تايپك شيعه شناسي

شیعه هراسى و جایگاه آن در دیپلماسى امنیتى ایالات متحده

مقدمه

گفتار اول: راهبرد امنیتى ایالات متحده براى گسترش شیعه هراسى در خاورمیانه

1. تقویت اثربخشى تهاجم نرم از طریق کاربست توأمان شیعه هراسى با اسلام هراسى و ایران هراسى

2. ترغیب کشورهاى عرب منطقه به مهندسى امنیتى ژئوپلتیک شیعه

3. بهره گیرى از ترفندهاى کاریکاتوریسم امنیتى

4. انگاره سازى هاى هدفمند

5. حداکثر بهره گیرى از محیط هاى سایبر

6. تبلیغ شائبه ارتباط سپاه پاسداران جمهورى اسلامى ایران با شبه نظامیان شیعى خاورمیانه

گفتار دوم: اهداف نهادهاى تبلیغاتى غرب از گسترش شیعه هراسى

1. جلوگیرى از شکل گیرى ترتیبات امنیتى بومى و پایدار

2. انعکاس تصاویر مجازى از جنبش هاى مقاومت شیعى

برخى دیگر از ادعاهاى غرب براى انعکاس تصاویر غیرواقعى از جنبش شیعى حزب الله عبارتند از:

3. تهدیدسازى براى جمهورى اسلامى ایران از طریق شبه نظامیان وهابى

مهم ترین اهداف این گروه تروریستى بر شیعه زدایى متمرکز شده که برخى مصادیق آن عبارتند از:

4. پیوند زدن تفکرات اهل سنت با وهابیون

5. توجیه اقدام هاى تروریستى گروه هاى نزدیک به وهابیون

گفتار سوم: نقشه راه جمهورى اسلامى ایران براى مهار آفند تبلیغاتى شیعه هراسى

1. خنثى سازى و مهار آفندهاى ناشى از شیعه هراسى

2. حداکثر بهره گیرى از ظرفیت هاى دیپلماسى پارلمانى

3. آسیب شناسى نوع، دامنه و شیوه فعالیت وهابیون در محیط امنیتى جمهورى اسلامى ایران

نتیجه گیرى

پى نوشت ها:

