معرفی ایلام

قلعه سام : محوطه باستانی قلعه سام در شهرستان شیروان چرداول، در نزدیکی روستا چم بور از توابع بخش هلیلان واقع شده است. این مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عین حال با فاصله و مستقل تشکیل شده است. این مجموعه از نظر دوره ای در یک دوره از تاریخ که احتمالاً حد فاصل اواخر دوره پارت ها و اوایل دوره ساسانی می باشد، ایجاد شده است. معماری این قلعه جنبه نظامی و دفاعی داشته، زیرا قلعه در صعب العبور ترین بلندی های کوه بنا شده است. چون طرح و نقشه ای از پیش نداشته، طراح یا معمار برجها، اتاقها و ورودی ها را با توجه به موقعیت طبیعی صخره ها احداث کرده است. بطور کلی معماری قلعه به سبک معماری دوره ساسانیان ساخته شده است.

قلعه والی ایلام : یکی از بناهای مهم دوره قاجاریه در شهر ایلام قلعه والی است که توسط غلامرضا خان والی در سال 1326 قمری بر روی تپه ای به نام چغا میرگ ساخته شده است. این بنا دارای قسمتهای متعدد چون حرم سرا، قسمت شاهنشین، اتاق آیینه و زندان در زیر زمین می باشد. مساحت کل قلعه4687 متر مربع و زیر بنای قلعه 1464 متر مربع است. قلع دارای سه در ورودی در قسمت شرقی- غربی و جنوبی است که در اصلی در قسمت جنوبی است و دیگر درها خصوصی بوده است.

قلعه پور اشرف : در شش کیلومتری ضلع جنوب شرقی شهرستان دره شهر در روستای شیخ مکان قرار گرفته است. مطابق سنگ نوشته نصب شده بر روی دیوار ورودی قلعه، در سال 1335ه.ق بدستور میر صید محمد خان پور اشرف در این منطقه از دره شهر ساخته شد. یبشترین مصالح بکار رفته در اسکلت بنا، قلوه سنگ و در مواردی از آجر جهت ترئین از جمله سر در ورودی ها و برجستگی ها روی دیوار استفاده شده است. این قلعه کاربردنظامی- مسکونی داشته و متعلق به دوران قاجار می باشد و در نوع خود بی نظیر می باشد.

قلعه میر غلام هاشمی(سیکان) :  یکی از بناهای دوره قاجاریه است که به استناد سنگ نوشته نصب شده بر دیواره ورودی بنا، در سال 1303 ه. ق میر غلام هاشمی در روستای فرخ آباد احداث کرده است. بنای قلعه به سبک دوره ساسانی و به شکل چهار ایوانی و با مصالحی از سنگ و ملات گچ ساخته شده که در زمان خود کاربرد مسکونی داشته است. پلان بنا مربع شکل می باشد. این قلعه در دره سیکان به فاصله هشت کیلومتری شمال غرب شهر دره شهر ساخته شده است.

قلعه هزار در : این قلعه در شرق شهرستان دره شهر واقع گردیده است، که قدمتش به دوره ساسانی می رسد. نمای اصلی این اثر، طاقهای هلالی شکل می باشد. با توجه به ساختار معماری اثر احتمالاً قلعه یا پادگان نظامی بوده است. مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه شامل سنگهای تراشیده و قلوه سنگ هایی است که از گچ پخته بعنوان ملات برای آنها استفاده شده است.

