بــسـمــه تــعـالــی

طــــریـــق بـصـــیـرت

خـتـم آنــــلایـن قـــرآن کـریـم هـمگام با بــصـیرت، مـعــرفت و کـمــال

الف) مقدمه

با عرض سلام و ادای احترام حضور راسخونی های عزیز

ب) روش شرکت در طرح و کیفیت اجرای آن

1- تفسیر خلاصه و کلی از مفاهیم آیات انتخابی

2- پیام کلی آیات انتخابی

3- جمله ای ارزشمند برای سعادت دنیا و آخرت در آیات انتخابی

4- تصویر، گرافیک، نقاشی یا طرحی مرتبط با آیات انتخابی

(عدم ارسال حداقل یکی از 4 مورد فوق، موجب حذف کاربر از طرح می گردد)

نکته مهم:

نیازی به ارسال تفسیر کامل همه آیات نیست، ارسال  تفسیری خلاصه و نمونه حتی از یک آیه مهم، ارسال یک پیام کوتاه چند خطی از کل آیات، ارسال یک تصویر مرتبط با مفهوم و مضمون آیات یا یک آیه کفایت می کند. به هیچ عنوان کپی پیست انبوه تفسیر آیات منظور نیست، منظور ایجاد مطالب کیفی و دست نوشت و تعمق و تفکر بر مفهوم آیات است، بگونه ای که کاربران دیگر با مطالعه چند خط کوتاه، از جان مفهوم آیات آن بخش مطلع شوند.

تبصره 1)شماره ردیف انتخابی نباید قبلا توسط کاربر دیگری انتخاب شده باشد.(هم جدول و هم پست های ارسالی بررسی شود)

تبصره2) تعداد دفعات شرکت در طرح(تعداد دفعات ارسال پست مذکور) محدودیتی ندارد اما ارسال پست بصورت متوالی(پشت سر هم)توسط یک کاربر،حداکثر به تعداد 2 مرتبه مجاز می باشد و کاربر جاری برای شرکت مجدد، باید تا زمان ارسال پست توسط یک کاربر دیگر یا گذشت مدت زمان یک ساعت صیر نماید.

تبصره3)  پست های ارسالی کاربران در بازه های زمانی روزانه، بررسی  و نام کاربری داوطلب، در جدول بندها و در ردیف انتخاب شده توسط کاربر درج می گردد. 

تبصره4) پس از تکمیل ردیف های جدول بند ه، ختم جاری پایان یافته تلقی شده و با حذف نام های کاربری موجود در جدول و اعلام اسامی کاربری دریافت کنندگان هدیه، ختم جدید آغاز می گردد.

شرکت کنندگان در طرح می توانند جهت تلاوت آیات اختصاص یافته و بهره مندی از ترجمه،تفسیر و چاپ آیات بصورت آنلاین، از بخش فیض آنلاین راسخون استفاده نمایند. لازم به ذکر است امکان قرائت آیات نیز بزودی در فیض آنلاین فعال می گردد.

ورود به بخش "فیض آنلاین" راسخون

تصویری از بخش "فیض آنلاین" راسخون

عزیزان شرکت کننده می توانند آیاتی که بیشتر به دل آنها نشسته را به همراه ترجمه با کلیک بر تصویر زیر  به اطلاع سایرین برسانند و باعث کسب فیض آنها گردند.

ج) هدایای طرح

در پایان هر مرتبه ختم قرآن کریم، بر اساس میزان مشارکت و کیفیت پست های ارسالی به تعدادی از شرکت کنندگان در طرح به قید قرعه و برسم یادبود و پاسداشت مشارکت در این طرح معنوی،  هدایایی از طرف روابط عمومی پرتال راسخون تقدیم می گردد و این هدیه در مقابل اجر و پاداش معنوی حاصله بسیار ناچیز است.

د)تذکرات

1- قرائت آیات اختصاص یافته، بمنظور انجام ختم بصورت صحیح و بی عیب و نقص و در شان قرآن کریم الزامی است و کاربران در قبال آن مسئول هستند.

2-در صورتی که کاربری به هر دلیل موفق به تلاوت آیات اختصاص یافته نشود، موظف است مراتب را در اسرع وقت با ارسال پست در تاپیک پیشنهادات،انتقادات و سئوالات از روابط عمومی اطلاع رسانی نماید تا کاربر دیگری جایگزین شود.

ه)جدول اختصاص آیات 

بر اساس رسم الخط عثمان طه برای هر یک از ردیف های جدول، 3 صفحه قرآن کریم انتخاب و سوره و آیات مربوطه در آن وارد شده است:

نکته مهم:

نیازی به ارسال تفسیر کامل همه آیات نیست، ارسال  تفسیری خلاصه و نمونه حتی از یک آیه مهم، ارسال یک پیام کوتاه چند خطی از کل آیات، ارسال یک تصویر مرتبط با مفهوم و مضمون آیات یا یک آیه کفایت می کند. به هیچ عنوان کپی پیست انبوه تفسیر آیات منظور نیست، منظور ایجاد مطالب کیفی و دست نوشت و تعمق و تفکر بر مفهوم آیات است، بگونه ای که کاربران دیگر با مطالعه چند خط کوتاه، از جان مفهوم آیات آن بخش مطلع شوند.

با سلام و تشکر از مشارکت کاربران

دوستان عزیز توجه داشتید باشید کد یا کدهایی که برای هر ردیف (آیه های مورد نظر) انتخاب کرده اید، در پستی که درج می کنید باید پاسخ آن کد را نیز بنویسید. مثلاً اگر کاربری ردیف 24 و کد 1 و 2 را انتخاب نمود، در پست خود باید تفسیر خلاصه و مفهوم کلی و پیام کلی آیات را نیز بنویسد.

التماس دعا/

رديف 26  

2-پیام کلی آیات انتخابی

پيام كلي آيات :

)آيه 1)- مبارزه با تبعيضها! روى سخن در نخستين آيه اين سوره به تمام افراد انسان است و آنها را دعوت به تقوى و پرهيزكارى مى‏كند.

)آيه 2) -خيانت در اموال يتيمان ممنوع- در هر اجتماعى بر اثر حوادث گوناگون پدرانى از دنيا مى‏روند و فرزندان صغيرى از آنها باقى مى‏مانند.

 )آيه 3)-در اين آيه اشاره به يكى ديگر از حقوق يتيمان مى‏كند و مى‏فرمايد: «اگر مى‏ترسيد به هنگام ازدواج با دختران يتيم رعايت حق و عدالت را در باره حقوق زوجيت و اموال آنان ننماييد از ازدواج با آنها چشم بپوشيد و به سراغ زنان ديگر برويد.

(آيه 4)- مهر زنان! به دنبال بحثى كه در آيه گذشته در باره انتخاب همسر بود، در اين آيه اشاره به يكى از حقوق مسلم زنان مى‏كند و تأكيد مى‏نمايد كه: مهر زنان را بطور كامل به عنوان يك عطيه (الهى) بپردازيد»

(آيه 5)- سفيه كيست؟ به دنبال بحثى كه در آيات پيش در باره يتيمان گذشت اين آيه و آيه بعد، آن را تكميل مى‏كند، و مى‏فرمايد: «اموال و ثروتهاى خود را به دست افراد سفيه نسپاريد» . منظور از «سفاهت» در اين جمله، عدم رشد كافى در خصوص امور مالى است بطورى كه شخص نتواند سرپرستى اموال خود را به عهده گيرد و در مبادلات، منافع خود را تأمين نمايد.

(آيه 6)- در اين آيه دستور ديگرى در باره يتيمان و سرنوشت اموال آنها داده و مى‏فرمايد: «يتيمان را بيازماييد تا هنگامى كه به حد بلوغ برسند.

(آيه 7) -گام ديگرى براى حفظ حقوق زن- اعراب با رسم غلط و ظالمانه‏اى كه داشتند زنان و فرزندان خردسال را از حق ارث محروم مى‏ساختند، آيه مورد بحث روى اين قانون غلط خط بطلان كشيده، مى‏فرمايد: «مردان از اموالى كه پدر و مادر و نزديكان به جاى مى‏گذارند سهمى دارند و زنان نيز از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان مى‏گذارند سهمى، خواه آن مال كم باشد يا زياد.

(آيه 8)- يك حكم اخلاقى! اين آيه مسلما بعد از قانون تقسيم ارث، نازل شده، زيرا مى‏گويد: «هرگاه در مجلس تقسيم ارث، خويشاوندان و يتيمان و مستمندان حاضر شدند چيزى از آن به آنها بدهيد.

(آيه 9)- جلب عواطف به سوى يتيمان! قرآن براى برانگيختن عواطف مردم در برابر وضع يتيمان اشاره به حقيقتى مى‏كند كه گاهى مردم از آن غافل مى‏شوند.

(آيه 10)- چهره باطنى اعمال ما! در آغاز اين سوره تعبير شديدى پيرامون تصرفهاى ناروا در اموال يتيمان ديده مى‏شود كه صريحترين آنها آيه مورد بحث است. 

(آيه 11)-سهام ارث- در اين آيه حكم طبقه اول وارثان (فرزندان و پدران و مادران) بيان شده است.

(آيه 12)- سهم ارث همسران از يكديگر! در اين آيه چگونگى ارث زن و شوهر از يكديگر توضيح داده شده.

(آيه 13)- به دنبال بحثى كه در آيات گذشته در باره قوانين ارث گذشت در اين آيه از اين قوانين به عنوان حدود الهى ياد كرده مى‏فرمايد: «اينها حدود و مرزهاى الهى است.

(آيه 14)- در اين آيه به نقطه مقابل كسانى كه در آيه قبل بيان شد اشاره كرده، مى‏فرمايد: «آنها كه نافرمانى خدا و پيامبر كنند و از مرزها تجاوز نمايند جاودانه در آتش خواهند بود.

ردیف 198و 199

جمله ای ارزشمند برای سعادت دنیا و آخرت در آیات انتخابی

امام صادق عليه السلام نيز نقل شده استك هر كس سوره كوثر را در شب جمعه پس از نمازي كه در نيمه شب مي خواند صد مرتبه بخواند به اذن خدا رسولش را در خواب خواهد ديد

هر كس سوره عصر را در نمازهای مستحبی قرائت كند، خداوند در روز قیامت چهره اش را نورانی و خندان و چشمش را روشن كرده تااو را وارد بهشت نماید .

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرموده اند: هر كس سوره تكاثر را در هنگام خواب با نیت صادق قرائت نماید 70 هزار حسنه به او داده می شود و 70 هزار گناه از او پاك می شود و 70 هزار درجه به او عطا می شود. قرائت كننده این سوره می تواند از خانواده ، همسایه و دوستانش شفاعت كند و خداوند سختی های برخورد با فرشتگان نكیر و منكر را برای او هموار می سازد

در فضیلت  سوره  ماعون از رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم روایت شده است: هر کس که زکات اموال خود را پرداخت می کند این سوره را قرائت نماید خداوند او را می آمرزد

سوره «کافرون» چنان فضیلتی دارد که قرائت آن در زمان ها و مکان ها و حالت های مختلف سفارش شده است. معاویة بن عمار می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: سوره کافرون را در نمازهای واجب و غیر آن قرائت کن.

از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است: هر کس این دو سوره(ناس و فلق) را بخواند مانند این است که همه کتابهای پیامبران الهی را قرائت کرده باشد

درباره فضیلت سوره اخلاص روایات فراوانى نقل شده که حاکى از اهمیت فوق العاده محتواى آن است از جمله :در حدیثى (از پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده که فرمود: من قراء قل یاایها الکافرون فکانما قراء ربع القرآن و تباعدت عنه مردة الشیاطین ، و براء من الشرک ، و یعافى من الفزع الاکبر: کسى که سوره قل یا ایها الکافرون را بخواند گوئى ربع قرآن را خوانده ، و شیاطین طغیانگر از او دور مى شوند، و از شرک پاک مى گردد، و از فزع (روز قیامت ) در امان خواهد بود

در فضیلت این سوره(فیل) از امام صادق علیه السلام روایت شده است: هر کس سوره فیل را در نمازهای واجبش بخواند در روز قیامت تمامی موجودات عالم شهادت می دهند که او از نمازگزاران بوده و ندا دهنده اای در روز قیامت ندا می دهد که درباره بنده من به راست شهادت دادید. شهادت شما را درباره او پذیرفتم و او را وارد بهشت کنید او از کسانی است که خداوند او و کارهایش را دوست دارد

از امام صادق علیه السلام روایت شده است: هر کس سوره قریش را زیاد بخواند و برآن مداومت ورزد خداوند در روز قیامت در حالی او را محشور می کند که سوار بر مرکبی از مرکب های بهشتی است تا اینکه بر سفره های نور بنشیند.