1. یکى از فیلم هایى که انقلاب اسلامى را هدف قرار مى دهد، انیمیشن پرسپولیس ساخته «مرجانه ساتراپى» محصول 2007 فرانسه است که روایت دختر نوجوان 14 ساله اى است که پس از وقوع انقلاب اسلامى مدعى مى شود فضاى حاکم بر جامعه ایران دیگر مناسب زندگى نیست و توسط خانواده اش براى ادامه زندگى به اروپا فرستاده مى شود.
2. این فیلم توسط جاسوس سابق موساد استیون اسپیلبرگ تهیه شد و در آن جمهورى اسلامى ایران به عنوان عامل اصلى انفجار هواپیماى لاکربى اسکاتلند معرفى مى شود.
3. این فیلم توسط «جرج کلونى» و «گرانت هسلو» با همکارى مشترک سازمان سیا، هالیوود و دولت کانادا ساخته شد که در رابطه با فرارى دادن 6 شهروند آمریکایى در جریان تسخیر لانه جاسوسى توسط دانشجویان پیرو خط امام تهیه شده است.
4. فیلم سازهالیوودى «سارا باوار» به مخاطب این گونه القا مى کند که نسل پس از انقلاب اسلامى به شدت با مفهوم آزادى و حقوق بشر بیگانه است.
5. این فیلم محصول 1997 آمریکاست و در آن به مخاطب القا شده که انقلاب اسلامى با بهره بردارى ابزارى از اسلام، تهدیدى براى صلح و ثبات جهانى محسوب مى شود.
6. این فیلم محصول 1991 آمریکا به کارگردانى «برایان ویلبرت» به مخاطب القا مى کند که پس از وقوع انقلاب اسلامى، زنان در جامعه ایران از حداقل حقوق طبیعى و انسانى برخوردار نبوده و مردان با آنان همانند بردگان رفتار مى کنند.
براى اطلاع بیشتر به نشانى اینترنتى زیر رجوع شود:
تصویرسازى غرب از انقلاب اسلامى ایران http:\\www.bornanews.com هفدهم بهمن 1386
7. این گروه وهابى (Wahhabis) عرب زبان اماراتى که ادعاى از بین بردن تمامى سایت هاى شیعیان را دارند بر روى نزدیک به 300 سایت مذهبى با استفاده از اشعار، ادبیات و تصاویر موهن، به توهین و هتک حرمت مراجع پرداختند. این حملات رایانه اى پس از آن آغاز شد که قرضاوى در سخنانى، ضمن توهین به شیعیان خواستار مانع سازى در برابر گسترش مکتب تشیع شده بود. براى اطلاعات بیشتر به نشانى اینترنتى زیر رجوع شود:
Cyber attack launched on Shiite websites, http:\\ www.afp.com sep 19,2008
8. U.S Department of State, Country Reports on Terrorism 2007. Released April 30,2009,http:\\ www.state.gov.
9. Francois Mitteran .9
10. Jean Louis Bruguiere April UN Jugged ' Exception, www.voltairnet.org/article1359/htm,9 April,2004.
11. سفارت سوریه در بیروت در ششم دیماه 1387 (27 دسامبر 2008) پس از 60 سال به صورت رسمى گشایش یافت11 و «على عبدالکریم» در ششم خرداد 1388 استوارنامه خود را به میشل سلیمان رئیس جمهور وقت لبنان تسلیم کرد. روابط میان دو کشور پس از ترور رفیق حریرى در فوریه 2005 رو به تیرگى نهاده بود.
براى اطلاع بیشتر به نشانى اینترنتى زیر رجوع شود:
First Lebanese Embassy Opens in Syria, http://www.cbsnews.com March 17,2009.
12. U.N Interim Force in Lebanon (UNIFIL)
نیروهاى موقت سازمان ملل واقع در مرز لبنان و فلسطین اشغالى
13. Anti-terrorism Discourse
14. Shi,it Crescent Geopolitics
15. Peacefull Coexistence
16. Demographic Balance
17. Fifth Fleet
18. Sustainable Indigenous Security
19. مسجد على بن ابیطالب (ع) پس از مسجد جامع این شهر، دومین مسجد اصلى شیعیان است بطوریکه در هشت سال جنگ تحمیلى یکى از مراکز مهم اعزام رزمندگان بوده است.
20. القاعده هماهنگ کننده ارتباطات گروه ریگى و منافقین، www.mehrnews.com خرداد 1388
21. عبدالحسین مشفق، فرقه وهابیت، پایگاه اطلاع رسانى شیعیان،www.shiayan.ir
22. Nimrooz Province
23. Hazara Religions Group
24. Parliamentary Diplomacy
25. Iran phobiaShia phobia Islam phobia

پگاه حوزه :: 7 شهریور 1388 - شماره 261

امام علی (علیه السلام) معرّف قرآن حكیم

‎اهل‎بیت ـ علیهم السّلام ـ تنها شناساننده‌ی قرآن

خلاصه‌ی روایات گذشته

علی ـ علیه السّلام ـ یگانه شناساننده‌ی قرآن

مفاد روایات گذشته

یادسپاری مهم

هماهنگی حقیقت علی ـ علیه السّلام ـ با حقیقت قرآن

«سید رضی» (رحمه‎اللّه) در شرح جمله‌ی مزبور، چنین گفته است:

پی نوشتها :