تپه کز آباد : در دهستان هلیلان در شمال شرقی شهرستان شیروان و چرداول واقع شده است. کز آباد از دو تپه بزرگ و کوچک تشکیل شده است. در قسمت شرقی تپه بزرگ، آثاری از کوزه شکسته های نقش دار که قدمت آن ها به بیش از سه هزار سال می رسد، همچنین آثاری از سنگ های بزرگ تراشیده و نتراشیده بدست آمده اند. در شمال تپه بزرگ، گورستان بزرگی وجود دارد که در آن چندین نوع گور با آلات، ادوات و کوزه های گلی کشف شده اند. در این گورستان تعداد گورهای زنان زیاد است که در داخل آن ها زینت آلاتی چون دستبند، کمربند و گردن بند از دانه های شیشه با حلقه های مسی بسیار ضخیم کشف شده اند. علاوه بر آن، کوزه هایی شبیه به قوری، کوزه های بزرگ و کوچک متعدد رنگین و بی رنگ نیز یافت شده اند.
تپه علی کش : در نزدیکی شهر توریستی موسیان شهرستان دهلران واقع شده است. علی کش تپه ای کوچک و مسدود است که قطر پایه آن از حدود 135 متر تجاوز نمی کند. ضخامت طبقات باستانی آن حدود هفت متر است. این تپه باستانی قدمتی چند هزار ساله دارد و به دوران عیلامی ها مربوط می شود.
تپه تیخان( تیغن ): در شمال شرق دره شهر و به فاصله دو کیلومتری کرانه راست رودخانه سیمره، در میان اراضی کشاورزی روستای جمشید آباد (جهاد آباد) واقع شده است. سفال های به دست آمده در طبقه اول از نوع نخودی و آجری ساده اند. در کنار سفال ها، نمونه هایی از تیغه های سنگ چخماق نیز یافت شده است. همچنین در میان این آثار مکشوف، قطعات سنگ سه گوش به رنگ سبز نیز دیده می شود.
تپه کوزه گران: تپه یا تل کوزه گران در حدود 5/5 کیلومتری تپه تیخان ( تیغن ) واقع شده و قدیمی تر و بزرگتر از تپه تیخان است. قدمت این تپه به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد می رسد، ولی طبقه اول این تپه به دوره ساسانی مربوط است. سفالهای رنگین و منقوشی از طبقه زیرین تپه بدست آمده است. نقش سفال ها، بیشتر از نوع پرندگان و بز کوهی است. قسمتی از طبقات پایین این تپه به گورستانی اختصاص داشته است که چند نوع گور در آن باقی مانده است. در بعضی از گورها استخوانهای مردگان را در کوزه ها ریخته و در مکانهای سفید کاری شده دفن کرده اند. در گورهای دیگر اسکلت هایی در یک قبر مشاهده شده که در کنار آنها، تنورهای بسیار و خاکستر زیاد نیز وجود دارد. قبرهای سر تپه طبق آثار مکشوفه (کوزه های شکسته و گورهای موجود ) به دوره زرتشت تعلق دارند .
تپه سر گچله: در هشت کیلومتری شمال شرقی دره شهر واقع شده و روستای سرگچله در قسمت شمالی و شمال غربی آن واقع گردیده است. این تپه از مجموعه تپه های طبیعی تشکیل شده و نام خود را از روستایی به همین نام گرفته است. ارتفاع تپه چشمگیر، امتداد آن در جهت شمالی – جنوبی با شیب تند همراه است و در حال حاضر منظره ای سبز و خرم دارد. مجموعه نشانه های کشف شده از این تپه، نشانگر این است که لایه های بالایی این تپه در روزگار ما قبل تاریخ، زیستگاه انسان بوده است .
تپه ورکبود : در نزدیک رود کشگان و به مسافت حدود 20کیلومتری شمال غربی ایلام قرار دارد. اجساد داخل گورها به وضع خمیده همراه با اشیای قیمتی و سلاح متوفی دفن شده اند. اشیای فلزی به دست آمده نیز از جنس مفرغ یا آهن می باشند. از اشیای آهنی و مفرغی کشف شده در این گورستان چنین استنباط می شود که آهن فقط در ساختن اسلحه و مفرغ منحصراً برای اشیای با ارزش زینتی به کار می رفته است. قدمت آثار مکشوفه در گورستان ورکبود، اواخر سده هفتم ق.م و آغاز سده هشتم ق.م است.
تپه کل یزید : از تپه های مجاور تپه قلعه تیخان است که شامل چند اثر از تمدن های مختلف دوره های بسیار دور تاریخی است. با توجه به عوارض طبیعی موجود بر روی این تپه، احتمال داده می شود که بر روی آن قصری از دوره ساسانی وجود داشته و یا مقر حکومت در اوایل دوره اسلامی بوده است، اظهار نظر قطعی به دلیل فقدان اطلاعات و عدم انجام کاوش های باستان شناسی بسیار مشکل و دشوار است.
تپه باستانی مورموری : در منطقه پنج برار در فاصله هفت کیلومتری شمال غربی بخش کلات مورموری از توابع شهرستان آبدانان واقع شده است. این اثردر سال 1382 بوسیله مدیریت میراث فرهنگی استان ایلام مورد شناسایی قرار گرفته است.