در فضیلت این سوره از رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم نقل شده است: هر کس سوره «مسد» را قرائت نماید امید می رود که خداوند او و ابولهب را در یک جا گرد نیاورد

ردیف 179 ( سوره واقعه )

سوره واقعه چنانكه از نامش پيدا است از قيامت و ويژگيهاى آن سخن مى‏گويد ، و اين معنى در تمام آيات 96 گانه سوره مساله اصلى است ، اما از يك نظر مى‏توان محتواى سوره را در هشت بخش خلاصه كرد:

1 -آغاز ظهور قيامت و حوادث سخت و وحشتناك مقارن آن.

2 -گروه‏بندى انسانها در آن روز و تقسيمشان به اصحاب اليمين و اصحاب الشمال و مقربين.

3 -بحث مشروحى از مقامات مقربين و انواع پاداشهاى آنها در بهشت.

4 -بحث مشروحى در باره گروه دوم يعنى اصحاب اليمين و انواع مواهب الهى بر آنها.

5 -بحث قابل ملاحظه‏اى در باره اصحاب الشمال و مجازاتهاى دردناك آنها در دوزخ.

تفسير نمونه ج : 23ص :194

6 -ذكر دلائل مختلفى پيرامون مساله معاد از طريق بيان قدرت خداوند ، و خلقت انسان از نطفه ناچيز ، و تجلى حيات در گياهان ، و نزول باران ، و فروغ آتش ، كه در ضمن نشانه‏هائى از توحيد نيز محسوب مى‏شود.

7 -ترسيمى از حالت احتضار و انتقال از اين جهان به جهان ديگر كه آن خود نيز از مقدمات رستاخيز است.

8 -نظر اجمالى ديگرى روى پاداش و كيفر مؤمنان و كافران و سرانجام سوره را با نام پروردگار عظيم پايان مى‏دهد .

فضيلت تلاوت اين سوره

در باره تلاوت اين سوره روايات زيادى در منابع اسلامى ذكر شده است ، از جمله در حديثى از رسول خدا مى‏خوانيم : من قرأ سورة الواقعه كتب ليس من الغافلين : كسى كه سوره واقعه را بخواند نوشته مى‏شود كه اين فرد از غافلان نيست.

چرا كه آيات سوره آنقدر تكاندهنده و بيدار كننده است كه جائى براى غفلت انسان باقى نمى‏گذارد.

به همين دليل در حديث ديگرى از پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) مى‏خوانيم : وقتى از آن حضرت سؤال كردند : چرا با اين سرعت آثار پيرى در چهره مبارك شما ظاهر شده است؟ در پاسخ فرمود : شيبتنى هود ، و الواقعه ، و المرسلات ، و عم يتسائلون : سوره‏هاى هود و واقعه و مرسلات و عم مرا پير كرد ! چرا كه

تفسير نمونه ج : 23ص :195

در اين سوره‏ها اخبار تكاندهنده‏اى از قيامت و رستاخيز و حوادث هولناك و مجازات مجرمان آمده ، همچنين داستانهاى تكاندهنده‏اى از سرگذشت اقوام پيشين و بلاهائى كه بر آنها نازل شد).

در حديث ديگرى از امام صادق (عليه‏السلام‏) مى‏خوانيم : من قرأ فى كل ليلة جمعة الواقعة احبه الله ، و حببه الى الناس اجمعين ، و لم ير فى الدنيا بؤسا ابدا ، و لا فقرا و لا فاقة و لا آفة من آفات الدنيا ، و كان من رفقاء امير المؤمنين (عليه‏السلام‏) : هر كس سوره واقعه را در هر شب جمعه بخواند خداوند او را دوست دارد و نزد همه مردم محبوب مى‏كند ، و هرگز در دنيا ناراحتى نمى‏بيند ، و فقر و فاقه و آفتى از آفات دنيا دامنگيرش نمى‏شود ، و از دوستان امير مؤمنان على (عليه‏السلام‏) خواهد بود .

در حديث ديگرى آمده است كه عثمان بن عفان به عنوان عيادت وارد بر عبد الله بن مسعود شد در همان بيمارى كه با آن از دنيا رفت ، پرسيد : از چه ناراحتى ؟ گفت : از گناهانم ، گفت : چه ميل دارى ؟ گفت : رحمت پروردگارم ! گفت : اگر موافق باشى طبيب براى تو بياوريم ؟ گفت : طبيب بيمارم كرده ، گفت : اگر مايل باشى دستور دهم عطاى تو را از بيت المال بياورند ، گفت : آن روز كه نيازمند بودم به من ندادى و امروز كه بى‏نيازم به من مى‏دهى ؟ ! گفت : مانعى ندارد براى دخترانت باشد ، گفت : آنها هم نيازى ندارند ، چرا كه من سفارش كردم سوره واقعه را بخوانند ، من از رسول خدا (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) شنيدم كه مى‏فرمايد : من قرأ سورة الواقعة كل ليلة لم تصبه فاقة ابدا : هر كس سوره واقعه را هر شب بخواند هرگز فقير نخواهد شد .

تفسير نمونه ج : 23ص :196

و به همين دليل در روايت ديگرى سوره واقعه سوره غنى ناميده شده است.

روشن است كه تنها نمى‏توان با لقلقه زبان اينهمه بركات را در اختيار گرفت ، بلكه بايد به دنبال تلاوت فكر و انديشه ، و به دنبال آن حركت و عمل باشد.

ردیف 145 کد 1

ترجمة الميزان ج : 17ص :89

ما به گردنشان غل‏هايي افكنده‏ايم كه تا چانه‏شان را گرفته به طوري كه ديگر نمي‏توانند سر پايين آورده خود را ببينند ( 8 ) .

ما از پيش رو و عقب سر سدي دورشان كشيده و ايشان را با آن پوشانده‏ايم ديگر جايي را نمي‏بينند ( 9) .

و ( بنا بر اين ) ديگر انذار كردن و نكردنت به حال ايشان يكسان است چه انذار بكني و چه نكني ايمان نمي‏آورند ( 10) .

تو تنها كسي را انذار مي‏كني و انذارت در حق كسي مؤثر واقع مي‏شود كه قرآن را تصديق كرده و ناديده از رحمان خشيت داشته باشد ، پس تو او را به آمرزش و اجري كريم بشارت بده ( 11) .

ماييم كه مردگان را زنده مي‏كنيم و آنچه كرده‏اند و آنچه از آثارشان بعد از مردن بروز مي‏كند همه را مي‏نويسيم و ما هر چيزي را در امامي مبين برشمرده‏ايم ( 12 ) .

ترجمة الميزان ج : 17ص :124

مي‏خورند ( 33) .

و در آن باغها و نخلها و انگورها قرار داديم و در آن چشمه‏هايي روان كرديم ( 34) .

تا مردم از ثمره آن و كارهاي خود برخوردار شوند آيا باز هم شكرگزاري نمي‏كنند ؟ ( 35) .

منزه است آن كسي كه تمامي جفت‏ها را بيافريد چه آن جفت‏هايي كه از زمين مي‏روياند و چه از خود انسانها و چه از آن جفت‏هايي كه انسانها از آن اطلاعي ندارند ( 36 ) .

و شب نيز براي آنان عبرتي است كه ما روز را از آن بيرون مي‏كشيم و آن وقت مردم در تاريكي قرار مي‏گيرند ( 37) .

و خورشيد كه به قرارگاه خود روان است ، اين نظم خداي عزيز داناست ( 38) .

و براي ماه منزلها معين كرديم تا دوباره به صورت هلال مانند چوب خوشه خرماي كهنه درآيد ( 39) .

نه خورشيد را سزد كه به ماه برسد و نه شب از روز پيشي گيرد و هر يك در فلكي سير مي‏كنند ( 40).

و عبرتي ديگر براي ايشان اين است كه ما نژادشان را در كشتي پر ، حمل مي‏كنيم ( 41) .

و آن چه نظير آن برايشان آفريده‏ايم كه سوار مي‏شوند ( 42) .

و هر آن بخواهيم غرقشان مي‏كنيم كه در اين صورت ديگر فريادرسي ندارند و نجات داده نمي‏شوند ( 43) .

باز مگر رحمتي از ما به فريادشان برسد كه تا مدتي برخوردار شوند ( 44) .

و چون به ايشان گفته مي‏شود از آنچه در پيش رو و پشت سر داريد بترسيد شايد ترحم شويد ( 45) .

ولي هيچ آيتي از آيات پروردگار نيايد براي آنان مگر اينكه از آن روي بگردانند ( 46) .

و چون به ايشان گفته مي‏شود از آنچه خدا روزيتان كرده انفاق كنيد آنان كه كافر شده‏اند به آنان كه ايمان آورده‏اند گويند آيا به كسي غذا بدهيم كه اگر خدا مي‏خواست غذايش مي‏داد ؟ شما نيستيد جز در ضلالتي آشكار ( 47 ) .

ترجمة الميزان ج : 17ص :144

آنان منتظر جز يك صيحه نيستند صيحه‏اي كه ايشان را بگيرد در حالي كه سرگرم مخاصمه باشند ( 49) .

صيحه‏اي كه وقتي رسيد ديگر اينان نه مي‏توانند سفارشي كنند و نه به اهل خود برگردند ( 50) .

بعد از آن صيحه بار ديگر در صور دميده مي‏شود ، ناگهان همه از قبرها به سوي پروردگارشان مي‏شتابند ( 51) .

در حالي كه مي‏گويند : واويلا چه كسي ما را از اين خوابگاهمان برانگيخت ؟ اين همان وعده‏اي است كه خداي مهربان ( به توسط انبيايش ) به ما مي‏داد و ( معلوم شد ) انبياي او راست مي‏گفته‏اند ( 52) .

آن نفخه هم به جز يك صيحه نيست كه ناگهان همگي نزد ما حاضر مي‏شوند ( 53 ) .

امروز به هيچ وجه احدي ستم نمي‏شود و جزايي به شما داده نمي‏شود مگر خود آن اعمالي كه مي‏كرديد ( 54) .

به درستي كه اهل بهشت امروز در ناز و نعمت هستند و از هر فكر ديگر فارغند ( 55) .

هم خود و هم همسرانشان در زير سايه بر كرسي‏ها تكيه مي‏زنند ( 56) .

و ميوه‏اي در آنجا در اختيار دارند و هر چه بخواهند در اختيارشان قرار مي‏گيرد ( 57) .

در آن روز به عنوان پيام از پروردگار مهربان به ايشان ابلاغ سلام مي‏شود ( 58) .

و در جمع مردم گفته مي‏شود : هان اي مجرمين از ساير مردم جدا شويد ( 59 ) .

مگر با شما عهد نسبتم و نگفتم اي فرزندان آدم شيطان را اطاعت مكنيد كه او براي شما دشمني آشكار است ( 60) .

و مگر نگفتم كه مرا بپرستيد كه صراط مستقيم تنها همين است ( 61) .

و مگر اين شيطان نبود كه گروههاي بسياري از شما را گمراه كرد آيا هنوز هم به هوش نمي‏آييد ( 62) .

(همه اين هشدارها را به شما داديم و نپذيرفتيد ) اينك اين جهنمي است كه همواره وعده‏اش به شما داده مي‏شد ( 63) .

بچشيد امروز سوزش آن را به كيفر كفري كه مي‏ورزيديد ( 64) .

امروز مهر بر دهانشان مي‏زنيم و دستهايشان با ما سخن مي‏گويد و پاهايشان به آنچه همواره مي‏كردند شهادت مي‏دهد ( 65 ) .

