- باغ گیاه‌شناسی مکانی است که در آن مجموعه‌ای از گیاهان بومی و غیر بومی در فضای باز و در گلخانه‌ها کشت می‌شوند .
باغ‌های گیاه‌شناسی نقش مهمی در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی از جمله علوم گیاهی و باغبانی، آموزش عمومی و آشنا ساختن مردم به اهمیت گیاهان و لزوم حفاظت از آنها بر عهده دارند.
به علاوه باغ گیاه‌شناسی به عنوان ذخیره ژنتیکی گیاهان در معرض خطر انقراض مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در باغ‌های گیاه‌شناسی امکانات لازم برای مطالعه و تحقیق درباره تنوع زیستی وحفاظت از آنها فراهم می‌باشد.
با بهره‌گیری از روش‌های مختلف علمی، امکان شناخت گونه‌های گیاهی کشور فراهم گشته و محدوده پراکنش آنها تعیین می‌گردد.
تحقیق در زمینه روش‌های تکثیر و پرورش گونه‌های با ارزش از نظر حفاظتی و اقتصادی از موضوعات دیگری است که در باغ‌های گیاه‌شناسی به آن پرداخته می‌شود.
محمد ملاحسینی
اجرای پروژه احداث باغ گیاه‌ شناسی گرمسیری و نیمه گرمسیری خوزستان در راستای طرح توسعه باغ‌های گیاه‌شناسی در سطح کشور از سال ۱۳۷۰ شروع و شهرستان دزفول به عنوان محل اجرای طرح در نظر گرفته شد
هدف اصلی از احداث باغ گیاه‌شناسی خوزستان جمع آوری گونه‌های مختلف گرمسیری و نیمه گرمسیری به منظور انجام پژوهش‌ها و تحقیقات روی گونه‌های جمع آوری شده است.
با ایجاد و استقرار کلکسیون‌های مختلف گیاهی، باغ گیاه‌شناسی به قطب مهم تحقیقات اساسی و پایه‌ای در زمینه‌های گیاه‌شناسی و مطالعات پوشش گیاهی تبدیل شده و در زمینه امور آموزشی از کاربرد وسیعی برخوردار خواهد گردید.
برخی از اهداف احداث باغ گیاهشناسی خوزستان:
استقرار کلکسیون‌های مختلف گیاهان بومی و غیر بومی به منظور انجام مطالعات و تحقیقات افراد علاقه مند با صرف حداقل زمان و سهولت کامل در دسترسی به گیاه
جمع آوری و حفظ گونه های مختلف گرمسیری و نیمه گرمسیری بومی و غیربومی
جلوگیری از فرسایش ژنتیکی گونه های بومی و در حال انقراض
بررسی سازگاری اکولوژیکی و سایر تحقبقات علمی در مورد گونه های بومی و غیر بومی
ایجاد پایه های مادری و تهیه بذر از ارقام سازگار با شرایط محیطی محل احداث باغ
تشخیص و انتخاب گونه های دارای ارزش صنعتی , تجاری , دارویی , حفاظتی و...
در سال ۱۳۳۳ حدود ۷ هکتار از زمین‌های ایستگاه کشاورزی نوشهر جهت کاشت گونه‌های درختی و درختچه‌ای در نظر گرفته شد و تعدادی گونه ا ز خارج و داخل کشور جمع آوری و در ۷۳ قطعه مختلف کاشته شد
بدین وسیله آربراتوم (مجموعه درخت و درختچه) بنا گذاشته شد. هدف از احداث این باغ انجام مطالعات اکولوژی از جمله بررسی روند سازگاری گونه کاشته شده بود.
این باغ مجموعه‌های ساده و زیبایی از جمله آلاچیق و آبنما را که نمایی از باغ های ایرانی است، در خود جای داده است.
باغ گیاه‌شناسی نوشهر از نظر وسعت و قدمت دومین باغ گیاه‌شناسی کشور است. وجود مجموعه‌ای از گونه‌های منحصر به فرد در آربراتوم باعث شهرت جهانی آن شده و هر ساله مورد بازدید بسیاری از محققین و دانشجویان رشته‌های مرتبط قرار می‌گیرد.
این گنجینه با ارزش از نظر حضور و تنوع گونه‌های گیاهی شایان توجه است. اهداف اولیه احداث این مجموعه همانند اهداف سایر باغ‌های گیاه‌شناسی دنیا، در واقع آموزش و تحقیقات بنیادی در رابطه با علوم زیستی و گیاهی است.
انتقال گونه‌های جنگلی بومی و وارد کردن گونه‌های غیر بومی، ایجاد کلکسیون‌های مختلف و پوپلمان‌های آزمایشی از گونه‌های مختلف با فرم‌های زینتی متنوع از اهداف در دست اجرا در این با غ می‌باشد.
برای این باغ همانند سایر باغ‌های گیاه‌شناسی دنیا در کنار آربراتوم، بخش‌های مختفی از جمله قطعات درختچه‌های زینتی، گیاهان معطر و پرچین‌سازی، سوزنی برگان، گیاهان پیازی، گیاهان گرمسیری، گیاهان دارویی، توندرا، باغ سیستماتیک، گلخانه گیاهان گرمسیری، و مجموعه گیاهان خشک یا هرباریوم در نظر گرفته شد.