آرامگاه بابا سیف الدین : در شمال شرقی دره شهر، در دامنه تپه ای موسوم به "چهار طاق " قرار دارد. در داخل مقبره، دو قبر است که روی آن ها سنگ نبشته ای وجود ندارد. مصالح به كار رفته در مقبره از سنگ، گچ و آجر است و روی بقعه را نیز با گچ سفید کاری کرده اند. در اطراف این آرامگاه درختان چند صد ساله تاریخی نیز وجود دارند.

حمام قلعه پور اشرف : در ضلع غربی قلعه پور اشرف در روستای شیخ مکان در شهرستان دره شهر قرار دارد. این حمام دارای پلان مربع شکل است و شامل اماکن تودرتو با سالن و دالانهای رختکن، حوضچه های آب سرد و گرم، دستشویی و انبار سوخت می باشد. مصالح ساخت آن هم شامل قلوه سنگهای نتراشیده و گچ به عنوان ملات می باشد، این بنامربوط به دوران قاجاریه است.

حمام قلعه کنجانچم : در پشت اتاقهای ضلع جنوبی قلعه کنجانچم حمام ساخته شده است. این بخش از بنا شامل سه اتاق، یک راهرو اختصاصی و خرینه می باشد که از طریق کانال و تنبوشه های سفالی آب آن تأمین می شده است. مصالح بکار رفته در ساخت این حمام سنگ و گچ می باشد. این حمام و قلعه مربوط به دوره والیان ایلام است.

كاخ فلاحتي ايلام : تنگ ارغوان در فاصله سه كيلومتري شمال خاوري شهر ايلام قرار دارد، این مکان در فصل بهار زيبايي وصف ناپذيري با گل هاي ارغواني رنگ خود دارد. اين دره‌ي خوش آب و هوا همواره مورد استفاده مردم به منظور گذراندن اوقات فراغت و تفريح قرار مي گيرد، گفتنی است اين كاخ، باغ زيبا با سردرب هاي منقوش، آجركاري و سرستون هاي زيبا مربوط به دوران قاجاریه است.

امامزاده علی صالح : بقعه امامزاده صالح (ع) فرزند عبید الله الاعرج فرزند حسین، فرزند امام سجاد(ع) است. امامزاده علی صالح از معاصرین حضرت امام موسی کاظم (ع) بوده اند که همزمان با طغیان خلفای عباسی به ایران هجرت نموده و در زمان امام رضا (ع) در محل صالح آباد به شهادت رسیدند. در زمان هلاکو خان مغول ساختمانی کوچک بر روی مقبره آن احداث گردید ولی این ساختمان در زمان قاجار به دستور والی ابوقداره تجدید بنا شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به طور کلی تجدید بنا گردید همچنین وجود مزار شهدای جنگ تحمیلی استان به اهمیت زیارتی آن افزوده و شاخص ترین مکان زیارتی استان بشمار می آید . این بقعه در شهر صالح آبادواقع در شهرستان مهران قرار دارد.

امامزاده سید ابراهیم : در فاصله هفت کیلومتری پهله زرین آباد و مسیر سیاحتی قلعه شیاخ امامزاده سید ابراهیم (ع) از نوادگان امام باقر (ع) قرار دارد که فاصله آن تا مرکز استان 180 کیلومتر است. ساختمان این امامزاده به دوران سلجوقی مربوط است که به شکل مخروط و هندسی خاصی بنا گردیده است. 

امامزاده سید صلاح الدین محمد : این امامزاده در جنوب شرقی شهر آبدانان در انتهای شهر و برروی تپه ای ساخته شده.در اطراف آن قبرستان عمومی شهر واقع شده است همچنین این بقعه هم اکنون یکی از زیارتگاههای شهر و منطقه می باشد. 

امامزاده سید فخرالدین : طبق شجره نامه موجود، این امامزاده (ع) از نوادگان امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی کاظم(ع) است که در روستای زرآب بخش زرین آباد شهرستان دهلران در کنار جاده ایلام به میمه زرین آباد قرار دارد.بنای آن دارای گنبدی ساده است که بیشتر مصالح بکار رفته در آن از سنگ ساخته شده است. این بنا در نهایت سادگی ساخته شده است.

امامزاده سید صلاح الدین محمد : این امامزاده در جنوب شرقی شهر آبدانان در انتهای شهر و برروی تپه ای ساخته شده است. در اطراف آن قبرستان عمومی شهر واقع شده، همچنین این بقعه هم اکنون یکی از زیارتگاههای شهر و منطقه می باشد.