ردیف 88

سوره نحل آيه 1

‏ أَتَى أَمْرُ اللّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ‏


‏( اي مشركان ! آنچه خدا به شما در روز قيامت وعده داده است ، چون حتمي و قريب‌الوقوع است ، انگار هم اينك براي وقوع آن ) فرمان خدا در رسيده است ، پس ( مسخره‌كنان نگوئيد كه اگر راست مي‌گوئيد كه قيامتي هست از خدا بخواهيد هرچه زودتر عذاب آن را بنماياند ! استهزاءكنان ) آن را به شتاب مخواهيد . ( خداوند جهان ) منزّه ( از اوصافي است كه مشركان درباره او بر زبان مي‌رانند ، و دور ) و برتر از چيزهائي است كه ( آنان ) انباز ( خداوند تبارك و تعالي ) مي‌سازند .‏


‏« أَتَيا » : آمد . فرا رسيد . استعمال فعل ماضي به جاي فعل مضارع ، به خاطر حتمي‌بودن و قريب‌الوقوع بودن مسأله است . « أَمْرُ » : دستور . در اينجا مراد چيزي است كه بدان دستور داده مي‌شود كه قيامت است ( نگا : انبياء / 1 و قمر / 1 ) . « فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ » : به شتاب آن را مخواهيد . در فرارسيدن آن شتاب مكنيد . « تَعالَيا » : بالاتر از آن است . به دور از آن است ( نگا : انعام‌ / 100 ، اعراف / 190 ، يونس‌ / 18 ) .‏

سوره نحل آيه 2

‏ يُنَزِّلُ الْمَلآئِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ ‏


‏خداوند به دستور خود ، فرشتگان را همراه با وحي ( آسماني كه حيات‌بخش انسانها است ) بر هر كس از بندگانش ( به نام انبياء ) كه خود بخواهد نازل مي‌كند ( تا به مردم بياموزند ) كه جز من ( كه آفريننده جهان و جهانيانم ) خدائي نيست‌ ؛ پس ( با انجام حسنات و دوري از سيّئات ) ، از ( غضب و عذاب ) من بپرهيزيد .‏


‏« الرُّوحِ » : مراد به طور عام وحي و نبوّت ( نگا : غافر / 15 ) و به طور خاصّ قرآن است ( نگا : شوري‌ / 52 ) . تشبيه وحي و نبوّت يا قرآن به روح بدان خاطر است كه اينها مانند روح كه مايه حيات بدنها است ، مايه حيات دلها و خردها مي‌باشند ( نگا : انفال‌ / 24 ) . « مِنْ أَمْرِهِ » : به فرمان خود . يا اين كه : اين وحي و نبوّت يا قرآن ، كاري از كارهاي خدا و رازي از رازهاي او است .‏

سوره نحل آيه 3

‏ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ‏


‏آسمانها و زمين را به مقتضاي حق ( و حكمت ) آفريده است ( نه بيهوده و به گزاف . خداوند ) بالاتر از چيزهائي است كه ( آنان در تصرّف امور يا پرستش ) انباز ( خدا ) مي‌سازند .‏


‏« بِالْحَقِّ » : به مقتضاي حق و برابر حكمت .‏

سوره نحل آيه 4

‏ خَلَقَ الإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ ‏


‏انسان را ( كه يكي از مظاهر قدرت خدا است و عالَم صغير نام دارد ) از نطفه‌اي ( ناچيز و ضعيف به نام مني ) آفريده‌است ، و او ( پس از پا به رشد گذاشتن ) به‌ناگاه دشمن آشكاري مي‌گردد ( و در برابر پروردگار خود علم طغيان برمي‌افرازد و رستاخيز و زندگي دوباره را انكار مي‌كند ، و فراموش مي‌نمايد كه آن كه او را قبلاً زندگي بخشيده است بعداً نيز مي‌تواند زندگي ببخشد و به حال اوّليّه برگشت دهد ) .‏


‏« نُطْفَهُ » : مني . « خَصِيمٌ » : دشمن . صيغه مبالغه و يا فعيل به معني مُفاعل است ، از قبيل : نَسيب به معني مُناسِب ، خَليط به معني مُخالِط ، عَشير به معني مُعاشِر . « مُبِينٌ » : اگر صفت ( خَصِيمٌ ) باشد به معني واضح و آشكار است ، و اگر خبر دوم بشمار آيد به معني بيانگر دليل و برهان و مجادله با خدا است .‏

سوره نحل آيه 5

‏ وَالأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ ‏


‏و چهارپايان ( چون گاو و شتر و بز و گوسفند ) را آفريده است كه در آنها براي شما ، وسيله گرما ( در برابر سرما ، از قبيل پوشيدني و گستردني ساخته از پشم و مويشان ) و سودهائي ( حاصل از نسل و شير و سواري و غيره ) موجود است و از ( گوشت ) آنها مي‌خوريد ( و در حفظ حيات خود مي‌كوشيد ) .‏


‏« الأنْعَامَ » : چهارپايان . مفعول به فعل محذوفي است كه ( خَلَقَهَا ) بيانگر آن است . « دِفْءٌ » : گرمي . در اينجا مراد وسيله‌اي است كه انسان توسّط آن خويشتن را از سرما محفوظ و تن خود را بدان گرم مي‌دارد .‏

سوره نحل آيه 6

‏ وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ ‏


‏و برايتان در آنها زيبائي است بدان گاه كه آنها را ( شامگاهان از چرا ) باز مي‌آوريد و آن گاه كه آنها را ( بامدادان به چرا ) سرمي‌دهيد .‏


‏« تُرِيحُونَ » : حيوانات را شامگاهان به آغلها و آسايشگاهها برمي‌گردانيد . « تَسْرَحُونَ » : حيوانات را بامدادان به چراگاه مي‌بريد و در صحرا سر مي‌دهيد .‏

سوره نحل آيه 7

‏ وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَّمْ تَكُونُواْ بَالِغِيهِ إِلاَّ بِشِقِّ الأَنفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ ‏


‏آنها بارهاي سنگين شما را به سرزمين و دياري حمل مي‌كنند كه جز با رنج دادن فراوان خود بدان نمي‌رسيديد . بي‌گمان پروردگارتان ( كه اينها را براي آسايشتان آفريده است ) داراي رأفت و رحمت زيادي ( در حق شما ) است .‏


‏« بَلَدٍ » : ناحيه و سرزمين ، اعم از آباد و غيرآباد . « بَالِغِيهِ » : رسندگان بدان . « شِقِّ » : به رنج افكندن . به مشقّت انداختن .‏

سوره نحل آيه 8

‏ وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ‏


‏و ( خدا ) اسبها و استرها و الاغها را ( آفريده است ) تا بر آنها سوار شويد و زينتي باشند ( كه به دلهايتان شادي بخشد ، و خداوند ) چيزهائي را ( براي حمل و نقل و طي مسافات ) مي‌آفريند كه ( شما هم اينك چيزي از آنها ) نمي‌دانيد .‏


‏« الْخَيْلَ » : گلّه اسبان . عطف بر واژه ( أَنْعامَ ) در آيه پنجم است . « الْبِغَالَ » : جمع بَغْل ، استرها . « الْحَمِيرَ » : جمع حِمار ، الاغها . « زينَةً » : عطف بر محلّ ( لِتَرْكَبُوهَا ) و هر دو مفعول‌له هستند . « يَخْلُقُ مَا لا تَعْلَمُونَ » : مراد ماشينها و هواپيماها و سفينه‌هاي فضائي و قطارها و ديگر وسائل و مركبهاي سريع‌السيري است كه مولود استعدادي است كه خدا به انسانها داده است .‏

سوره نحل آيه 9

‏ وَعَلَى اللّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَمِنْهَا جَآئِرٌ وَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ ‏


‏( هدايت مردمان به ) راه راست بر خدا است ، ( راهي كه منتهي به خير و حق مي‌گردد ) ، و برخي از راهها منحرف و بيراهه است ( و منتهي به خير و حق نمي‌گردد ) . و اگر خدا مي‌خواست همه شما را ( به اجبار به راه راست ) هدايت مي‌كرد ( و نعمت اختيار و آزادي اراده و انتخاب را به شما انسانها نمي‌داد ، و لذا همچون حيوانات راهي را بيشتر نمي‌پيموديد و ترقّي و تكاملي پيدا نمي‌كرديد ) .‏


‏« قَصْدُ » : مصدر است و به معني اسم فاعل ، يعني قاصد است كه به معني راست و مستقيم مي‌باشد . اضافه صفت به موصوف است . « عَلَي اللهِ قَصْدُ السَّبِيلِ » : هدايت به راه راست در دست خدا است . هدايت به راه راست بر خدا لازم است ( نگا : ليل‌ / 12 ) . بيان راه درست و جداسازي آن از راه نادرست بر خدا واجب و لازم است . بدين منظور است كه پيغمبران را فرستاده است و ادلّه راهيابي را در كتاب بازِ هستي به جهانيان نموده است ( نگا : انعام‌ / 153 ) . « مِنْهَا » : ضمير ( ها ) به ( سبيل ) باز مي‌گردد كه مؤنّث مجازي است . « جَآئِرٌ » : كج . نادرست .‏

سوره نحل آيه 10

‏ هُوَ الَّذِي أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَّكُم مِّنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ ‏


‏او كسي است كه از آسمان آبي فرو فرستاده است ( كه مايه حيات است ) و شما از آن مي‌نوشيد ( و زلال و گوارايش مي‌يابيد ) و به سبب آن گياهان و درختان مي‌رويند و شما حيوانات خود را در ميان آنها مي‌چرانيد .‏


‏« مِنَ السَّمَآءِ » : از جانب آسمان . از ابر . « شَرابٌ » : نوشيدن . « شَجَرٌ » : درختان . گياهان ( نگا : روح‌المعاني ) . « فِيهِ » : در آن . مرجع ضمير ( ه ) واژه ( شَجَرٌ ) است . « تُسِيمُونَ » : حيوانات را مي‌چرانيد .‏

                                                                                                 ردیف 101

آيه: 39 وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

ترجمه:

و آنان را از روز ندامت و حسرت بترسان ، آن هنگام كه كار (از كار) بگذرد (و همه چيز پايان يابد) در حالي كه (اكنون ) آنان در غفلتند و ايمان نمي آورند.

آيه: 40 إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا وَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ

ترجمه:

تنها ماييم كه زمين واهلش را به ارث مي بريم و (همه ) به سوي ما بازگردانده مي شوند.

نکته ها

كليد همه ي بدبختي ها، غفلت است . غفلت از خداوند، غفلت از معاد، غفلت از آثار و پيامدهاي گناه ، غفلت از توطئه ها، غفلت از محرومان ، غفلت از تاريخ و سنّت هاي آن و غفلت از جواني و استعدادها وزمينه هاي رشد.

مشابه اين آيه ، در مواردي از قرآن به چشم مي خورد، از جمله : الف : (كل ّ من عليها فان و يبقي وجه ربّك ذوالجلال و الاكرام ) (383) همه ي مردم ، فاني مي شوند و تنها ذات خداوند صاحب جلال و منعم باقي است .

ب : (وللّه ميراث السموات والارض ) (384) ارث آسمان هاو زمين تنها از خداست .

يكي از نام هاي قيامت (يوم الحسره) است . حسرت بر فرصت هاي از دست داده و سرمايه هاي تلف شده .

پيام ها:

1- يكي از وظايف انبيا، انذار است . (وانذرهم )

2- هر كاري مي توانيد، در دنيا انجام دهيد كه در قيامت ، كار از كار گذشته است . (قضي الامر)

3- غفلت زمينه ي كفر است . (في غفله و هم لايؤمنون )

4- مرگ در حال غفلت و بي ايماني ، مايه ي حسرت است . (في غفله و هم لايؤمنون )

5- دارايي ها سبب غفلت ، و غفلت سبب كفر است . (في غفله و هم لايؤمنون انا نحن نرث الارض )

آيه: 41 وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا

ترجمه:

و در اين كتاب ، ابراهيم را ياد كن ، كه او پيامبري راستگو و راست كردار بود.

نکته ها

كلمه ي ((صدّيق )) هم به كسي گفته مي شود كه حق ّ را بسيار تصديق مي كند و هم به كسي كه تمام گفتار و رفتارش بر اساس صداقت است . هر چه مي گويد عمل مي كند و هر چه عمل مي كند مي گويد.

پيام ها:

1- ياد مردان خدا را زنده نگه داريم . (واذكر)

2- توجّه به كمالات ديگران و تجليل از بزرگان ، يكي از شيوه هاي تربيت است (واذكر)

3- صداقت ، شرط نبوّت است . (صديّقا نبيّا)

4- صداقتي ارزش دارد كه جزء خلق و خوي انسان باشد. (كان صديّقا)

آيه: 42 إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنكَ شَيْئًا

ترجمه:

آنگاه كه (ابراهيم ) به پدرش گفت : اي پدر! چرا چيزي را مي پرستي كه نمي شنود و نمي بيند و تو را از هيچ چيز بي نياز نمي كند?

