هفته بیست و یکم:...( "قناعت در زندگی")...

از چه راههایی می توان قناعت ورزی را در زندگی تقویت کرد؟

پاسخ:

از جمله بهترین راهها برای تقویت قناعت، تفکر در علت جمع آوری مال و ثروت و آفت های دنیوی است که امکان دارد، برای آن مال اتفاق بیفتد. به اینکه آدمی بیندیشد، حرص در جمع آوری مال، زیادتر از قدر ضرورت برای چیست؟ اگر برای اولاد ذخیره می کند، بداند که خدای او و خدای اولاد او یکی است و آن خدایی که به او روزی داده، به اولاد او نیز خواهد داد. اندکی به اطراف نظر کند. اگر برای خودش جمع آوری می کند، اولاً مقدار عمری را که قرار است زندگی کند، معین نماید و به اندازة آن جمع کند و فکر کند، آیا وقتی هست که او نیز سیر شود.
ما آبروی فقر و قناعت نمی بریم
با پادشه بگوی که روزی مقدّر است
اما نکاتی دیگر که در این امر قناعت ما را تشویق می کند:
1. توجه به مقام با عظمت انسانی: اگر قیمت خود را بدانیم، با حرص و طمع، آن را ضایع نمی کنیم و به ایجاد ملکه قناعت در خود می کوشیم و این مقام را با درخواست از دیگران ضایع نمی کنیم.
(اگر قیمت خود را دانستیم و از آنچه خدا به ما داده راضی شدیم، دیگر احساس کمبود نمی کنیم و به غیر از نیاز، خود را حریص نمی کنیم و قانع می شویم.)
2. شکرگزاری از آنچه داریم: شکرگزاری موجب می شود، دچار چشم و هم چشمی نشویم و به آنچه داریم قانع شویم و در کنار این شکرگزاری در حد امکان، بخشش هم داشته باشیم.
3. مطالعه و ملاحظة سیرة انسانهای پاک و قانع، ما را در پرداختن به قناعت یاری می رساند: روزی یکی از اصحاب امام صادق ـ علیه السلام ـ دید که حضرت، پیراهنی پوشیده که گریبان آن را وصله زده اند، آن مرد پیوسته بر پینه نگاه می کرد و گویا از پیراهن حضرت شگفت زده شده بود. امام فرمود چه شده که نگاهت را به من دوخته ای؟ گفت: نظرم به پینة یقة شما است. فرمود: این کتاب را بردار و چیزی را که در آن نوشته شده بخوان. مرد کتابی را که در مقابل حضرت بود برداشت و آن را نگاه کرد. در آن کتاب نوشته شده بود: کسی که حیا ندارد ایمان ندارد، کسی که در معاش خود تقدیر و اندازه ندارد، از ثروت بی بهره است و کسی که کهنه ندارد نو ندارد.
4. انجام کارهای شایسته. خداوند در قرآن می فرماید: هر کس کار شایسته ای انجام دهد، او را به حیاتی پاک زنده نگه می داریم. در روایت، از حیات پاک به قناعت تعبیر شده است.
5. توجه به آثار قناعت در قرآن کریم و روایات و همچنین صفات انسانهای وارسته:
خداوند متعال می فرماید: کسانی که هرگاه انفاق می نمایند، نه اسراف می نمایند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو حد اعتدالی دارند.
همچنین در روایت آمده است که:
امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ می فرماید: «همة بی نیازی ها و توانگری ها در قناعت و خشنودی به قسمتهای الهی است.»

قناعت در زندگی چه آثاری را در پی دارد و چگونه آن را با خساست در زندگی تشخیص دهیم؟

پرسش

قناعت در زندگی چه آثاری را در پی دارد و چگونه آن را با خساست در زندگی تشخیص دهیم؟

پاسخ اجمالی

قناعت در لغت ‏به معنای بسنده کردن به مقدار کم، از کالای مورد نیاز، و رضایت‏ به چیزی است که نصیب شخص می‏شود. در احادیث گاهی کلمه قناعت‏ به معنای مطلق رضایت ‏به کار رفته است. در تفاوت قناعت و بخل گفتنی است: قناعت بیشتر در اخلاق فردی مطرح است و مربوط به استفاده بهینه از امکانات زندگی و اجتناب از زیاده روی در هزینه ها و مصارف و رضایت به نعمت های الاهی است، اگر چه اندک باشد، در حالی که بخل مربوط به اخلاق اجتماعی است، آن گاه که انسان باید به یاری دیگران بشتابد و از امکانات مالی و اعتباری خویش در جهت مصارف مورد نیاز جامعه استفاده نماید، بخل بورزد و هزینه نکند.