استان ايلام مشتمل بر هفت شهرستان، 17 بخش، 15 شهر، 36 دهستان و 753 آبادي داراي سکنه بوده است. شهرستان‌هاي ايلام عبارتند از آبدانان، ايلام، ايوان، دره شهر، دهلران، شيروان چرداول و مهران.

 ايلام: به مركزيت شهر ايلام و در سال 1308 شمسي در خاور و شمال خاوري ده ‌بالا و در منطقه‌اي كه حسين ‌آباد (منسوب به حسين قلي خان والي) ناميده مي‌شد و در جوار ساختمانهاي به جا مانده از والي، بنا گرديد و با به توجه به سابقه‌ي تاريخي منطقه و تصويب فرهنگستان ايران، ايلام ناميده شد.ديواره‌هاي سنگي و دامنه‌هاي جنگلي كوه‌هاي مانشت، سيوان، شلم و سياه كوه، به شكل دژي وسيع شهر و دشت‌هاي اطراف آن را برگرفته ،در مركز جغرافيايي استان قرار نگرفته است. از اين رو، موقعيت آن تا حدودي كه اهميت ارتباطي و تجارتي آن را محدود مي‌كند، به طوريكه محصولات بخش‌ها و روستاهاي دور دست به استان‌هاي ديگر صادر مي‌شود.اما ايجاد شبكه‌ي راهها و اتصال مراكز شهري به ايلام مخصوصاً نزديكي با مرز با وجود آب و هوايي نسبتاً مناسب و مساعد، مركزيت سياسي، وجود مؤسسات رفاهي و… به آن موقعيتي ويژه، داده است. بخش مركزي ايلام داراي دهستان‌هاي ميش‌خاص و حومه 36 روستاست. توتون از مهمترين محصولات دهستان ميش خاص است. چوار، يكي از بخش‌هاي شهرستان ايلام در 18 كيلومتري شهر ايلام و بر سر راه اصلي ايلام – ايوان – اسلام آباد غرب قرار گرفته است.

سیروان:در حوزه شمالی استان ایلام و شمال شرقی شهر ایلام در دامنه های اطراف و لایه های زیرین سرابکلان واقع در شهرستان شیروان چرداول به صورت نیمه مدفون با بقایای آثار معماری ارزشمند قرار دارد. این شهر از جمله مراکز زیست محیطی باستانی است که در دوره های میانکوهی زاگرس واقع شده است.وجود آب فراوان و چشمه های جوشان و رودخانه خروشان در این شهر یادآور همزادی توأمان آب و آبادی در ایران و تلفیق معماری خاص و با شکوه با آب- مظهر پاکی و زایش و زندگی است. آنگونه که در فیروز آباد فارس وطاق بستان کرمانشاه و تخت سلیمان در آذربایجان غربی نیز دیده می شود سنت استفاده از سنگ و ملات، ساروج و گچ طبیعی یادآور شیوه های معماری قلعه دختر فارس و شهر تاریخی سیمره در دره شهر است. این امر به قول دمرگان باستان شناس فرانسوی مبنایی بر ساسانی بودن این شهر است. سنتی که تا سده های سوم و چهارم قرون اولیه اسلامی در دره های میانکوهی زاگرس حفظ شده است. این شهر در دوران شکوه و عظمت خود مرکز ایالت ماسبذان از شهرهای مهم و آباد ایران دوره ساسانی بوده و وجود پلها و راه ها و محوطه ها و قلاع و سکونت گاه های باستانی در این مجموعه سنگی( هیزدرهhiadar)مشرف بر شیروان مله گه ون است.