نکته ها

پدر حضرت ابراهيم ، فوت شده بود و كسي كه در قرآن به عنوان پدر او معرفي شده ، سرپرست او عمويش آزر يا شوهر مادرش بوده است . (385)

در روايات اهل بيت : نيز مي خوانيم كه پدر حضرت ابراهيم موحّد بود و مراد از ((أب )) در اينجا عموي اوست .

در زبان عربي ، كلمه ي ((أب )) معناي وسيعي دارد و بر معلّم و مربّي و حتّي پدر زن نيز گفته مي شود. در روايات نيز از پيامبر (ص ) نقل شده است كه فرمود: ((أنا و علي ّ ابوا هذه الامّه)) (386) من و علي ّ پدران اين امّت هستيم .

پيام ها:

1- مناظرات ابراهيم با عمويش قابل يادآوري و بزرگداشت است . (اذ قال )

2- در نهي از منكر، از نزديكان خود شروع مي كنيم . (يا ابت )

3- نهي از منكر مرز سنّي ندارد. (پسر مي تواند بزرگ خانواده را نهي كند، امّا بايد احترام آنان را حفظ كند.) (يا ابت )

4- هميشه كمال افراد به سن آنها بستگي ندارد; گاهي فرزند خانه از بزرگ ترها بهتر مي فهمد. (يا ابت )

5- ارشاد وتبليغ نبايد هميشه عمومي باشد، بلكه گاهي بايد به خود فرد گفته شود. (يا ابت )

6- در نهي از منكر، با ايجاد سؤال ، وجدان افراد را به قضاوت گيريم . (لم تعبد)

7- در نهي از منكر، از منكرهاي اعتقادي شروع كنيم . (متأسفانه ما بيشتر سرگرم منكرهاي اخلاقي و اجتماعي هستيم ) (لم تعبد)

8- راه حق ّ را فداي عواطف نكنيم . (لابيه لم تعبد) خويشاوندي نبايد مانع نهي از منكر شود.

9- بت پرستي ، از فرشته پرستي ، انسان پرستي و گاوپرستي بدتر است ، زيرا در آنها بينايي و شنوايي و شعور هست ، ولي در بت نيست . (مالا يسمع ...)

آيه: 43 يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا

ترجمه:

اي پدر! همانا دانشي براي من آمده كه براي تو نيامده است ; بنابراين ، از من پيروي كن تا تو را به راه راست هدايت كنم .

آيه: 44 يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا

ترجمه:

اي پدر! بندگي را پرستش مكن كه شيطان نسبت به خداي رحمان عصيانگر است .

نکته ها

مراد از عبادت شيطان ، همان اطاعت و پيروي از اوست كه انسان را بنده و برده او مي گرداند.

پيام ها:

1- علم ، مسئوليّت آور است . (جائني من العلم )، (فاتّبعني )

2- علم انبيا نيز محدود است . (من العلم )

3- كسي كه نهي از منكر مي كند بايد خود عالم باشد. (جائني من العلم ... لاتعبد...)

4- در مواردي ، تجليل از خود لازم است . (قد جاءني من العلم مالم يأتك )

5- ريشه ي شرك ، جهل است . (جاءني من العلم مالم يأتك )

6- مردم بايد پيرو عالم باشند. (جاءني من العلم ... فاتّبعني )

7- انسان خردسال مي تواند امام بزرگسالان باشد. (فاتّبعني )

8- پيروي از انبيا قرار گرفتن در راه مستقيم است . (فاتّبعني اهدك صراطا سويّا)

9- راه انبيا، راه اعتدال است ، نه افراط و تفريط. (صراطا سويّا)

10- در نهي از منكر، دليل را هم بيان كنيم . (لا تعبد الشيطان ... كان للرّحمن عصيّا)

11- ولايت و دوستي شيطان خطرناك است . او كه خدا را معصيت كرده بر سر ما چه خواهد آورد?(ان ّن الشيطان كان للرّحمن عصيّا) (خدايي كه سرچشمه ي همه ي رحمت هاست ، عصيانش چقدر قبيح است ?)

آيه: 45 يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَن فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا

ترجمه:

اي پدر! همانا من مي ترسم كه از جانب خداي رحمان عذابي به تو رسد، و تو براي شيطان دوست و ياور باشي .

پيام ها:

1- در دعوت و تبليغ ، با استفاده از عواطف ، زمينه ي پذيرش را فراهم كنيم . (در اين آيات ، چهار مرتبه (يا ابت ) آمده است )

2- انبيا دلسوز مردمند. (انّي اخاف )

3- انسان به جايي مي رسد كه سرچشمه ي رحمت را به غضب وامي دارد و خداي رحمان را خشمگين مي كند. (عذاب من الرّحمن )

4- اگر بستگان پيامبر نيز منحرف باشند، به عذاب الهي مبتلا مي شوند. (يا ابت انّي اخاف ... عذاب )

5- كسي كه در راه مستقيم قرار نگيرد، در ولايت شيطان قرار مي گيرد. (اهدك صراطا سويّا ... فتكون للشيطان وليّا)

6- اگر كسي را دوست داريم ، نبايد دشمن او را دوست بداريم . (للرّحمن عصيّا... للشيطان وليّا)

آيه: 46 قَالَ أَرَاغِبٌ أَنتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْراهِيمُ لَئِن لَّمْ تَنتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا

ترجمه:

گفت : اي ابراهيم ! آيا از خدايان من بيزاري ? اگر از (اين روش ) دست برنداري قطعا تو را سنگسار خواهم كرد و (اكنون ) براي مدّتي طولاني از من دور شو.

نکته ها

كلمه ي ((مليّا)) از ((املاء))، به معناي مهلت دادن طولاني است .

پيام ها:

1- گاهي بايد عقايد خود را مخفي كرد. (گويا ابراهيم تا آن لحظه عقايد خود را حتّي از عموي خود مخفي داشته است . زيرا عمو با تعجّب با او سخن گفت .) (أراغب )

2- اين آيه ، مايه ي دلداري پيامبر است كه اگر ابولهب ، عموي تو كافر است و تو را تهديد مي كند، عموي ابراهيم نيز چنين بود. (قال أراغب أنت )

3- انسان به جايي مي رسد كه حرف حق ّ برايش تلخ و سبب تعجّب است . (أراغب أنت )

4- نپذيرفتن سخن حق ّ، از كوچك تر از خود، نشانه ي تكبّر است . (أراغب أنت )

5- كسي كه يك خداي با شعور را نپذيرد، چند خداي بي شعور را خواهد پذيرفت . (آلهتي )

6- حق ّقگويي و مبارزه با سنت هاي باطل ، آوراگي و محروميّت به دنبال دارد. (لارجمنّك واهجرني مليّا)

آيه: 47 قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا

ترجمه:

(ابراهيم از او جدا شد و) گفت : سلام بر تو، به زودي از پروردگارم براي تو آمرزش مي خواهم ، زيرا او همواره نسبت به من بسيار مهربان بوده است .

نکته ها

كلمه ي ((حفي ّ)) به كسي گفته مي شود كه كمال نيكي و گرامي داشت را در حق ّ ديگري دارد (387) و گاهي به معناي عالم است .

در اين آيات ، روحيّات مؤمن و كافر در گفتگوها به خوبي به چشم مي خورد: الف : ابراهيم عاطفي حرف مي زند و عمويش با خشونت ، ابراهيم چهار بار مي گويد: ((ياأ بت )) ولي عموي بت پرستش حتّي يك بار نگفت : ((يا بني ّ)) ب : ابراهيم با استدلال حرف مي زند، امّا آزر بي دليل سخن مي گويد. ابراهيم مي گويد: ((لم تعبد ما لا يسمع )) عمو مي گويد: ((آلهتي )) ج : ابراهيم ، دلسوزانه حرف مي زند، امّا آزر با تهديد جواب مي دهد.

د: ابراهيم ، سلام مي كند، امّا آزر دستور فاصله گرفتن مي دهد. ((واهجرني )) كم مباش از درخت سايه فكن هر كه سنگت زند ثمر بخشش استغفار حضرت ابراهيم ، براي عموي بت پرستش به خاطر آن بود كه احتمال هدايت شدن اورا مي داد. (سأستغفرلك ) ولي همين كه از هدايت عمو مأيوس شد، از او برائت جست .

قرآن مي فرمايد: (وما كان استغفار ابراهيم لابيه الاّ عن موعده وعدها ايّاه فلمّا تبين له انّه

پيام ها:

عدوّللّله تبرءّ منه ) (388) (P)

1- مردان خدا در برابر تهديد وتحقير ديگران ، صبور ودريا دلند. (قال سلام عليك )

2- سعي كنيم آتش خشم ديگران را با سخنان زيبا و آرام بخش ، خاموش كنيم . (لارجمنّك ... قال سلام عليك )

3- استغفار انبيا و اوليا، آثار خاصّي دارد. (و گرنه وعده ي استغفار نقش مهمي ندارد.) (ساستغفر لك )

4- قبول عذرخواهي ، از شئون ربوبيّت است . (ساستغفر لك ربّي )

5- براي استغفار، زمان هاي خاصي اولويّت دارد. (ساستغفر) يعني در زمان مناسب دعا خواهم كرد.

6- از آداب دعا توجّه به ربوبيّت خداوند است . (ربّي )

7- در برابر تهديدهاي مخالفان ، به ياد الطاف خدا باشيم . (انّه كان بي حفيّا)

آيه: 48 وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُو رَبِّي عَسَى أَلَّا أَكُونَ بِدُعَاء رَبِّي شَقِيًّا

ترجمه:

ومن از شما وآنچه غير خدا مي خوانيد كناره گيري مي كنم وپروردگارم را مي خوانم ، اميدوارم كه در خواندن پروردگارم محروم (و بي پاسخ ) نمانم .

نکته ها

جوانان خداپرستي كه در خانواده هاي منحرف زندگي مي كنند، بايد خط حضرت ابراهيم را پيش گيرند. دعوت همراه با ادب ، (يا أبت ) دلسوزي و همراه با منطق ، (لم تعبد...) انذار همراه با دعا، (انّي اخاف ... ساستغفر لك ) سلام همراه با استغفار، (سلام عليك ساستغفر لك ) و در پايان جدايي . (واعتزلكم )

پيام ها:

1- از مراحل نهايي نهي از منكر، قطع رابطه است . (واعتزلكم ) (اگر نمي توانيم محيط فاسد را عوض كنيم ، لااقل آن را ترك كنيم .)

2- يكي از اصول اساسي مكتب هاي الهي ، برائت از كفّار است . (واعتزلكم )

3- برائت ، قبل از ولايت است . ابتدا بايد از شرك و طاغوت و فساد جدا شويم ، بعد به حق ّ وصل شويم . (اعتزلكم ... ادعوا ربّي ) آري ، ديو چو بيرون رود، فرشته در آيد. ابتدا ((لا اله )) سپس ((الاّاللّله ))، در قرآن ابتدا جمله ي ((يكفر بالطاغوت )) را مي خوانيم بعد جمله ي ((يؤمن باللّه )) (389) را.

4- اگر بخواهيم دعاي ما دعاي ابراهيمي شود، بايد از افراد و مراكز آلوده دوري كنيم . (اعتزلكم ... ادعوا)

5- كلمه ي ((رب ّ)) در دعا نقش مهمي دارد. (ادعوا ربّي بدعاءربّبي )

6- مؤمن ميان خوف و رجا است . (عسي ...) اگر خوف در انسان غالب شود، او را به يأس مي كشاند و اگر اميد بر او غالب شود، او را تن پرور مي كند، بنابراين بايد انسان بين خوف و رجا و بيم و اميد باشد.

7- استجابت دعا تفضّل الهي است . (عسي )

8- حتّي انبيا براي آينده ي خود به خداوند اميدوارند. (390) (عسي الا اكون ... شقيّا)

آيه: 49 فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَكُلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا

ترجمه:

چون ابراهيم از مشركان و از آنچه به جاي خدا مي پرستيدند كناره گرفت ، ما اسحاق و(فرزندش ) يعقوب را به او عطا كرديم و همه را پيامبر قرار داديم .

آيه: 50 وَوَهَبْنَا لَهُم مِّن رَّحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا

ترجمه:

و از رحمت خويش به آنها عطا كرديم و براي آنان (در ميان مردم ) نام بلند و نيكو قرار داديم .