[1] . نهج‎البلاغه،خطبه‌ی 2، بند 11؛ آنها مواضع اسرار خدایند و ملجاء فرمانش، ظرف علم اویند و مرجع احكامش، پناهگاه كتابهای او هستند و كوه‌های استوار دین او، به وسیله آنان خمیدگی پشت دین راست نمود و لرزشهای وجود آن را از میان برد.
[2] . همان، خطبه‌ی 2؛ احدی از این امت را با آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ مقایسه نتوان كرد آنان كه ریزه‌خوار خوان نعمت آل محمدند با آنان برابر نخواهند بود. آنها اساس دینند و اركان یقین. ویژگی‌های ولایت و حكومت از آن آنهاست و وصیّت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و وراثت او در میان آنان.
[3] . نهج‎البلاغه، خطبه‌ی 144، بند 4.
[4] . همان، خطبه‌ی 154، بند 4؛ درباره آنها (اهل بیت(ع)) آیات كریمه‌ی قرآن نازل شده است، اینان گنج‌های علم خداوند رحمانند، اگر سخن گویند راست گویند، و اگر سكوت كنند كسی از آنان سبقت نگیرد.
[5] . همان، خطبه‌ی 239، بند 3؛ (آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ) مایه حیات علم و دانشند و مرگ نادانی، حلمشان شما را از علم و دانش‌شان آگاه می‌سازد و ظاهرشان و باطن‌شان. سكوت‌شان از حكمت و منطق‌شان را مطلع می‌گرداند، هرگز با حق مخالفت نمی‌كنند و در آن اختلاف ندارند، آنها اركان اسلامند و پناه‌گاه مرمد، به وسیله‌ی آنان حق به نصاب خود رسید و باطل ریشه‌كن گردید، و زبان باطل از بن بركنده شد، دین را درك كردند، دركی توأم با فراگیری و عمل نه تنها شنیدن و نقل كردن! زیرا راویان علم فراوانند و رعایت كنندگان و عمل كنندگان كم!
[6] . مستدرك نهج‎البلاغه، ص 183؛
[7] . نهج‎البلاغه، خطبه‌ی 87، بند 16؛ كجا می‌روید؟! رو به كدام طرف می‌كنید؟... در حالی كه عترت پیامبرتان در میان شما است آنها زمامهای حقند و پرچمهای دین و زبانهای صدق، آنها را در بهترین جائی كه قرآن را در آن حفظ می‌كنید (در دلها و قلوب پاك) و همچون تشنگانی برای سیراب شدن به سرچشمه‌ی زلال آنان هجوم آورید. ای مردم این حقیقت را از خاتم الانبیاء بیاموزید كه: هر كس از ما می‌میرد در حقیقت نمرده است و چیزی از ما كهنه نمی‌شود، پس آنچه نمی‌دانید مگوئید كه بسیاری از حقایق در اموری است كه انكار می‌كنید.
[8] . همان، خطبه‌ی 109، بند 38؛ ما شجره‌ی نبوتیم، جایگاه رسالت، و مركز رفت و آمد فرشتگان، معادن دانش و چشمه‌سارهای حكمت‌ها.
[9] . همان، نامه‌ی 28، بند 11؛ ما ساخته و پرورش یافته و رهین منت پروردگار خویش هستیم، ولی مردم پرورش یافته و تربیت شده‌ی مایند.
[10] . نهج‎البلاغه، خطبه‌ی 192، بند 120؛ من نور وحی و رسالت را می‌دیدم و نسیم نبوت را استشمام می‌كردم.
[11] . همان، خطبه 22، بند 6؛ من به پروردگار خویش یقین دارم و دردین و آیین خود گرفتار شك و تردید نیستم.
[12] . همان، خطبه‌ی 4، بند 5، حكمت 184؛ از آن زمان كه حق به من نشان داده شد، هرگز در آن شك نكردم.
[13] . همان، خطبه‌ی 137، بند 3؛ من بینائی خویش را به همراه دارم، چیزی را بر كسی مشتبه نكرده‌ام، و چیزی بر من نیز مشتبه نشده است.
[14] . همان، خطبه‌ی 122، بند 8؛ چه اینكه كتاب خدا با من است، من از هنگامی كه با آن آشنا شده‌ام از آن جدا نگشته‌ام.
[15] . همان، خطبه‌ی 5، بند 4؛ من از علوم و حوادثی آگاهم كه اگر گویم همانند طنابهای در چاه‌های عمیق به لرزه در آیید.
[16] . همان، خطبه 93، بند 3؛ بنابراین پیش از آن كه مرا از دست بدهید هرچه می‌خواهید از من بپرسید! سوگند به كسی كه جانم در دست قدرت اوست ممكن نیست از آنچه بین امروز تا قیامت واقع می‌شود و نه درباره‌ی گروهی كه صدنفر را هدایت و یا صدنفر را گمراه كنند از من پرسش كنید، جز آن كه از دعوت كننده و رهبر و آن كس كه زمام این گروه را به دست دارد و جایگاه خیمه و خرگاه و محل اجتماع آنها و آنان كه از گروهی كشته می‌شوند یا به مرگ طبیعی می‌میرند شما را آگاه می‌سازم.
[17] . همان، خطبه‌ی 210، بند 17؛ من به راه‌های آسمان از راه‌های زمین آشناترم، این طور نبود كه همه‌ی اصحاب پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از او پرسش كنند و استفهام نمایند... امّا من هرچه از خاطرم می‌گذشت از او می‌پرسیدم و حفظ می‌نمودم.
[18] . همان، خطبه‌ی 87، بند 17و 18؛ مگر من در بین شما به ثقل اكبر (قرآن) عمل نكردم و ثقل اصغر (عترت پیغمبر) را در بین شما باقی نگذاردم؟
[19] . سوره‌ی یوسف، آیه‌ی 94؛ من بوی یوسف را احساس می‌كنم، اگر مرا به نادانی و كم‌عقلی نسبت ندهید.
[20] . سوره‌ی تكاثر، آیات 6 ـ 5؛ و كوه‌ها مانند پشم رنگین حلاجی شده می‌گردد! امّا كسی كه (در آن روز) ترازوهای اعمالش سنگین است.
[21] . سوره‌ی فصّلت، آیه‌ی 30؛ به یقین كسانی كه گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است، سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند كه: نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتی كه به شما وعده داده شده است!
[22] . سوره‌ی واقعه، آیات 79 ـ 77.
[23] . سوره‌ی احزاب، آیه‌ی 33؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.
[24] . نهج‎البلاغه، حكمت 111 و 112.
[25] . نهج‎البلاغه، حكمت 111 و 112.
[26] . سوره‌ی حشر، آیه‌ی 21؛ اگر این قرآن را بركوهی نازل می‌كردیم، می‌دیدی كه در برابر آن خاشع می‌شود و از خوف خدا می‌شكافد! اینها مثالهایی است كه برای مردم می‌زنیم، شاید در آن بیندیشند.