عملیات اجرایی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در سال 1347 با واگذاری قطعه زمینی از مراتع ملی شده در اراضی چیتگر واقع در کنار اتوبان تهران - کرج آغاز شد
مساحت این باغ حدود 145 هکتار می‌باشد. ارتفاع آن از سطح دریا 1320 متر بوده و دارای آب و هوای نیمه خشک و میزان بارندگی متوسط سالیانه حدود 240 میلی‌متر است.
حداکثر دمای هوا در ماه‌های تیر و مرداد به 43-42 درجه سانتیگراد و حداقل دمای هوا در زمستان به پائین‌تر از 10- درجه سانتیگراد می‌رسد.
طرح جامع باغ گیاه‌شناسی ملی ایران به نحوی پیش بینی شده که نشان دهنده الگویی از باغ‌های ایران باشد. به این منظور یک میدان در مرکز باغ پیش بینی شده که 4 بلوار در 4 جهت آن می‌پیوندد.
علاوه بر جمع‌آوری و نگهداری گیاهان ایران که در محیطی شبیه به محیط زیست طبیعی گیاهان کاشته شده و نگهداری می‌شود در این باغ «موزه نباتات خشک ایران» نیز قرار دارد.
باغ گیاه‌شناسی از بیش از 3 هزار گونه از انواع گیاهان از قبیل درخت، درختچه، پیچ، بوته و پیاز و ... تشکیل شده و علاوه بر اهداف تحقیقاتی و علمی که دارد با هدف آموزش برای ارائه خدمات آموزشی - فرهنگی به شهروندان تهرانی سازماندهی شده است.
(باغ هرباریوم) یا گنجینه گیاهان است که در آن،نمونه‌های گیاهی به صورت خشک و با روش خاصی شناسایی، طبقه بندی و نگهداری می‌شوند.
این مجموعه در حقیقت، موزه نباتات خشک است که با داشتن ۲۴۷ هزار نمونه گیاهی شامل گیاهان استانی و ... یکی از معتبرترین هرباریوم‌های منطقه خاورمیانه و بزرگترین و مجهزترین آنها در کشور است.
بیشتر این گیاهان به وسیله کارکنان قسمت بذر و نهال جمع آوری شده‌اند. آنها به دنبال این گیاهان همه جا را گشته‌اند تا جای هیچ نمونه‌ای در باغ خالی نباشد و چه بسا شب‌هایی را به اجبار در کوه و دشت‌ها به سر برده‌اند.
علاوه براین، تعداد زیادی نمونه گیاهی از سایر کشورهای دنیا از طریق مبادله در اختیار موسسه قرار گرفته و در باغ هرباریوم ملی ایران نگهداری می‌شود.
قطعه نمایش گیاهان زینتی باغ گیاه شناسی ملی ایران از قدیمی‌ترین قسمت‌های باغ می‌باشد. این قطعه با مساحت۶.۶ هکتار با اهداف زیر احداث شد:
وجود مجموعه ‌ای از درختان و درختچه‌ های منطقه مدیترانه برای انجام تحقیقات باغبانی و گیاه شناسی
ایجاد زمینه آموزش برای بازدیدکنندگان از باغ به منظور آشنایی با گیاهان زینتی خارجی و انجام آزمایشات سازگاری روی گیاهان و انتخاب و معرفی گیاهان زینتی مناسب برای ایجاد فضای سبز
این منطقه به 3 بخش باغ صخره ای، آبشار و نمایشی تقسیم شده است که در زمینی تپه ماهوری واقع شده و سعی بر آن بوده که چشم اندازی طبیعی را منعکس کند.
آبشار موجود در آن به ارتفاع ۸ متر جلوه خاصی به آن بخشیده و به دریاچه مدیترانه به وسعت ۲۵۰۰ متر مربع ریخته می‌شود که به منظور کاشت و نگهداری گیاهان آبزی طراحی شده است.
سنگ‌های استفاده شده در باغ صخره‌ای از کوه‌های اطراف جمع آوری گردیده و پیاده‌روها از سنگ لاشه طبیعی می‌باشد.
دره آبشار با قطعاتی از سنگ‌های طبیعی در ابعاد مختلف به نحوی بسیار زیبا طراحی شده است و گیاهان موجود در آن شامل انواعی از گیاهان فصلی و درختچه‌های زینتی می‌باشد.
قطعات عمده در باغ گیاه‌شناسی ایران:
رویشگاه‌های مهم کشور نظیر جنگل‌های خزری ، زاگرس، البرز و بیابان‌های کشور
رویشگاه‌های مهم جهان نظیر اروپا، آمریکا، آسیا (هیمالیا و چین و ژاپن)
قطعات تخصصی نظیر سیستماتیک (رده‌بندی گیاهی) گیاهان دارویی و صنعتی، آربراتوم، گیاهان پیازدار ایران و باغ میوه ایرانی
قطعات آموزشی - نمایشی شامل باغ‌های سنگی و صخره‌ای، باغ‌های نمایشی، آبشار ها و دریاچه‌ها
گلخانه‌های مناطق گرمسیری، مناطق معتدل و سردسیر