پاسخ تفصیلی

قبل از پرداختن به موضوع قناعت، معنای لغوی و اصطلاحی و تفاوت آن با بخل مورد بررسی قرار گرفته و سپس به ارزش و آثار آن می پردازیم:

معنای قناعت و تفاوت آن با بخل

الف) معنای قناعت: قناعت در لغت ‏به معنای بسنده کردن به مقدار کم، از کالای مورد نیاز، و رضایت‏ به چیزی است که نصیب شخص می‏شود.[1] در احادیث گاهی کلمه قناعت‏ به معنای مطلق رضایت ‏به کار رفته است. امام علی (ع) در نامه‏ای به عثمان بن حنیف می‏فرماید: آیا خودم را قانع کنم که بگویند او امیرالمؤمنین است و با آنها در سختی‌های روزگار مشارکت نداشته باشم؟[2]

در علم اخلاق قناعت در مقابل حرص استعمال می‏شود. صفت قناعت موجب می‏شود که شخص به مقدار نیاز و ضرورت بسنده کند و زاید بر آن را نطلبد.[3] بنابراین می توان گفت قانع کسى است که به اندک بسنده مى کند و ناخشنود نمى شود و به سهم خویش راضی است.

ب) تفاوت قناعت با بخل: در تفاوت قناعت و بخل گفتنی است: قناعت بیشتر در اخلاق فردی مطرح است و مربوط به استفاده بهینه از امکانات زندگی و اجتناب از زیاده روی در هزینه ها و مصارف و رضایت به نعمت های الاهی است، اگر چه اندک باشد، در حالی که بخل مربوط به اخلاق اجتماعی است، آن گاه که انسان باید به یاری دیگران بشتابد و از امکانات مالی و اعتباری خویش در جهت دستگیری و یاری افراد نیازمند استفاده نماید، بخل بورزد و هزینه نکند. قناعت نمود مناعت طبع و بزرگواری و زهد و تحمل آدمی است، در حالی که بخل صفت رذیله و ناشی از حقارت نفس و نمود خودخواهی انسان است.

در این عرصه آدمیان به چهار دسته اند:

1. خود می خورند و به دیگران نیز می دهند، ایشان اهل انفاق اند.

2. خود نمی خورند و به دیگران می دهند، ایشان ایثارگرانند.

3. خود می خورند، ولی به دیگران نمی دهند. ایشان بخیل اند.

4. خود نمی خورند و به دیگران نیز نمی دهند، ایشان پست و لئیم اند.

می شود که انسان نه خود از مال خویش بهره ببرد و نه به دیگران بدهد، ولی این در نهایت پستی و لئامت و بدتر از بخل است، زیرا انسان بخیل تنها به دیگران نمی دهد و خود از مال خویش بهره دارد. بهترین حالت این است که انسان با رعایت قناعت هم خویش از مال خویش بهره لازم داشته باشد و هم زیادی آن را انفاق و ایثار کند و دیگران را نیز در بهره مندی خویش شریک نماید و با دردمندان و نیازمندان جامعه همدردی داشته باشد.

عقل عامل مهمی در گزینش قناعت است. حضرت علی (ع) می‏فرماید: "آن که خردورزی کند، قناعت پیشه می‏کند".[4]

عقل قناعت را به علت آثار ارزشمند آن، بر می‏گزیند و آن را به سود شخص می‏داند. و از جمله آثاری که به دنبال دارد: بی‏نیازی انسان از غیر خود و قدرت یافتن آدمی برای تحمل کمبودها و صبر بر آنها، گرچه انسان در ظاهر با قناعت، از امکانات ظاهری استفاده کمتری می‏کند، ولی به جهت عاقبت قناعت، این عمل مورد پذیرش عقل است. هر اندازه سطح دانش شخص نسبت‏ به جهان و نفس خود بیشتر می‏شود و با عمق بیشتری به مسائل انسانی توجه می‏کند، در پذیرش صفات پسندیده انسانی، از جمله صفت قناعت، آمادگی بیشتری پیدا می‏کند.

با آنچه بیان شد روشن مى‌گردد که قناعت جلوه اى از حالت و ملکه زهد است که در رفتار و سطح معیشت زندگى انسان پدید مى آید و در واقع زندگى زاهدانه همان زندگى با قناعت ساده و به دور از آزمندى، رفاه زدگى، تجملگرایى و تنوع طلبى است.