اندیشه قم

ثقلین دو گوهر گرانبها

واژه «ثقلین» دوگونه خوانده می ‎ شود؛ گاه بر وزن «حَرَمَین» كه مفرد آن «ثَقَل» است، خوانده می ‎ شود، به معنای چیز گرانمایه و پرارزش و به معنای متاع مسافر نیز آمده است و گاه بر وزن «سِبطَیْن» به معنای شیء سنگین وزن می ‎ آید. برخی از محقّقان اولی را به معنای گرانمایه معنوی و دومی را به معنای اعم گرفته ‎ اند. (ر.ك: التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، ماده ثقل؛ مجمع البحرین، لسان العرب و...؛ ماده ثقل).
واژه «ثقلان» در كلام الهی درباره «جن و انس» به كار رفته (الرحمن، آیه 3) و در سخن پیامبر بیانگر «قرآن و عترت» است.
حدیث ثقلین
«حدیث ثقلین» از پرآوازه ‎ ترین احادیث گنجینه ‎ های حدیث مسلمانان است و دانشمندان و بزرگان مذاهب اسلامی در كتاب ‎ هایشان، اعم از صحاح و سنن و مسائید و تفاسیر و سیره ها و تواریخ و لغت و غیر این ‎ ها، از این حدیث یاد كرده ‎ اند. شیعیان این حدیث صحیح و متواتر را یكی از دلائل امامت و وصایت بلافصل حضرت امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ می ‎ دانند و آن را به هشتاد و دو طریق، با عبارات گوناگون از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت كرده ‎ اند. (دایره المعارف تشیع، مدخل حدیث ثقلین، اعیان الشیعه، ج 1، ص 370). اهل سنّت نیز این حدیث را معتبر دانسته و آن را از ده ‎ ها طریق و از بیست و اندی صحابه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت كرده ‎ اند. «سخاوی شافعی» (شمس الدین ابی الخیر) متوفای 902 ق، در كتاب «استجلاب ارتقاء الغرف» و «سمهودی شافعی» متوفای 911 ق، در كتاب «جواهر العقدین»، پس از نقل حدیث شریف ثقلین به روایت «زید بن ارقم»، «ابوسعید خدری»، از مسلم و ترمذی و دارمی و نسایی و ابی یعلی و ابن خزیمه و طبرانی و حاكم و ضیاء مقدسی ـ كه همه آن ‎ ها از مشاهیر و بعضاً از امامان اهل سنت به شمار می ‎ روند ـ آن را به تفصیل از بیش از بیست صحابی روایت كرده ‎ اند. نام ‎ های صحابیان راوی، به نقل سخاوی عبارت است از: زید بن ارقم، ابوسعید خدری، جابر. خدیفه بن السید، خزیمه بن ثابت، سهل بن سعد، ضمره (الأسلمی)، عامر بن لیلی (الغفاری)، عبد الرحمن بن عوف، عبدالله بن عباس، عبدالله بن عمر، عدی بن حاتم، علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ ، ابی ‎ ذر، ابی ‎ رافع، ابی شریح الخزاعی، ابن قدامه الانصاری، ابی هریره، ابی الهیثم بن التیهان، و مردانی از قریش و ام سلمه و ام هانی دختر ابی طالب. (خلاصه العبقات، سید علی حسین میلانی، ج 1، ص 93 ـ 96، منشورات قم الدراسات الاسلامیه).
مرحوم علامه میرحامد حسین هندی، اسناد این حدیث را در منهج دوّم كتاب گرانسنگ «عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار» كه به چاپ جدید، بر صد جلد بالغ می ‎ شود». به تفصیل آورده است و استاد حسین میلانی آن را تحت عنوان «خلاصه العبقات»تلخیص نموده و راویان آن را تا قرن چهارده یاد كرده است؛ همچنین فصل بزرگ را برای توثیق راویان و تأیید آن ‎ ها و اثبات تواتر حدیث ـ مستند به گفتار بزرگان اهل سنّت ـ اختصاص داده و گفته ‎ های معدود مخالفان را استادانه به نقد كشیده است.
صاحب عبقات راویان این حدیث را كه روایت آن ‎ ها ثبت شود، برشمرده و از امام علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ و فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ وحسن بن علی ـ علیه السّلام ـ یاد كرده است. (ر.ك: همان و حدیث ثقلین، دار النقریب بین المذاهب الاسلامیه، القاهره)