نکته ها

سيماي ابراهيم (ع) ابراهيم (ع) از ستاره و ماه و خورشيد دل بريد، به خدا رسيد. (لا احب ّ الافلين ... وجّهت وجهي ...) (391) عموي منحرف را رها كرد، خود براي همه ي مردم پدر شد. (ملّه ابيكم ) (392) عمو با او قهر كرد، (واهجرني مليّا) (393) امّما خدا به او لطف كرد. (انّه كان بي حفيا) (394) براي خدا كناره گيري كرد، (اعتزلكم ) (395) شهره آفاق شد. (جعلنالهم لسان صدق ) از خانه بتها فرار كرد، سازنده خانه توحيد شد. (اذيرفع ابراهيم القواعدمن البيت ) (396) جانش را در راه خدا تسليم كرد، آتش بر او گلستان شد. (ياناركوني برداوسلاما) (397) فرزند را براي ذبح آماده كرد، (و تلّه للجبين ) (398) جان به سلامت برد و سنّت قرباني در جايگاهش واجب شد.

تا اواخر عمر بي فرزند، ولي راضي بود، در پايان عمر، نبوّت در دودمانش قرار گرفت .

در خلوت ترين مكان ها كعبه را ساخت ، پرجاذبه ترين مناطق زمين شد.

در بيابان ، تنهاي تنها فرياد زد، از تمام زمين ، لبّيك گو رسيد. (اذّن في النّاس بالحج ّ) (399) كودك تشنه ي خود را رها كرد، آب زمزم ، براي هميشه جاري شد.

در برابر تهديد عموي بت پرستش سلام كرد، (قال سلام عليك ) (400) خداوند به او سلام فرستاد.

(سلام علي ابراهيم ) (401) يك نفر بود، امروز همه مكتب هاي آسماني ، خود را ابراهيمي مي دانند.

همه با اودشمني كردند، خدا او را خليل خود دانست . (واتّخذاللّه ابراهيم خليلا) (402)

پيام ها:

1- هم از گناهكار جدا شويم و هم از گناه ، زيرا كناره گيري از منحرفان ، زماني مؤثر است كه با كناره گيري از انحراف همراه باشد. (اعتزلكم و ماتدعون اعتزلهم و ما يعبدون )

2- فرزند صالح ، پاداش مجاهدت هاي والدين است . (فلمّا اعتزلهم ... وهبنا)

3- اگر غير خدا را رها كنيم ، امدادهاي الهي مي رسد. (فلمّا اعتزلهم ... وهبنا)

4- مهم تر از فرزند، مقام معنوي اوست . (وهبنا له اسحق و يعقوب و كلا جعلنا نبيا)

5- نوه ي انسان نيز از الطاف الهي است . (وهبنا له اسحق و يعقوب ) (يعقوب نوه ي ابراهيم بود.) (403)

6- نبوّت ، مقامي است كه خداوند تعيين مي كند. (جعلنا نبيّا)

7- يك حركت الهي از يك پدر بزرگ ، نسلي را در رحمت الهي غرق مي كند. (اعتزلهم ... وهبنا له )

8- هر كس ، هرچه دارد از خداست . (وهبنا... جعلنا... رحمتنا)

9- رحمت خداوند به قدري وسيع است كه انبيا هرچه دريافت مي كنند، تنها گوشه اي از آن است . (من رحمتنا)

10- محبوبيّت وخوشنامي ، از الطاف الهي است . (جعلنا لهم لسان صدق ) (مقام ابراهيم به جايي رسيد كه همه ي مشركان ويهوديان ومسيحيان مي گفتند: ابراهيم از ماست .)

11- دعاي مردان خدا مستجاب است . (ابراهيم از خدا نام نيك خواست (واجعل لي لسان صدق في الاخرين ) در اين آيه مي فرمايد: (جعلنا لهم لسان صدق عليّا)

آيه: 51 وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا

ترجمه:

و در اين كتاب از موسي ياد كن ، زيرا كه او بنده ي (برگزيده و) خالص شده (خدا) و فرستاده اي پيامبر بود.

نکته ها

كلمه ((مخلص )) (با كسر لام ) به معناي كسي است كه فقط براي خداوند كار مي كند، ولي ممكن است شيطان در او اثر گذارده و او را به شرك بكشاند. چه بسيارند كساني كه هنگام عذاب و غرق شدن مخلص هستند، ولي بعد از نجات به شرك مي گرايند. امّا كلمه ((مخلص )) آن گروه از افراد برگزيده اي هستند كه شيطان راه نفوذ بر آنان را ندارد. (الاّ عبادك منهم المخلصين ) (404) به گفته تفسير كشّاف ((مخلص )) كسي است كه براي خدا كار مي كند و ((مخلص )) كسي است كه خداوند او را براي خود خالص كرده و برگزيده است و غير خدا در او اثر نمي كند.

برگزيدگي موسي را در آيات ديگر مي بينيم : (و انا اخترتك ) (405) من تو را انتخاب كردم ودر جاي ديگر آمده : (واصطنعتك لنفسي ) (406) من تورا براي خودم برگزيدم .

حضرت موسي (ع) هم رسول بود و هم نبي ّ. ((نبي ّ))، كسي است كه صداي فرشته را مي شنود، ولي شخص فرشته را نمي بيند، امّا ((رسول )) علاوه بر شنيدن صدا، خود فرشته را هم مي بيند. (407)

(رسولا نبيّا)

پيام ها:

1- ياد بزرگان ، آثار تربيتي و الگويي دارد. (واذكر...) آشنايي با تاريخ انبيا و مجاهدت هاي آنان ، سنّت هاي الهي و امدادهاي غيبي ، زمينه ي كسب تجربه ها وعبرت ها و عامل دلگرمي است . (خصوصا تاريخ پرماجراي موسي كه صدها آيه را به خود اختصاص داده است ) (واذكر)

2- ارزشهاي معنوي ملاك بزرگداشت است . (واذكر... انه كان مخلصا)

3- خلوص ، زمينه ي دست يابي به رتبه هاي معنوي است . (مخلصا... رسولا نبيّا)

4- انبيا معصومند و شيطان در آنان نفوذي ندارد. (مخلصا)

5- خداوند، افرادي را براي اتمام رسالت خالص كرده است . (408) (كان مخلصا)

آيه: 52 وَنَادَيْنَاهُ مِن جَانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا

ترجمه:

و از جانب راست (كوه ) طور او را ندا داديم و به (مقام قرب خود و) رازگويي نزديكش ساختيم .

نکته ها

كلمه ((ايمن )) يا از ((يمن )) به معناي مبارك است ويا از ((يمين )) به معناي جانب راست .

در آغاز آيه ، ندا و در پايانش مناجات مطرح شده و اين نشانه ي مهرباني خداوند است ، مثل اينكه مولايي عزيز، برده اش را بلند صدا زند كه ((بيا نزد من بنشين تا با هم خصوصي صحبت كنيم )). (409)

در قرآن ، درباره ي گفتگو و ارتباط موسي (ع) با خداوند هم به ((تكلّم )) تعبير شده ، (كلّم اللّه موسي تكليما) (410) ، هم به ((ندا))، (ناديناه ) و هم به نجوي . (قرّبناه نجيّا) مراد از قرب در آيه ، قرب و نزديكي مكاني نيست ، بلكه قرب مقامي است .

كوه طور، ميان مصر و مدين واقع است . (411)

پيام ها:

1- خداوند متعال با لطف ومهرباني ، انبيا را گام به گام به خود نزديك مي كند. (ناديناه ... قرّبناه )

2- بعضي مكان ها قداست دارند. (جانب الطور)

3- مقام قرب و نجوي ، بالاترين مقام هاست . (412) (و قرّبناه نجيّا)

4- خداوند بعضي مطالب را با انبيا نجوا كرده و محرمانه مي گويد. (نجيّا)

آيه: 53 وَوَهَبْنَا لَهُ مِن رَّحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا

ترجمه:

و از رحمت خويش ، برادرش هارون پيامبر را به او بخشيديم .

پيام ها:

1- دعاي انبيا مستجاب است . موسي (ع) از خداوند خواست برادرش هارون را وزير او قرار دهد. (واجعل لي وزيرا من اهلي . هارون اخي . اشدد به ازري ) (413) خداوند نيز با درخواست او موافقت كرد. (وهبنا له ... هارون نبيّا)

2- همكار خوب ، يكي از الطاف الهي است . (و وهبنا له من رحمتنا... هارون نبيّا)

3- در يك زمان ممكن است پيامبران متعدّدي حضور داشته باشند. (و وهبنا له من رحمتنا... هارون نبيّا)

4- مقام نبوّت مانع پيروي يك پيامبر از پيامبر ديگر نيست . (وهبناله ... هارون نبيّا)

آيه: 54 وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا

ترجمه:

و در اين كتاب از اسماعيل ياد كن كه او همواره در وعده هايش صادق و فرستاده اي پيامبر بود.

آيه: 55 وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا

ترجمه:

و همواره خاندان خود را به نماز و زكات امر مي كرد و پيوسته نزد پروردگارش مورد رضايت بود.

نکته ها

مراد از اسماعيل ، يا فرزند حضرت ابراهيم است ، يا يكي ديگر از پيامبران بني اسرائيل به نام اسماعيل بن حزقيل .

همه پيامبران ، صادق الوعد بوده اند، امّا بروز اين خصلت در اسماعيل (ع) بيشتر بوده است .

درباره ي رسول خدا (ص ) روايت شده است كه آن حضرت با شخصي در كنار كعبه قرار ملاقات داشتند وآن شخص فراموش كرد. حضرت تا سه روز منتظر ماند تا به آن شخص خبر دادند، آن شخص آمد وعذرخواهي كرد. (414) همچنين پيامبر (ص ) با كسي وعده گذاشت كه هنگام ظهر او را ملاقات كند، ولي چون او نيامد، حضرت تا غروب منتظر ماند.

صادق الوعد بودن ، صفتي الهي است ، (ان اللّه لايخلف الميعاد) (415) وتخلّف در وعده ، نشانه ي نفاق است . در احاديث مي خوانيم : علامت منافق سه چيز است : خيانت در امانت ، دروغ در سخن ، تخلّف در وعده . (416)

مقام رضوان و رضايت ، بزرگ ترين خواسته و هدف انبيا است . (واجعله رب رضيا) (417) ، (وكان عند ربه مرضيّا) (418) در حديث مي خوانيم : چون اهل بهشت در بهشت مستقر شوند، خطاب مي رسد آيا حاجت ديگري داريد? مي گويند: ((ربّنا رضاك )) پروردگارا! رضاي تو هدف ماست . (419)

پيام ها:

1- تجليل از بزرگان لازم است . (واذكر في الكتاب اسماعيل )

2- تجليل از بزرگان ، بايد پايدار و عميق باشد، نه سطحي و زودگذر. (في الكتاب )

3- ملاك تجليل بايد كمالات معنوي پايدار باشد. (كان صادق الوعد)

4- وفاي به عهد، از صفات ارزشمند انساني است . (كان صادق الوعد)

5- پيامبران ، علاوه بر مسئوليّت اجتماعي ، مسئوليّت خانوادگي هم دارند. (و كان يأمر اهله )

6- سفارش به نماز وزكات ، از وظايف پدر خانواده است . (وكان يأمر اهله بالصلوه و الزكوه) (با اينكه سفارش به نماز در خانواده ها كم وبيش هست ، امّا سفارش به زكات نيست .)

7- امر به نماز و زكات ، از مصاديق امر به معروف است . (وكان يأمر)

8- نماز و زكات ، سابقه اي بس طولاني دارند. (وكان يأمر ...)

9- نماز (ارتباط با خالق ) و زكات (ارتباط با مخلوق )، از هم جدا نيست . (عبادت بدني به تنهايي شرط كمال نيست .) (بالصلوه والزكوه)

10- در امر به معروف وتوصيه به نماز، بايد از نزديكان شروع كنيم . (كان يأمراهله )

11- ارشاد و توصيه به نماز بايد دايمي باشد. (وكان يأمر ...)

آيه: 56 وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا

ترجمه:

و در اين كتاب ، از ادريس ياد كن ، همانا او پيامبري بسيار راستگو بود.

آيه: 57 وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا

ترجمه:

و ما او را به مقام والايي رسانديم .

نکته ها

مراد از ((مكانا عليّا))، يا مقام بلند معنوي است يا عروج به آسمان ها، زيرا خداوند چهار پيامبر ديگر را به آسمان ها برد: ادريس ، عيسي ، خضر و الياس . (420)

((صدّيق )) به كسي گفته مي شود كه گفتار و رفتارش با هم هماهنگ باشد.