استان ايلام در دوره ماد (708-550) ق‌م. جزو ايالت عيلام بود كه خود در زمان حكومت كياكسار يا هووخشتره (633-584 ق‌م.) جزء ساتراپ‌نشين هشتم دولت ماد محسوب مي‌شد.داريوش هخامنشي بر صخره‌اي از كوه بيستون (بغستانه) عيلام را جز 23 ساتراپي خود ثبت نمود. پس از درگذشت داريوش سوم (330 ق‌م.) اسكندر تمام ممالك ايران از جمله عيلام را به تصرف خود درآورد. پس از فوت اسكندر ميراث او بين سردارانش تقسيم شد در اين زمان سوزيانا (ايلام، لرستان، خوزستان فعلي) جزء 72 ايالت سلوكيان بود.
مردم پارت عليه جانشيانان اسكندر قيام كردند و سرانجام توانستند با رهبري اشك اول آن‌ها را شكست داده و حكومت اشكانيان را تشكيل دهند، در زمان اشكانيان ايلام به علت نزديكي به مركز حكومت (استان كرمانشاه فعلي) رونق زيادي يافت.در عهد ساسانيان “عيلام” جزء سرزمين پهله(پهلو )شناخته مي‌شد، اين سرزمين شامل شهرهاي اصفهان، ري، همدان، كرمانشاه، دينور و ماسپذان و مهرجانقدق نهاوند، كوفه، قم، قزوين، كومش و آذربايجان بود. در اين تقسيم‌بندي غرب لرستان شامل دو بخش مهم ماسبذان  و مهرجانقذق (مهرگان كره) بود. شمال آن الشتر، جزو ماه‌كوفه مي‌شد و بخش مياني آن نيز جزو شاپور خواست، بود.

در سال 1281 ق. ديركوند هايانمي شدند و به همسايگان خود تعدي و تجاوز نمودند. حسين‌قلي‌خان ابوقداره، برحسب امر دولت با افراد مسلح و سواران خود، با تجهيزات براي قلع و قمع آنان عازم شد و به فتحي بزرگ نايل آمد و به پاس اين موفقيت به فتح‌السلطان ملقب گرديد. وي در سال 1317 ق درگذشت و بعد از او پسرش غلامرضاخان جانشين پدر شد و لقب صارم‌السلطنه گرفت و چندي بعد ملقب به سردار اشرف شد. غلامرضاخان آخرين والي پشكوه در سال 1307 هـ.ش. توسط رضاشاه سركوب، و به عراق پناهنده شد و در همانجا درگذشت.
واليان كه به عنوان “خان” در منطقه حكومت مي‌كردند، با مسلح نمودن افراد محلي از مرزهاي ايلام حفاظت مي‌نمودند. آنان از مردان خراج و بيگاري مي‌گرفتند. اين واليان قلعه‌هاي تابستاني و زمستاني در مناطق مختلف ايلام و مهران احداث نمودند كه از مشهورترين آن‌ها قلعه والي، در شهر ايلام و قلعه كنجانچم در 15 كيلومتری شهر مهران است.

 استان ايلام با مساحتي حدود 19086 كيلومتر مربع، در غرب كشور، بين 31 درجه و 58 دقيقه تا 34 درجه و 15 دقيقه عرض شمالي نسبت به استوا و 45 درجه و 44 دقيقه تا 48 درجه و 10 دقيقه طول شرقي نسبت به نصف‌النهار گرينويچ قرار دارد. اين استان يک منطقه كوهستاني و مرتفع است كه در غرب و جنوب‌غربي كشور در ميان رشته كوه‌هاي كبيركوه از سلسله جبال زاگرس قرار دارد. از شمال به استان كرمانشاه، از جنوب به قسمتي از خوزستان و كشور عراق، از شرق به استان لرستان و از غرب به كشور عراق محدود است. استان ايلام حدود 425 كيلومتر مرز مشترك با كشور عراق دارد.كوه‌هاي ايلام از جمله ناهمواري‌هاي سلسله جبال زاگرس است. در حاشية غربي اين رشته‌كوه و به صورت چين‌هاي موازي در جهت شمال غربي، جنوب شرقي امتداد يافته است. اين چين‌ها از جمله رسوبات دوران اول تا چهارم زمين‌شناسي است. نواحي شمال و شمال شرقي استان كوهستاني و داراي ارتفاعات مهمي است. مناطق غرب و جنوب غربي آن از زمين‌هاي پست و كم‌ارتفاع و تپه ماهور، تشكيل شده است.آب و هواي استان ايلام به سبب تأثيرپذيري از عوامل گوناگوني چون عرض جغرافيايي (زاويه تابش آفتاب)، ارتفاع، امتداد رشته‌كوه‌هاي زاگرس، فاصله از بيابان‌هاي عراق و عربستان و بادهاي محلي و ناحيه‌اي از تنوع زياد برخوردار است. استان ايلام داراي سه منطقه آب و هوايي (آب و هواي سرد كوهستاني، آب و هواي معتدل كوهستاني، آب و هواي صحرايي و نيمه‌صحرايي "گرم و خشک" است.