گفتنی است حدیث شریف «ثقلین» در مقاطع و زمان ‎ ها و مكان ‎ های گوناگونی از پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ صادر شده و با اختلاف ‎ هایی در الفاظ نقل گردیده است كه عموماً در الفاظی چون «كتاب»، «عترت» و «اهل بیت» مشترك ‎ اند و «دیگر» الفاظ، در صدر و ذیل روایات اختلافاتی دیده می ‎ شود. مقاطعی كه این حدیث از پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل شده عبارت است از: غدیر خم در راه بازگشت پیامبر از حجه الوداع (مسلم1 و نسایی)، در ایام حج و روز عرفه (ترمذی، ج 5، ص 662، حدیث 3786، دار احیاء التراث العربی)، حجفه (اسد الغابه، فی معرفه الصحابه، ابن اثیر، ج 3، ص 47، ط مصر)، در بیماری وفات (الصواعق المحرقه، ابن حجر الهیثمی الملكی، ص 75، مطبعه المیمنیه ـ مصر)، در حجه الوداع در مسجد خیف (بحار الانوار، علامه مجلسی، 23، ص 129)، هنگام بازگشت از طائف و پس از فتح مكّه (صواعق، ص 89).
در كتاب «صحیح مسلم» كه از معروف ‎ ترین منابع دست اوّل اهل سنّت است چنین آمده «قام رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ یوماً فینا خطیباً بماءٍ یدعی خمّاً، بین مكه و المدینه، فحمداله و اثنی علیه و وَعَظَ و ذكر ثمّ قال: امّا بعد، الا ایها الناس فانما انا بشر، یوشك أن یاتی رسول ربّی فاجیب، و انی تارك فیكم الثقلین، اولهما كتاب الله فیه الهدی و النور، فخدوا بكتاب الله و استمسكوا به فحثّ علی كتاب الله و رغب فیه، ثم قال و اهل بیتی، اذكر كم الله فی اهل بیتی، اذكر كم الله فی اهل بیتی، اذكر كم الله فی اهل بیتی...» (صحیح مسلم، ج 4، حدیث 2408)؛ پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در میان ما برخواست و خطبه خواند، در محلی كه آبی بود به نام «خمّ» (غدیر خم) كه در میان مكه و مدینه قرار داشت. پس حمد خدا را به جا آوردو بر او ثنا گفت و موعظه كرد و پند و اندرز داد؛ سپس فرمود: امّا بعد، ای مردم! من بشری هستم و نزدیك است فرستاده پروردگارم بیاید و دعوت او را اجابت كنم و من در میان شما دو چیز گرانمایه به یادگار می ‎ گذارم؛ نخست، كتاب خدا كه در آن هدایت و نور است، پس كتاب خدا را بگیرید و به آن تمسّك جویید ـ پیامبر درباره قرآن تشویق و ترغیب فراوانی كرد ـ سپس فرمود: و اهل بیتم را؛ به شما توصیه می ‎ كنم كه خدا را درباره اهل بیتم فراموش نكنید، به شما توصیه می ‎ كنم كه خدا را درباره اهل بیتم فراموش نكنید، به شما توصیه می ‎ كنم كه خدا را درباره اهل بیتم فراموش نكنید (اشاره به این كه مسئولیت الهی خویش را درباره آنان رعایت كنید)...».
روایت دیگری از حدیث ثقلین:
در كتاب معروف سنن ترمذی (صحیح ترمذی)، در بحث مناقب اهل بیت ـ علیه السّلام ـ از قول «جابر بن عبدالله» می ‎ خوانیم: «رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ را هنگام حج، روز عرفه دیدم كه بر شتر مخصوص خود سوار بود و خطبه می ‎ خواند. شنیدم كه می ‎ فرمود: یا ایها الناس! ابن قد تركت فیكم ما ان اخذتم به لن تضلوا؛ كتاب الله و عترتی، اهل بیتی (صحیح ترمذی، حدیث 3786)؛‌ای مردم! من در میان شما دو چیز گذاردم كه اگر آن ‎ ها را بگیرید (و دست به دامن آن ‎ ها بیاویزید) هرگز گمراه نخواهید شد؛ كتاب خدا وعترتم، اهل بیتم» سپس ترمذی می ‎ افزاید:‌همین معنا را ابوذر و ابوسعید (خدری) و زید بن ارقم و خدیفه نیز روایت كرده ‎ اند.