سيماي ادريس (ع) حضرت ادريس ، از اجداد حضرت نوح است وبه دليل اشتغال زياد او به درس (421) يا به خاطر آن كه اوّلين كسي بود كه با قلم نوشت ، به ادريس مشهور شد. (422)

نام شريف ادريس ، دو بار در قرآن آمده و با اوصاف ((صدّيق ))، ((صابر)) و ((نبي )) از او تجليل شده است .

در حديثي مي خوانيم : خانه ي ادريس ، در مسجد سهله در اطراف نجف اشرف بوده است . (423)

ادريس ، اوّلين كسي بود كه علم نجوم و حساب را مي دانست . (424)

اوّلين كسي بود كه به انسان ، خياطي آموخت . (425)

ادريس (ع) 365 سال عمر كرد و بعد به آسمان رفت و اكنون زنده است و در زمان ظهور حضرت مهدي (ع) حاضر خواهد شد. (426)

پيام ها:

1- ياد و تجليل از بزرگان وسيله رشد و هدايت ديگران است . (واذكر)

2- تجليل ها بايد پايدار بماند. (في الكتاب )

3- معيار تجليل از افراد، بايد ارزشهاي معنوي آنان باشد. (صدّيقا نبيّا)

4- صداقت ، شرط تأثيرگذاري در تبليغ است . (صدّيقا نبيّا) تقدّم كلمه ي ((صدّيق )) بر ((نبي ّ))، نشانه ي آن است كه صداقت زمينه ي نبوّت است .

آيه: 58 أُوْلَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَن خَرُّوا سُ جَّدًا وَبُكِيًّا

ترجمه:

آنان پيامبراني بودند كه خداوند بر آنها نعمت (ويژه ) ارزاني داشت ; از نسل آدم و از (فرزندان ) كساني كه با نوح (در كشتي ) سوارشان كرديم و از نسل ابراهيم واسرائيل (يعقوب ) واز كساني كه هدايت نموديم و برگزيديم ; هرگاه آيات خداي رحمان بر آنان خوانده مي شد سجده كنان و گريان از رو به خاك مي افتادند.

نکته ها

نام ده نفر از انبيا در آيات قبل ذكر شد: زكريّا، يحيي ، عيسي ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، موسي ، هارون ، اسماعيل وادريس . اكنون اين آيه با اشاره به آنان مي فرمايد: آنها كساني هستند كه خدا به ايشان نعمت داد. اين گروه ، همان هايي هستند كه هر روز ده بار در نماز از خدا مي خواهيم كه راه آنان را برويم ، نه راه گمراهان و منحرفان را. (اهدنا الصراط المستقيم

صراط الّذين انعمت عليهم ) مراد از ذريّه آدم ، ادريس است و مراد از ((ذّريّه من حملنا مع نوح )) حضرت ابراهيم است كه نوه ي نوح است ، و منظور از ((ذرّيه ابراهيم ))، اسحاق و اسماعيل و يعقوب است ومنظور از ((ذرّيه اسرائيل ))، موسي وهارون و زكريّا ويحيي وعيسي است . (427)

در حديث مي خوانيم : هنگام تلاوت قرآن ، محزون شده و گريه كنيد يا خود را به حالت گريان در آوريد. (428)

بهترين مصداق برگزيدگان الهي كه سجده هاي طولاني همراه با اشك داشته اند، پيامبر اسلام و اهل بيت معصومش : بوده اند. درباره همه ي آنان خاطراتي از سجده ها وگريه هاي فراوانشان در مناجات هاي ماه رمضان وعرفه و... وجود دارد.

پيام ها:

1- هدف همه ي انبيا يكي است . (خداوند پيامبران را در كنار هم قرار مي دهد و همه را با يك وصف توصيف مي كند) (اولئك الّذين انعم اللّه عليهم ...)

2- منعم حقيقي ، خداوند است . (انعم اللّه عليهم )

3- والدين و نياكان ، از نظر وراثت در تربيت نسل مؤثّرند. (ذرّيهآدم ... ذرّيه ابراهيم )

4- گرچه همه ي انبيا از ذرّيه آدم هستند، ولي در نام بردن نوح و ابراهيم و اسرائيل (يعقوب )، از آنان تجليل خاصّي شده است . (مع نوح و من ذرّيه ...)

5- گريه در سجده آن قدر ارزشمند است كه خداوند از اهل آن تجليل كرده است . (سجّدا و بكيّا)

6- گريه وزاري به درگاه الهي ، نشانه ي رشد، شناخت ، توفيق و برگزيدگي است . (و ممن ّ هدينا واجتبينا...)

آيه: 59 س فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا

ترجمه:

آنگاه پس از آنان ، جانشينان بد و ناشايسته اي آمدند كه نماز را ضايع كردند و هوسها را پيروي كردند. پس به زودي (كيفر) گمراهي خود را خواهند ديد.

آيه: 60 إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا

ترجمه:

مگر كسي كه توبه كند و ايمان آورد و كار شايسته انجام دهد، پس آنها داخل بهشت مي شوند و به هيچ وجه مورد ستم قرار نمي گيرند (و از پاداششان كاسته نمي شود).

نکته ها

((خلف ))، فرزند صالح را گويند و ((خلف )) فرزند ناصالح است . كلمه ي ((غي ّ)) در مقابل رشد است .

(قد تبيّن الرّشد من الغي ّ) (429) ضايع كردن نماز، غير از نخواندن و ترك آن است . كسي كه نماز مي خواند، ولي بدون رعايت شرايط آن يا با تأخير، چنين كسي نماز را ضايع كرده و آن را سبك شمرده است . (430)

در روايتي مي خوانيم : همين كه حضرت رسول (ص ) اين آيه را تلاوت مي فرمودند، منقلب شده ، فرمودند: بعد از 60 سال ، گروهي نماز را ضايع خواهند كرد. (431)

اگر اين سخن در اوايل سال اوّل هجري گفته شده باشد، سال 60 همان سال شهادت امام حسين (ع) و سال به قدرت رسيدن يزيد است .

توبه در قرآن معمولا قرآن كريم بدنبال آيات عذاب ، جمله ي ((الاّالّذين تابوا)) يا جمله ي ((الاّ من تاب )) را آورده تا بگويد: راه اصلاح ، هرگز بر كسي بسته نيست .

توبه ، واجب است . زيرا فرمان خداوند است . (توبوا الي اللّه ) (432) قبول توبه ي واقعي قطعي است ، زيرا نمي توان باور كرد كه ما به امر او توبه كنيم ولي او نپذيرد. (هوالّذي يقبل التوبه عن عباده ) (433) ، (هوالتّواب الرحيم ) (434) خداوند هم توبه را مي پذيرد و هم كساني را كه بسيار توبه مي كنند دوست دارد.

(يحب ّ التّوابين ) (435) توبه ، بايد با عمل نيك و جبران گناهان همراه باشد. (تاب و عمل صالحا) (436) ، (تاب من بعده و اصلح ) (437) ، (تابوا واصلحوا و بيّنوا) (438) توبه ، رمز رستگاري است . (توبوا ... لعلكم تفلحون ) (439) توبه ، وسيله ي تبديل سيئات به حسنات است . (الاّ من تاب و عمل صالحا فاولئك يبدّل اللّه سيئاتهم حسنات ) (440) توبه ، سبب نزول باران است . (توبوا ... يرسل السماء) (441) توبه ، سبب رزق نيكو است . (توبوا اليه يمتّعكم متاعا حسنا) (442) توبه در هنگام ديدن آثار مرگ و عذاب پذيرفته نمي شود. (حتّي اذا حضر احدهم الموت قال انّي تبت الان ) (443) خداوند علاوه بر قبول توبه ، لطف ويژه نيز دارد. (هو التّواب الرحيم ) (444) (ثم ّ تاب و اصلح فانّه غفور رحيم ) (445) ، (ثم ّ تاب عليهم انّه بهم رؤف رحيم ) (446) (الاّ من تاب و آمن و عمل صالحا فاولئك يدخلون الجنّه) (447) (ثم ّ توبوا اليه ان ربّي رحيم ودود) (448) در اين آيات در كنار توبه به مسئله رحمت و رأفت و محبّت الهي اشاره شده است .

قرآن ترك توبه را ظلم و هلاكت دانسته است . (و من لم يتب فاولئك هم الظالمون ) (449) (ثم لم يتوبوا فلهم عذاب جهنّم ) (450)

پيام ها:

1- گاهي فرزندان ونسل آينده ، زحمت هاي پدران را تباه مي كنند. (گاهي از خوبان ، نسل نااهل پيدا مي شود) (خلف اضاعوا الصلوه)

2- نماز محور دين است . (براي نشان دادن چهره ي نسلي به نسل ديگر، ضايع كردن نماز آنان را نشان مي دهد) (فخلف خلف اضاعوا الصلوه)

3- نماز، سدّي است ميان انسان و شهوت ها و اگر اين سدّ شكسته شود، پيروي از شهوت ها براي انسان آسان مي شود. (اضاعوا الصلوه واتّبعوا الشهوات )

4- كسي كه از رابطه با خدا (نماز) جدا شد، به شهوات پيوند مي خورد. (اضاعوا الصلوه واتّبعوا الشهوات )

5- رونق يافتن شهوات ، غي ّ و گمراهي است . (واتّبعوا الشهوات ... يلقون غيّا)

6- كيفر ضايع كردن نماز، سردرگمي است . (يلقون غيّا) (رشد واقعي در سايه ي معنويّت است )

7- سرنوشت ملت ها به دست خود آنهاست (اضاعوا... يلقون ... الاّ من تاب ...)

8- توبه ، يك تحول است نه تظاهر. (تاب و امن و عمل صالحا)

9- شرط رستگاري و ورود به بهشت ، توبه وايمان و عمل صالح است . (تاب و آمن و عمل صالحا... يدخلون الجنّه)

آيه: 61 جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا

ترجمه:

بهشت هاي جاويدي كه خداي رحمان از غيب به بندگانش وعده داده ، مسلّما وعده ي او تحقّق يافتني است .

رديف 1

سوره حمد

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ1الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ2الرَّحْمنِ الرَّحيمِ3مالِکِ يَوْمِ الدِّينِ4إِيَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاکَ نَسْتَعينُ5اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ6صِراطَ الَّذينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّينَ7

