و کتیبه های معرّق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل مرقد بریزند .(1)
بعد از آن به دستور شاه مذکور ضریحی از فولاد سفید و شفّاف در جلو ضریح آجری قرار داده شد که طول آن 25/5 و عرض آن 73/4 و ارتفاعش 10/2 و دارای بیست درگاه مشبّک و مضلّع بود .
در سال 1230هـ . ق فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد ; که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال 1280 ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید .
این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سالهای متمادی روی مرقد حضرت باقی بود تا اینکه در سال 1368هـ . ق . برابر سال 1348 هـ . ش . به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریح کنونی را ( با ظرایف و شاهکارهای هنری ویژه ای که دارد ) به جای آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز تربت نورانی حضرت برقرار است .(2)
پاورقی
1 ـ گنجینه آثار قم ، ج1 ، ص416 .
2 ـ همان ، ج1 ، ص475 .
صفحه110

( 3 ) ایوان های حرم مطهّر

ایوان طلا
ایوان طلا و دو ایوان کوچک کنار آن در شمال روضه مقدّسه واقعند که در سال 925هـ . ق هنگام تجدید بنای گنبد و احداث صحن عتیق و گلدسته های آن در زمان شاه اسماعیل صفوی و با اقدام دختر او ساخته شد .(1)
این ایوان با دهانه ای به طول و عرض 70/8×9 متر و بلندی چهارده متر ، پایین دیوار آن ( در سه طرف ) ، تا بلندی 80/1 متر آراسته به قطعات کوچک کاشی فیروزه ای هشت گوشه ای و در میان آنها قطعات کوچکتر قهوه ای رنگ است که حاشیه ای از کاشی با زمینه ( لاجوردی نقش و نگار ) از چهار طرف آن را احاطه کرده است و برفراز آن کتیبه ای به ثلث سفید در زمینه ای لاجوردی ، گرداگرد ایوان دیده می شود که متن آن را حدیث نورانی : « اَلا وَمَنْ ماتَ عَلی حُبِّ الِ مُحَمَّد ماتَ شَهیداً . . . » تشکیل می دهد .
پس از این کتیبه ، بدنه ایوان تا ارتفاع دو متر دیگر ، آراسته به کاشی های معرّق آغاز عهد صفوی است و بعد از آن کتیبه سراسری دیگری به چشم می خورد و بالای کتیبه ( مقرنس های ) سقف ایوان با خشت های « زرفام » پوشیده شده است .(2)
پاورقی
1 ـ گنجینه آثار قم ، ج1 ، ص490 .
2 ـ تربت پاکان ، ج1 ، ص62 .
صفحه111
ایوانه های کنار ایوان طلا
دو ایوان در دو طرف ایوان طلا است به بلندی بیش از ده و پهنای دو و دهانه پنج متر ، که از بناهای عهد صفوی می باشند و سراسر بدنه آن ، مانند ایوان طلا به کاشی های معرّق همان دوره آراسته شده است .(1)
ایوان آینه
در ، جانب شرقی رواق مطهر نیز ایوانی مرتفع به بلندی ایوان طلا و طول و عرض 9 در 87/7 متی قراردارد که به خاطر آینه کاری آن ، به ایوان « آینه » معروف است .
پایین دیوار آن به بلندی بیش از یک متر سنگ مرمر به کار رفته که هر بدنه ای با یک قطعه سنگ آراسته شده است و بالای آن همه بدنه ایوان تا سقف آینه کاری است .
در کمربند ایوان کتیبه ای سراسری از سنگ مرمر وجود دارد به پهنای حدود سی سانتیمتر ، که به خط ثلث آیه شریفه ( الله نور السّموات والارض . . . » بر آن نقش بسته است .
میان ایوان و رواق شرقی حرم ایوانچه ای است که مانند ایوان اصلی تزیین شده که بر سر در آن حدیث شریف « مَنْ زارَ فاطِمَةَ بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّةُ » به نستعلیق مشکی ، خوانده می شود . این مجموعه هنری شگفت انگیز از کارهای ارزشمند هنرمند مشهور دوره قاجار ( استاد حسن معمار قمی ) می باشد که همزمان با بنای صحن نو ، به دستور « میرزا علی اصغر خان صدر اعظم » بنا شد .(1)
پاورقی
1 ـ تربت پاکان ، ج1 ، ص67 .
صفحه112

( 4 ) مناره های صحن عتیق

در صحن عتیق بر فراز ایوان طلا دو مأذنه استوانه ای رفیع به بلندی 40/17 ( از سطح بام ) و قطر 50/1 قراردارد .
پوشش مأذنه ها کاشی گرهی به شکل مارپیچ است که در میان پیچ ها نامهای مبارک : « الله » ، « محمّد » ، « علیّ » به خط بنّایی خوانده می شود .
در قسمت بالای مأذنه ها ، « مقرنسی » در سه ردیف پرداخته اند که زیر آن کتیبه ای به خط سفید مشتمل بر آیه « اِنَّ اللهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ » ( در مأذنه غربی ) ; « یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ » ( بر مأذنه شرقی ) قرار دارد .
این مأذنه ها به دستور « محمّد حسین خان شاهسون شهاب الملک » حاکم قم ، در سال 1285هـ . ق بنا شدند و قبه آنها در سال 1301هـ . ق ، طلاکاری شد .(2)
پاورقی
1 ـ تربت پاکان ، ج1 ، ص69 ـ 68 .
2 ـ همان ، ج1 ، ص68 ـ 67 .
صفحه113

( 5 ) مناره های ایوان آینه

برفراز پایه های دو طرف ایوان دو مأذنه است که هر یک به بلندی 28 متر از سطح بام ، با قطر 30/3 متر ، از بلندترین بناهای آستانه می باشد .
این مأذنه ها از سطح بام تا 3 متر هشت ضلعی متساوی و سپس نیم متری مقرنس و آن گاه یک متری استوانه ای و بعد از آن تا 5/2 متر ، دوازده گوشه برجسته و پس از همه اینها ( تا زیر مأذنه چوبی ) استوانه ای است ، که در بالا کتیبه ای با پهنای حدود یک متر دیده می شود که متن آن در یکی از مأذنه ها « لاحَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ » و در دیگری « سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ ِللهِ وَلا اِلهَ اِلاّ اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ » است .
سپس مقرنسی به پهنای حدود یک متر و بالای آن مأذنه چوبی و قبّه مأذنه ها واقع شده است . پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پائین سر تا سر
کاشی گِرهی است که ( در میان آنها ) نامهای پروردگار متعال خوانده می شود .(1)
پاورقی
1 ـ تربت پاکان ، ج1 ، ص71 .

صفحه114

9 -در مورد هر کدام از عنوان های فوق دو خط به صورت (دست نویس) توضیح دهید؟(به مطالب کپی پیس امتیاری تعلق نمی گیرد)