همو پس از نقل این روایت با كمی فاصله، از ابوسعید و زید بن ارقم نقل می ‎ كند كه هر دو گفتند: «قال رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ انی تارك فیكم ما ان تمسكتم به لن تضلوا بعدی؛ احدهما اعظم من الاخر ما كتاب الله حبلٌ ممدود من السماء الی الارض، و عترتی اهل بیتی، و من یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض، فانظروا كیف تخلفونی فیهما (همان، حدیث 3788)؛ رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود، من در میان شما چیزی به یادگار می ‎ گذارم كه اگر به آن تمسك جویید ، بعد از من هرگز گمراه نخواهید شد؛ یكی از آن دو بزرگ ‎ تر از دیگری است؛ كتاب خدا كه ریسمانی است كشیده شد از آسمان به سوی زمین و (دیگر) عترتم ـ اهل بیتم ـ واین ‎ ها هرگز از هم جدا نخواهند شد، تا در كنار حوض (كوثر) بر من وارد شوند؛ پس ببینید بعد از من، چگونه درباره آنها رفتار خواهید كرد».
روایات دیگر این حدیث، چنان كه ذكر شد، در لفظ و محتوا نزدیك و شبیه به هم می ‎ باشند، لذا از ذكر آن ‎ ها خودداری می ‎ كنیم (رك: خلاصه عبقات، حدیث ثقلین، دایره المعارف تشیع، مدخل حدیث ثقلین، پیام قرآن، آیت الله مكارم شیرازی و دیگران، ج 9، ص 62 ـ 71، مطبوعاتی هدف، قم و...) .
نكات مهم حدیث ثقلین
این حدیث شریف خطوط مهمی را در برابر مسلمانان ترسیم می ‎ كند كه به قسمتی از آن ‎ ها اشاره می ‎ شود:
1. قرآن و اهل بیت ـ علیه السّلام ـ همیشه همراه یكدیگر و جدای ناپذیرند و آن ‎ ها كه طالب حقایق قرآن ‎ اند، باید به اهل بیت ـ علیه السّلام ـ رجوع كنند.
2. همان گونه كه پیروی از قرآن بدون هیچ گونه قید و شرط بر همه مسلمانان واجب است، پیروی از اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ نیز بدون قید و شرط واجب می ‎ باشد.
3. اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ معصوم ‎ اند؛ زیرا جدایی ناپذیر بودن آن ‎ ها از قرآن از یك سو و لزوم پیروی بدون قید و شرط از آنان از سوی دیگر، دلیل روشنی بر معصوم بودن آن ‎ ها از خطا و اشتباه و گناه است؛ چرا كه اگر آن ‎ ها گناه یا خطایی داشتند از قرآن جدا می ‎ شدند، و پیروی از آنان، مسلمانان را از ضلالت وگمراهی بیمه نمی ‎ كرد و این كه می ‎ فرماید: با پیروی از آنان در برابر گمراهی ‎ ها مصونیّت دارند، (لن تضلوا) دلیل روشنی بر عصمت آن ‎ ها است.
4. پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این حدیث شریف فرمود: «این دو همیشه با هم هستند تا در كنار حوض كوثر نزد من آیند، این به خوبی نشان می ‎ دهدكه در تمام طول تاریخ اسلام فردی از اهل بیت ـ علیه السّلام ـ به عنوان پیشوای معصوم وجود دارد و همان گونه كه قرآن همیشه چراغ هدایت است، آن ‎ ها نیز همیشه چراغ هدایت ‎ اند، پس باید كاوش كنیم و در هر عصر و زمان آن ‎ ها را بیابیم؛ این مطلبی است كه برخی از دانشمندانی اهل سنّت مانند «سمهودی»، بدان تصریح كرده است. (رك: خلاصه عبقات الانوار، ج 22، ص 285).
5. از این حدیث شریف استفاده می ‎ شود كه جدا شدن یا پیشی گرفتن از اهل بیت ـ علیه السّلام ـ پایه گمراهیاست و هیچ انتخابی را نباید بر انتخاب آن ‎ ها مقدم داشت.
6. آن ‎ ها از همه افضل و اعلم و برترند. (رك: پیام قرآن، ج 9، ص 75 ـ 76).