امیر المؤمنین (ع) نیز قناعت را به زندگى ساده و کم زرق و برق و سبک تفسیر کرده است: "به اندک دنیا بسنده کنید تا دینتان سالم بماند؛ زیرا مؤمن به اندکى که کفایتش کند قناعت دارد".[5]

به طور کلی باید توجه داشت که قناعت، بخل ورزیدن و یا مصرف نکردن نیست، قناعت آن است که انسان از امکانات خویش به صورت صحیح و با بهره وری مناسب و رعایت الگوی مصرف توصیه شده در جامعه و مطابق دستورات اسلام استفاده کند و در این امور از زیاده روی و ریخت و پاش اجتناب ورزد.[6]

آثار قناعت

قناعت از بعد مثبت و منفی دارای آثار فراوانی است. به برخی از پیامدهای مثبت و منفی آن اشاره می کنیم:

پیامدهای مثبت

الف) عزت و سر فرازی: قرآن به صراحت بیان می کند که عزت مخصوص خداوند، رسول خدا و مؤمنان است؛[7] این عزت و سر فرازی اهمیتش به قدری است که به انسان مؤمن اجازه داده نشده است که به هیج وجه خود را در مقابل دیگران خوار و زبون کند.

امام صادق (ع) فرمود: خداوند تمام امور مؤمن را به خودش واگذار کرده، ولى به او اجازه نداده است که خود را ذلیل و خوار کند، مگر نمى‏بینى خداوند در این باره فرموده: «عزّت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است»؟ بنابر این سزاوار است مؤمن همیشه با عزّت باشد و زیر بار ذلت نرود.[8] پیامبر اکرم (ص) فرمود: شایسته نیست که مؤمن خود را ذلیل کند.[9] بى‏گمان، یکى از چیزهایى که سبب عزّت و بزرگى انسان مى‏شود و او را از ذلّت و خوارى نجات مى‏دهد قناعت است. امیر مؤمنان (ع) فرمود: هیچ کس از شخص قانع عزیزتر نیست.[10] قناعت وسیله عزّت است.[11] قناعت سبب عزّت و بى نیازى از مردم است.[12] قناعت پایدارترین عزّت است.[13]

ب) گنج بى پایان: رسول گرامى اسلام (ص) فرمود: قناعت گنجى است که فانى نمى‏شود.[14] نیز فرمود: قناعت مالى است که تمام نمى‏شود.[15] على (ع) در این باره مى‏فرماید: گنجى بى نیاز کننده‏تر از قناعت نیست.[16]

ج) قناعت و بى‏نیازى: رسول خدا (ص) فرمود: بى نیازى به فراوانى ثروت نیست، بى‏نیازى تنها در روحیه بى‏نیازى است.[17] امام صادق (ع) فرمود: هر کس به آنچه خدا روزیش کرده قانع باشد از بى نیازترین مردم است.[18]و نیز فرمود: برترین بى‏ نیازی ها قناعت است.[19] امیر مؤمنان (ع) فرمود: قناعت سرآمد بى نیازی ها است.[20]

آثار سوء قانع نبودن

الف) ذلّت و خوارى: کسى که به آنچه خدا براى او مقدّر کرده است راضى نباشد، خواه ناخواه چشم طمع به مال دیگران خواهد داشت که در نتیجه، دست نیاز به سوى آنان دراز خواهد کرد و این خود موجب ذلّت و خوارى او خواهد شد.

امام صادق (ع) فرمود: چه زشت است براى مؤمن که میل و رغبتى در او باشد که او را خوار و ذلیل کند.[21]

علامه مجلسى در توضیح حدیث می گوید: مقصود از میل و رغبتى که نکوهش شده و سبب ذلّت و خوارى انسان مى‏گردد، آن است که دست به سوى مردم دراز کند و از آنان چیزى بخواهد، اما سؤال کردن از خدا و توجّه و رغبت به پروردگار گذشته از این که ذلت آفرین نیست، مایه سربلندى و عین عزّت است.[22]

ب) نگرانى دائم: از نتایج آز و طمع، نگرانى و تشویش خاطر است.

امام باقر (ع) در باره نزول آیه: "رگز چشم خود را به نعمت هاى مادّى که به گروه هایى از آنها داده‏ایم میفکن که اینها شکوفه‏هاى زندگى دنیا است و براى آن است که آنان را با آن بیازماییم و روزى پروردگارت پایدارتر است"، مى‏فرماید: پیامبر اکرم (ص) وقتى این آیه را شنید راست نشست و فرمود: هر کس به خدا دل نبندد حسرت دنیا او را از پاى در مى‏آورد، و هر کس چشم از مال و ثروت مردم بر ندارد حزنش طولانى شود و خشمش فرو ننشیند، و هر کس نعمت خدا را تنها در خوردنی ها و نوشیدنی ها ببیند عمرش کم و عذابش [: درد و رنجش‏] نزدیک شود.[23]، [24]

بنابر این، انسان باید همیشه در زندگى اعتدال و میانه روى را از دست ندهد و قناعت را پیشه خود سازد، که در غیر این صورت، روى سعادت و خوشبختى را نخواهد دید.