1- تفسیر خلاصه و کلی از مفاهیم آیات سوره حمد

تفسير الميزان - خلاصه

رديف 100

سوره مريم آيات 1 تا 38

کهيعص1ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِيَّا2إِذْ نادى‏ رَبَّهُ نِداءً خَفِيًّا3قالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَ اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً وَ لَمْ أَکُنْ بِدُعائِکَ رَبِّ شَقِيًّا4وَ إِنِّي خِفْتُ الْمَوالِيَ مِنْ وَرائي‏ وَ کانَتِ امْرَأَتي‏ عاقِراً فَهَبْ لي‏ مِنْ لَدُنْکَ وَلِيًّا5يَرِثُني‏ وَ يَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا6يا زَکَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ اسْمُهُ يَحْيى‏ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا7قالَ رَبِّ أَنَّى يَکُونُ لي‏ غُلامٌ وَ کانَتِ امْرَأَتي‏ عاقِراً وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْکِبَرِ عِتِيًّا8قالَ کَذلِکَ قالَ رَبُّکَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَ قَدْ خَلَقْتُکَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَکُ شَيْئاً9قالَ رَبِّ اجْعَلْ لي‏ آيَةً قالَ آيَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَيالٍ سَوِيًّا10فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحى‏ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِيًّا11يا يَحْيى‏ خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَيْناهُ الْحُکْمَ صَبِيًّا12وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَکاةً وَ کانَ تَقِيًّا13وَ بَرًّا بِوالِدَيْهِ وَ لَمْ يَکُنْ جَبَّاراً عَصِيًّا14وَ سَلامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا15وَ اذْکُرْ فِي الْکِتابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَکاناً شَرْقِيًّا16فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا17قالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْکَ إِنْ کُنْتَ تَقِيًّا18قالَ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّکِ لِأَهَبَ لَکِ غُلاماً زَکِيًّا19قالَتْ أَنَّى يَکُونُ لي‏ غُلامٌ وَ لَمْ يَمْسَسْني‏ بَشَرٌ وَ لَمْ أَکُ بَغِيًّا20 قالَ کَذلِکِ قالَ رَبُّکِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَ لِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَ رَحْمَةً مِنَّا وَ کانَ أَمْراً مَقْضِيًّا21فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَکاناً قَصِيًّا22فَأَجاءَهَا الْمَخاضُ إِلى‏ جِذْعِ النَّخْلَةِ قالَتْ يا لَيْتَني‏ مِتُّ قَبْلَ هذا وَ کُنْتُ نَسْياً مَنْسِيًّا23فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلاَّ تَحْزَني‏ قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِيًّا24وَ هُزِّي إِلَيْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْکِ رُطَباً جَنِيًّا25فَکُلي‏ وَ اشْرَبي‏ وَ قَرِّي عَيْناً فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولي‏ إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا26فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُهُ قالُوا يا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئاً فَرِيًّا27يا أُخْتَ هارُونَ ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما کانَتْ أُمُّکِ بَغِيًّا28فَأَشارَتْ إِلَيْهِ قالُوا کَيْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا29قالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْکِتابَ وَ جَعَلَني‏ نَبِيًّا30وَ جَعَلَني‏ مُبارَکاً أَيْنَ ما کُنْتُ وَ أَوْصاني‏ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَيًّا31وَ بَرًّا بِوالِدَتي‏ وَ لَمْ يَجْعَلْني‏ جَبَّاراً شَقِيًّا32وَ السَّلامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَ يَوْمَ أَمُوتُ وَ يَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا33ذلِکَ عيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذي فيهِ يَمْتَرُونَ34ما کانَ لِلَّهِ أَنْ يَتَّخِذَ مِنْ وَلَدٍ سُبْحانَهُ إِذا قَضى‏ أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ کُنْ فَيَکُونُ35وَ إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقيمٌ36فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذينَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظيمٍ37أَسْمِعْ بِهِمْ وَ أَبْصِرْ يَوْمَ يَأْتُونَنا لکِنِ الظَّالِمُونَ الْيَوْمَ في‏ ضَلالٍ مُبينٍ38

ردیف 137 و 138 و 139  کد 1 و 2

احزاب ، چهارمین سوره است كه بعد از آل عمران در مدینه نازل گردید ، از لحاظ ترتیب نزول، سوره نود و در ترتیب فعلى قرآن مجید ، سوره سى و سوم مى‏باشد ، این سوره هفتاد و سه آیه دارد .

این جنگ از آن جهت كه توسط گروه‏هاى مختلف برنامه‏ریزى شد ، جنگ احزاب ، و از آن جهت كه مسلمانان براى دفاع از خود ، خندق كندند ، به جنگ خندق معروف شد .

یهودیان مدینه ، مشركان مكّه و منافقان پنهان در میان مسلمانان ، در سال پنجم هجرى براى جنگ با مسلمین متّحد شدند و پیامبر و یارانش در برابر هجوم آنان ، در اطراف مدینه خندق كندند.

در مجموع ، هفده آیه از این سوره درباره‏ى جنگ احزاب است و چون در آیات 20 و 22 ، سه بار كلمه‏ى احزاب به كار رفته ، لذا این سوره ، «احزاب» نام گرفته است .

علاوه بر جنگ احزاب ، مسائلى در مورد ظهار و طلاق جاهلى ، احكام پسرخواندگى ، موضوع حجاب و توجّه به معاد در این سوره مطرح شده است .

*فضیلت سوره احزاب

در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) مى‏خوانیم :

« من قرء سورة الاحزاب و علمها اهله ... اعطى الامان من عذاب القبر : كسى كه سوره احزاب را تلاوت كند و به خانواده خود تعلیم دهد ، از عذاب قبر در امان خواهد بود .» (مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 334)

و از امام صادق (ع) نقل شده كه فرمودند : « من كان كثیر القراءة لسورة الاحزاب كان یوم القیامة فى جوار محمد (صلی الله علیه وآله وسلم)  و آله و ازواجه : كسى كه سوره احزاب را بسیار تلاوت كند در قیامت در جوار پیامبر و خاندان او خواهد بود .» (مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 334)

البته كراراً گفته‏ایم این گونه فضائل و افتخارات ، تنها به تلاوت بى روح و عارى از هر نوع اندیشه و عمل به دست نمى‏آید ، تلاوتى لازم است كه مبدء اندیشه گردد و اندیشه‏اى كه افق فكر انسان را چنان روشن سازد كه پرتوش در اعمال او ظاهر گردد .

*محتواى سوره احزاب‏

این سوره یكى از پربارترین سوره‏هاى قرآن مجید است ، و مسائل متنوع و بسیار مهمى را در زمینه اصول و فروع اسلام تعقیب مى‏كند .

بحثهایى را كه در این سوره آمده است مى‏توان به هفت بخش تقسیم كرد:

بخش اول- سرآغاز سوره است كه پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) را به اطاعت خداوند و ترك تبعیت از كافران و پیشنهادهاى منافقان دعوت مى‏كند ، و به او اطمینان مى‏دهد كه در برابر كارشكنیهاى آنها از وى حمایت خواهد فرمود .

بخش دوم- به پاره‏اى از خرافات زمان جاهلیت مانند مسأله" ظهار" كه آن را وسیله طلاق و جدایى زن و مرد از هم مى‏دانستند ، و همچنین مسأله پسرخواندگى (تبنى) اشاره كرده و قلم بطلان بر آنها مى‏كشد ، و پیوندهاى خویشاوندى را در پیوندهاى واقعى و طبیعى منحصر مى‏سازد .

بخش سوم- كه مهمترین بخش این سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهنده آن ، پیروزى اعجاز آمیز مسلمین بر كفار ، و كارشكنیها و بهانه‏جوئیهاى گوناگون منافقان و پیمان‏شكنى آنان مى‏باشد ، و در این زمینه دستورهاى جامع و جالبى بیان شده است .

بخش چهارم- مربوط به همسران پیامبر است كه باید در همه چیز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند ، و در این زمینه دستورات مهمى به آنها مى‏دهد .

بخش پنجم- به داستان" زینب" دختر" جحش" كه روزى همسر پسر خوانده پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) " زید" بود و از او جدا شد ، و به فرمان خدا با پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) ازدواج كرد و دستاویزى براى منافقان گشت . قرآن در این زمینه پاسخ كافى به بهانه‏جویان مى‏دهد .

بخش ششم- از مسأله حجاب سخن مى‏گوید كه با بخشهاى گذشته نیز رابطه نزدیك دارد و همه زنان با ایمان را به رعایت این دستور اسلامى توصیه مى‏كند .

بخش هفتم- كه آخرین بخش را تشكیل مى‏دهد ، اشاره‏اى به مسأله مهم" معاد" دارد ، و راه نجات در آن عرصه عظیم و همچنین مسأله امانت دارى بزرگ انسان یعنى مسأله تعهد و تكلیف و مسئولیت او را شرح مى‏دهد .

*پیمان محكم الهى‏

«وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى‏ وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً ؛ (و به یاد آور) هنگامى كه ما از پیامبران پیمان گرفتیم، و (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسى‏ و عیسى‏ فرزند مریم، و از همه‏ى آنان پیمانى استوار گرفتیم (كه در اداى مسئولیّت و دعوت كوتاهى نكنند). »(احزاب ، آیه 7)

از میان پیامبران، پنج نفر اولوا العزم یعنى داراى كتاب و شریعت بوده و از جایگاه خاصّى نزد خداوند برخوردار بوده‏اند ، این آیه از آنان به خصوص نام برده است .

البتّه از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) قبل از بقیه نام برده شده است ، كه این خود دالّ بر عظمتى دیگر دارد ، (بحارالانوار، ج 5 ، ص 236) چنان كه از مادر حضرت عیسى نام برده شده كه بیانگر موقعیّت ویژه حضرت مریم و تولّد معجزه‏آساى آن حضرتمی باشد ..

از آنجا كه در آیات گذشته اختیارات وسیع و گسترده پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) تحت عنوان" النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ " بیان شد ، آیه مورد بحث وظائف سنگین پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و سائر پیامبران بزرگ را بیان مى‏كند ، زیرا مى‏دانیم همواره اختیارات توأم با مسئولیتها است ، و هر جا " حقى" وجود دارد " تكلیفى" در مقابل آن نیز هست كه این دو هرگز از هم جدا نمى‏شوند ، بنا بر این اگر پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) حق وسیعى دارد ، تكلیف و مسئولیت سنگینى نیز در برابر آن قرار داده شده است .

پیام‏هایی از آیه:

1ـ براى آماده سازى روحى و تربیتى، آشنایى با تاریخ و سنّت‏هاى الهى لازم است. (اگر ما از تو میثاق مى‏گیریم ، سنّت و برنامه‏ى ما این است كه از همه‏ى انبیاء پیمان گرفته‏ایم.) ؛ «أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ»

2ـ اگر پیامبر اولى‏ بر مردم است، مسئولیّت و پیمان سختى نیز بر عهده‏ى اوست؛ «أَخَذْنا ... مِیثاقَهُمْ وَ مِنْكَ»، به عبارتی هر كس مقام برترى دارد، وظیفه‏اش سخت‏تر است.(خداوند از همه‏ى انبیا میثاق گرفت ولى از پیامبران اولوالعزم، میثاقی دشوارترگرفته است.) ؛ «مِیثاقاً غَلِیظاً»

رديف 180  - سوره حديد

كد 2- پیام کلی آیات انتخابی

محتواى اين سوره را به هفت بخش مى توان تقسيم كرد:

1 ـ آيـات نـخستين سوره بحث جامع و جالبى پيرامون توحيد و صفات خدادارد و در حدود بيست صفت از صفات الهى در آن منعكس است .

2 ـ بخش ديگرى از عظمت قرآن اين نورالهى كه در ظلمات شرك تابيد سخن مى گويد.

3 ـ در بـخش سوم از وضع مؤمنان و منافقان در قيامت كه گروه اول در پرتو نورايمان راه خود را به سوى بهشت مى گشايند, و گروه دوم در ظلمات شرك و كفرمى مانند, بحث مى كند.

4 ـ در بـخـش ديـگـرى دعـوت به ايمان و خروج از شرك , و سرنوشت جمعى ازاقوام كافر پيشين منعكس شده است .

5 ـ بـخـش مـهـمـى از اين سوره پيرامون انفاق در راه خدا و مخصوصا براى تقويت پايه هاى جهاد فى سبيل اللّه , و بى ارزش بودن اموال دنيا مى باشد.

6 ـ در بـخشى كوتاه , اما گويا و مستدل , سخن از عدالت اجتماعى به ميان آمده كه يكى از اهداف مهم انبياست .

7 ـ و بالاخره در بخش ديگرى مساله رهبانيت و انزواى اجتماعى موردمذمت قرارگرفته , و جدائى خط اسلام از آن مشخص شده است .

ضمنا نامگذارى اين سوره به ((حديد)) به خاطر تعبيرى است كه در آيه 25سوره آمده است .

ردیف 89

(آيه 51)- دين يكى و معبود يكى! در تعقيب بحث توحيد و خداشناسى از طريق نظام آفرينش، در اينجا به نفى شرك مى‏پردازد، تا با تقارن اين دو به يكديگر، حقيقت آشكارتر شود.

در آغاز مى‏گويد: «خدا دستور داده كه دو معبود براى خود انتخاب نكنيد» (وَ قالَ اللَّهُ لا تَتَّخِذُوا إِلهَيْنِ اثْنَيْنِ).

 «معبود تنها يكى است» (إِنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ).

وحدت نظام آفرينش و وحدت قوانين حاكم بر آن، خود دليلى بر وحدت آفريدگار و وحدت معبود است.

اكنون كه چنين است، «تنها از (كيفر) من بترسيد» و از مخالفت فرمان من بيم داشته باشيد (فَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ).

 (آيه 52)- و به دنبال اين دستور ضمن سه آيه، دليل توحيد عبادت را با چهار بيان مشخص مى‏كند: نخست مى‏گويد: «آنچه در آسمانها و زمين است از آن اوست» (وَ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

آيا در مقابل كسى كه مالك عالم هستى است بايد سجده كرد يا بتهاى فاقد همه چيز؟

سپس اضافه مى‏كند: نه تنها آسمانها و زمين از آن اوست كه «همواره دين و تمام قوانين نيز از ناحيه او مى‏باشد» (وَ لَهُ الدِّينُ واصِباً).