پی نوشت :

1 . صحیح مسلم، ج 4، باب 4، 2408، دار الفكر؛ خصایص نسایی، ص 20، ط التقدم ـ مصر.

شهرهای شیعه نشین در ایران

ایرانیان در زمان خلیفه دوم اسلام را پذیرفتند و پس از مدتی گرایش خاصی از آن را (اسلام شیعی) پسندیدند. یعنی ایرانیان روح اسلام و محتوای اسلام را نزد خاندان رسالت یافتند، چراكه فقط خاندان رسالت بودند كه پاسخگوی پرسش‎ها و نیازهای واقعی ایرانیان بودند. پذیرش تشیع به وسیله ایرانیان، پیامد عواملی از قبیل سازگاری باورها و اعتقادات ایرانیان با مذهب تشیع،‌ فعالیت علویان و شیعیان در محدوده جغرافیایی ایرانیان و ... بود. از آنجا كه ایرانیان استعداد پذیرش آموزه های شیعی را داشتند، مذهب تشیع به تدریج گسترش یافت و در شهرها و مناطق مختلف در قرون مختلف به رسمیت شناخته شد كه ما در این جا به شهرها و مناطق شیعه نشین از قرن اول بطور خلاصه می‎پردازیم. 

شهرهای شیعه نشین از قرن اول تا قرن سوم:

یكی از شهرهای مهم شیعه ایران در قرن اول شهر قم می‎باشد كه آن را باید نخستین شهر در حوزه ای دانست كه به نام ایران شناخته می‎شود، زیرا پیشینه تشیع آن به ربع آخر قرن اول هجری باز می‎گردد، درست در حالی كه ایران آن زمان هنوز گرفتار كشمكش بین پذیرش اسلام و باقی ماندن بر دین آباء و اجدادی خود بود، قم با سكونت اعراب در آن مشی مذهبی خود را هم برگزید.1مهمترین خاندان عرب مقیم قم، طایفه اشعریون بوده‎اند كه شمار آنها به شش هزار تن می‎رسیده است. در طول تاریخ اعتقاد این طایفه به تشیع و روحیه ضد اموی آنها به ثبت رسیده است.2
در میان نخستین ساكنان عرب قم شمار زیادی به عنوان صحابی ائمه ـ علیهم السّلام ـ در كتب رجالی شیعه، شناسانده شده اند،‌ شاهد مهم بر پیوند مردمان این شهر با امامان، روایات بی شماری است كه در فضیلت قم و اهالی آن در كتب حدیث نقل شده است. این روایات، به اندازه ای است كه می‎تواند به راحتی اهمیت این شهر را در نگاه امامان نشان دهد.
اهمیت قم به اندازه ای بود كه وقتی فاطمه بنت موسی بن جعفر ـ سلام الله علیها ـ در سال 201 هجری عازم خراسان بود دستور داد كه او را به قم برسانند و وقتی وفات كرد در همین شهر دفن گردید و این مقبره مورد زیارت خاص و عام بوده است. تشیع یكپارچه مردمان قم در تمامی ممالك امری شناخته شده بود و دلیل عمده اش این كه هیچ شهری در آن زمان وجود نداشت كه اینچنین به طور كامل بر تشیع امامی باشد.
در طول تاریخ بسیاری از علمای مشهور شیعه از این شهر بوده و یا در آن نشو و نمای علمی یافته اند و امروزه یكی از قطب های علمی و مذهبی جهان تشیع همین شهر می‎باشد.