[1]طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج 4، ص 384، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375ش.

[2] نهج البلاغة، ص 418، انتشارات هجرت، قم.

[3]ر.ک: نراقى، ملا مهدى، جامع السعادات، ج 2، ص 104، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.

[4]آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 391، انتشارات دفتر تبلیغات، قم، 1366 ق.

[5]همان ص 393.

[6] اقتباس از سایت http://amoozeh.ir/Archive (با دخل و تصرف و ویرایش).

[7]منافقون، 8.

[8]کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 5، ص 63، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365ق.

[9] سید بن طاوس، الیقین، ص 336، مؤسسة دار الکتب، قم، 1413 ق.

[10]غرر الحکم و درر الکلم، ص 392.

[11] همان، ص 391.

[12] همان.

[13] همان.

[14] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ص 456، انتشارات رضی، قم.

[15]همان.

[16] نهج البلاغة، ص 540، انتشارات دار الهجرة، قم.

[17]حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، ص 57، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1404 ق.

[18]کافی، ج 2، ص 139.

[19] طبرسى، ابوالفضل على بن حسن، مشکاة الأنوار، ص 130، کتابخانه حیدریه، نجف اشرف، 1385 ق.

[20] غرر الحکم و درر الکلم، ص 392.

[21] کافی، ج 2، ص 139.

[22] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 70، ص 171،ح 25، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ق.

[23] همان، ج 67، ص 317، ح 25.

[24] این بخش از کتاب نقطه های آغاز تلخیص شده است. ر.ک: مهدوی کنی، محمد رضا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1376ش.

من هنوز هم متعهد هستم

قناعت بهترین گنج است.حضرت علی (ع)

قناعت یجوری دوری از ذلت هست

همونطور که با اسراف زیاد باعث ذلت و خواری خودمون میشیم با قناعت ازین صفات فاصله میگیریم.

قناعت جز رفتار پسندیده و الگویی در دین و سیره معصومین ع بود و همچنینین باید امت رسول الله آن را جز رفتار و اخلاق خود در زندگی قرار دهند

با تشکر از ایجاد این مبحث مفید

تا الان سعی کردم قانع باشم و از این به بعد هم تلاشم را می کنم

اللهم عجل لولیک فرج

اللهم عجل لولیک الفرجـــــــــــــــــــــــــ

با عرض سلام و خسته نباشید خدمت همه مشارکت کنندگان محترم در طرح ذوالکفل (قناعت در زندگی )

امتیازات طرح ذوالکفل (قناعت در زندگی) به شرح جدول ذیل تقدیم می گردد:

با تشکر از

-کلیه مشارکت کنندگان محترم

-مدیران گرامی تالار سرکار "tahmores" و جناب "hoseinh1990" به جهت ایجاد و مدیریت مباحث

امتیازات تقدیم گردید

200 امتیاز بپاس زحمات جناب hoseinh1990 از جانب روابط عمومی به نامبرده تقدیم گردید

ردیف	امتیازات	کاربران
1	40	alirezaheydari64
2	30	arseyfi
3	40	blueborzoei
4	30	borkhar
5	40	farshon
6	30	goodby
7	40	javadtel
8	30	kabotar12
9	40	majedshomous
10	30	majnon313
11	30	maryamjoon
12	30	mohamadr200090
13	40	mohammadhoseinshokri
14	40	mohammadtorres
15	40	mohsen_alavi
16	30	muhammad_mahdi
17	40	Nofuzi
18	40	omiddeymi1368
19	30	rashon
20	30	sabrezinab
21	30	sadegh1369
22	30	Tashakor
23	40	yakob9476
24	40	Yarabyarabyarab

با توجه به هدف که در این طرح ذکر شده دوستانی که فعال تر هستند و به تعهد خود عمل می کنند

ان شاء الله پاداش اصلی و هزاران برابر با ارزشتر را از خداوند خالق یکتا و مولا امام زمان (عج)

دریافت می نمایند

با تشکر از کلیه همراهان عزیز و گرامی

راستیتش این جمله رو نفهمیدم یعنی چی " عین خلاف اسراف است"