و در پايان اين آيه مى‏فرمايد: با اين حال كه همه قوانين و دين و اطاعت از آن خداست «آيا از غير خدا پرهيز مى‏كنيد»؟ (أَ فَغَيْرَ اللَّهِ تَتَّقُونَ).                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏2، ص: 574

 مگر بتها مى‏توانند به شما زيانى برسانند؟ يا نعمتى به شما ببخشند؟ كه از مخالفتشان بيم داريد و عبادتشان را لازم مى‏شمريد؟!

 (آيه 53)- «با اين كه آنچه از نعمتها داريد همه از ناحيه خداست» (وَ ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ).

اين در حقيقت سومين بيان است براى لزوم پرستش معبود يگانه يعنى «اللّه» و منظور اين است كه اگر پرستش بتها به خاطر شكر نعمت است، سر تا پاى وجود شما را نعمتهاى خدا فراگرفته است.

علاوه بر اين: «هنگامى كه ناراحتيها، مصائب بلاها و رنجها به سراغ شما مى‏آيد (براى رفع آنها) تنها دست تضرع به درگاه او برمى‏داريد و او را مى‏خوانيد» (ثُمَّ إِذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْئَرُونَ).

بنابراين، اگر پرستش بتها به خاطر دفع ضرر و حل مشكلات است، آن هم كه از ناحيه خداست و اين چهارمين بيان براى مسأله توحيد عبادت است.

 (آيه 54)- آرى! در اين گونه موارد خداوند نداى شما را مى‏شنود و به آن پاسخ مى‏گويد و مشكلاتتان را برطرف مى‏سازد «سپس هنگامى كه زيان و رنج را از شما برطرف ساخت گروهى از شما براى پروردگارشان همتا قرار مى‏دهند» و به سراغ بتها مى‏روند (ثُمَّ إِذا كَشَفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ إِذا فَرِيقٌ مِنْكُمْ بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ).

در حقيقت قرآن به اين نكته باريك اشاره مى‏كند كه فطرت توحيد در وجود همه شما هست، ولى در حال عادى، پرده‏هاى غفلت و غرور و جهل و تعصب و خرافات آن را مى‏پوشاند.

 (آيه 55)- در اين آيه پس از ذكر دلائل منطقى فوق و روشن شدن حقيقت، با لحنى تهديدآميز چنين مى‏گويد: بگذار «تا نعمتهايى را كه به آنها داده‏ايم كفران كنند و (اكنون) چند روزى از (متاع دنيا) بهره‏مند شويد اما به زودى خواهيد دانست» نتيجه و پايان كارتان چيست (لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ).

اين درست به آن مى‏ماند كه انسان شخص متخلف و منحرفى را با دلائل مختلف، نصيحت و ارشاد كند و سر انجام چون امكان دارد اين نصايح و اندرزها در                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏2، ص: 575

 او اثر نكند با يك جمله تهديدآميز گفتار خود را پايان مى‏دهد و مى‏گويد: با توجه به اين مطالبى كه گفتم باز هم هر چه از دستت برمى‏آيد بكن ولى نتيجه كارت را به زودى خواهى ديد.

 (آيه 56)- در تعقيب بحثهاى مستدل پيرامون نفى شرك و بت پرستى، در اينجا به سه قسمت از بدعتها و عادات شوم مشركان اشاره كرده، مى‏گويد: آنها براى بتهايى كه هيچ گونه سود و زيانى از آنها سراغ ندارند، سهمى از آنچه به آنان روزى داده‏ايم قرار مى‏دهند» (وَ يَجْعَلُونَ لِما لا يَعْلَمُونَ نَصِيباً مِمَّا رَزَقْناهُمْ).

اين سهم، قسمتى از شتران و چهارپايان و بخشى از زراعت بوده كه در سوره انعام آيه 136 به آن اشاره شده كه مشركان در جاهليت آنها را مخصوص بتان مى‏دانستند و در راه آنها خرج مى‏كردند.

سپس اضافه مى‏كند: «به خدا سوگند (در دادگاه عدل قيامت) از اين دروغها و تهمتها بازپرسى خواهيد شد»! (تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَفْتَرُونَ).

بنابراين عمل زشت و شوم شما هم زيان دنيا دارد زيرا قسمتى از سرمايه‏هاى شما را مى‏بلعد و هم زيان مجازات در جهان ديگر.

 (آيه 57)- آنجا كه تولد دختر ننگ بود! دومين بدعت شوم مشركان اين بود كه: آنها (در پندار خود) براى خداوند دختران قرار مى‏دهند منزه است» از اين كه فرزندى داشته باشد (وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ). خداوندى كه از هرگونه آلايش جسمانى پاك است.

 «ولى براى خودشان آنچه را ميل دارند قائل مى‏شوند» (وَ لَهُمْ ما يَشْتَهُونَ).

يعنى، هرگز حاضر نبودند همين دختران را كه براى خدا قائل شده بودند براى خود نيز قائل شوند و اصلا دختر براى آنها عيب و ننگ محسوب مى‏شد!

 (آيه 58)- اين آيه براى تكميل مطلب فوق اشاره به سومين عادت زشت و شوم آنها كرده، مى‏گويد: «هنگامى كه به يكى از آنها بشارت داده شود، خدا دخترى به تو داده آن چنان از فرط ناراحتى چهره‏اش تغيير مى‏كند كه صورتش سياه مى‏شود»! (وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا).                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏2، ص: 576

 «و مملو از خشم و غضب مى‏گردد» (وَ هُوَ كَظِيمٌ).

 (آيه 59)- كار به همين جا پايان نمى‏گيرد او براى نجات از اين ننگ و عار كه به پندار نادرستش، دامنش را گرفته «از قوم و قبيله خود به خاطر اين بشارت بدى كه به او داده شده است متوارى مى‏گردد» (يَتَوارى‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ).

باز هم دائما در اين فكر غوطه‏ور است كه «آيا اين ننگ را بر خود بپذيرد و دختر را نگهدارد و يا آن را زنده در زير خاك پنهان سازد»! (أَ يُمْسِكُهُ عَلى‏ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ).

در پايان آيه اين حكم ظالمانه و شقاوت آميز غير انسانى را با صراحت هر چه بيشتر محكوم كرده، مى‏گويد: «چه بد حكم مى‏كنند»! (أَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ).

 (آيه 60)- سر انجام ريشه اين همه آلودگيها و بدبختيها را چنين معرفى مى‏كند كه: اينها همه زاييده عدم ايمان آخرت است و «براى آنها كه به سراى آخرت ايمان ندارند صفات زشت است» (لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ).

 «و براى خداوند صفات عالى است» (وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى‏).

 «و او قادر حكيم است» (وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ).

فراموش كردن خدا و همچنين فراموش كردن دادگاه عدل او انگيزه همه پستيها و زشتيها و انحرافها و خرافات است.

نقش اسلام در احياى ارزش مقام زن:

تحقير و درهم شكستن شخصيت زن، تنها در ميان عرب جاهلى نبود، بلكه در ميان اقوام ديگر و حتى شايد متمدنترين ملل آن زمان نيز، زن شخصيتى ناچيز داشت، و غالبا با او به صورت يك كالا و نه يك انسان رفتار مى‏شد، البته عرب جاهلى اين تحقير را در اشكال زننده‏تر و وحشتناكترى انجام مى‏داد.

ولى اسلام ظهور كرد و با اين خرافه در ابعاد مختلفش سرسختانه جنگيد و خود پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن قدر به دخترش بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السّلام احترام مى‏گذاشت كه مردم تعجب مى‏كردند، با تمام مقامى كه داشت، دست دخترش را مى‏بوسيد، و به هنگام مراجعت از سفر نخستين كسى را كه ديدار مى‏كرد، دخترش فاطمه بود.                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏2، ص: 577

 در حديثى از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى‏خوانيم كه فرمود: «چه فرزند خوبى است دختر! هم پرمحبت است، هم كمك كار، هم مونس است و هم پاك و پاك كننده».

در حقيقت اين احترام به شخصيت زن سبب آزادى او در جامعه و پايان دادن به دوران بردگى زنان است.

ولى با نهايت تأسف هنوز در جوامع اسلامى، آثارى از همان افكار جاهلى وجود دارد، و هنوز كم نيستند خانواده‏هايى كه از تولد پسر خوشحال و از نوزاد دختر ناراحت مى‏شوند.

حتى در جوامع غربى كه تصور مى‏كنند براى زن شخصيت والايى قائلند عملا مى‏بينيم او را آنچنان تحقير كرده‏اند كه به صورت يك عروسك بى‏ارزش يا وسيله‏اى براى خاموش كردن آتش شهوت و يا ابزارى براى تبليغ كالاهايشان در آورده‏اند.

 (آيه 61)- گر حكم شود كه مست گيرند ...! بعد از ذكر جنايات وحشتناك مشركان عرب در زمينه بدعتهاى زشت و زنده به گور كردن دختران ممكن است اين سؤال براى بعضى پيش آيد كه چگونه خداوند بندگان گنه كار را با اين همه ظلم و جنايت فجيع سريعا كيفر نمى‏دهد؟! اين آيه در مقام پاسخ به همين سؤال است، مى‏گويد: «اگر بنا شود خداوند مردم را به ظلمها و ستمهايى كه مرتكب مى‏شوند كيفر دهد، جنبنده‏اى بر پشت زمين باقى نخواهد گذارد»! (وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ).

و هنگامى كه انسانها از ميان بروند، فلسفه وجود جنبندگان ديگر، نيز از ميان خواهد رفت و نسل آنها قطع مى‏شود.

سپس قرآن به ذكر اين نكته مى‏پردازد كه خداوند به همه ظالمان و ستمگران مهلت مى‏دهد «و تا اجل مسمى (زمان معينى) مرگ آنها را به تأخير مى‏اندازد» (وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى).

 «اما هنگامى كه اجل آنها سر رسد، نه ساعتى تأخير مى‏كنند، و نه ساعتى پيشى مى‏گيرند» (فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ). بلكه درست در همان لحظه موعود، مرگ دامانشان را فرا مى‏گيرد و لحظه‏اى پيش و پس نخواهد داشت.

                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏2، ص: 578

 (آيه 62)- بار ديگر با بيان تازه‏اى بدعتهاى زشت و خرافاتى را كه عربهاى جاهلى داشتند- در زمينه تنفّر از فرزندان دختر و اعتقاد به اين كه فرشتگان دختران خدايند- محكوم كرده، مى‏گويد: «آنها براى خدا چيزهايى (فرزندان دختر) قرار مى‏دهند كه خودشان از آن كراهت دارند»! (وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ ما يَكْرَهُونَ).

اين تناقض عجيبى است، اگر فرشتگان دختران خدايند، پس معلوم مى‏شود دختر چيز خوبى است، چرا شما از فرزندان دختر ناراحت مى‏شويد! و اگر بد است چرا براى خدا قائل هستيد؟

 «و با اين حال آنها به دروغ مى‏گويند كه سر انجام نيك و پاداش خير از براى آنهاست» (وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنى‏).

با كدام عمل، انتظار چنين پاداشى را دارند؟

لذا بلافاصله مى‏گويد: «ناچار براى آنها آتش دوزخ است» (لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ). يعنى، نه تنها عاقبت نيكى ندارند، بلكه پايان كارشان جز آتش دوزخ نيست.

 «و آنها از پيشگامان در آتشند» (وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ).

 (آيه 63)- و از آنجا كه ممكن است بعد از شنيدن داستان عرب جاهلى براى بعضى اين سؤال پيش آيد كه چگونه ممكن است انسان جگر گوشه خود را با آن قساوت، زنده به زير خاكها بفرستيد؟ در اين آيه گويى به پاسخ پرداخته، مى‏گويد:

 «به خدا سوگند ما پيش از تو پيامبرانى به سوى امتهاى پيشين فرستاديم، ولى شيطان اعمالشان را در نظرشان زينت داد» (تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‏ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ).

سپس اضافه مى‏كند: گروه مشركان فعلى نيز دنباله‏رو همان برنامه‏هاى انحرافى امتهاى پيشين‏اند كه شيطان اعمالشان را در نظرشان تزيين داده بود و «شيطان امروز ولى و راهنما و سرپرست آنهاست»! (فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ). و از رهنمودهاى او الهام مى‏گيرند.

 «و (به همين جهت) عذاب دردناكى براى آنهاست» (وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ).

ردیف 42 و 43  کد 1