منطقه جبل:

اصولاً درمنطقه جبل كه محدوده ای از قصر شیرین و همدان گرفته تا اصفهان و از آنجا تا ری را شامل می‎شد شیعیان فراوان بودند. در شهرهای قزوین،‌ فارس و اصفهان نیز در این قرون شیعیان فروانی زندگی می‎كردند و بعضی از آنها با ائمه ـ علیهم السلام ـ در ارتباط بودند. 

شهر ری:

در اوج گرایش مردمان مناطق قم و آوه و شهرهای دیگر ایران به تشیع شهر ری روحیه ضد شیعی داشتند3اما در اواخر قرن دوم هجری آنچه به عنوان تشیع اصیل در ری پدید آمد، ارتباط برخی از مردم و ساكنان ری با امامان شیعه بود. و نخستین روایتی كه از این گونه تماس ها سخن گفته، درباره ارتباط یكی از شیعیان ری با امام كاظم ـ علیه السلام ـ است. در میان اصحاب امام كاظم و امام رضا ـ علیهما السلام ـ تنی چند وجود دارند كه ملقب به رازی هستند، این افراد یا اهل ری بودند و یا چندی را در ری گذرانیده اند.4
آمدن حضرت عبدالعظیم به ری هم نشانه وجود تشیع در این شهر بوده و خود زمینه ای برای رشد تشیع شده است. بعد از رحلت آن بزرگوار، مزارش برای شیعیان مركزیتی یافته و در جذب شیعیان آن نواحی به سوی ری مؤثر بوده است.
یكی از مهمترین دلایل ارتباط امامان ـ علیهم السّلام ـ با شیعیان ری و نیز كثرت شیعیان، وجود یكی از وكلای حضرت صاحب الامر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ در ری می‎باشد. این شخص ابوالحسن محمد بن جعفر «اسدی» است.5
تشیع در ری با ورود و حاكمیت احمد بن حسن مادرانی آشكار شد و این شخص شیعیان را مورد اكرام قرار داده و به خود نزدیك ساخت و تشیع بطور چشم گیری در ری گسترش یافت كه تا الان هم ادامه دارد.6

خراسان:

یكی دیگر از مناطق شیعه نشین در طول قرن اول تا سوم، منطقه وسیع خراسان می‎باشد. طاهر بن حسین، فرمانده نیروهای مأمون عباسی در جنگ بر ضد برادرش محمد بود. گفته شده این شخص و اصولاً طاهری ها دارای تمایلات شیعی بودند.7عواملی مثل حضور امام رضا ـ علیه السلام ـ و قیام محمد بن قاسم از نسل امام حسین ـ علیه السلام ـ و ... در گسترش تشیع در این منطقه در قرون اولیه بسیار مؤثر بوده است.
شهر بیهق ازمنطقه خراسان، مركزی برای تشیع بوده و تشیع در آن، از زمان طاهریان رواج یافته است؛ همچنین قید شده كه تشیع آن تشیع اثنی عشری بوده است.8یاقوت می‎نویسد كه بیشتر مردم سبزوار رافضی هستند.9می توان گفت كه یكی از مهمترین دلائل نفوذ تشیع در بیهق مخصوصاً سبزوار مهاجرت های فراوان سادات از شهرهای مختلف از جمله نیشابور و ری بدان ناحیه بوده است.10سبزوار در قرن هشتم مركز دولت شیعی سربداران بوده است. در نقطه ای دور دست در خراسان در حوالی سمرقند و كش، تشیع امامی از اواخر قرن سوم به بعد رو به توسعه نهاد.

سجستان:

از جمله مناطقی كه نامی از آن در آثار شیعی آمده، سجستان است. این نام از كرمان تا جنوب خراسان و از سواحل دریای عمان تا سیستان امروزی را شامل می‎شود.11 

طبرستان:

از میان مناطق شمالی، منطقه گیلان و دیلم بعد از مدت ها در مقابل مسلمانان در قرن سوم با پذیرفتن اسلام زیدی تسلیم شدند. سادات علوی در برابر فشارهای منصور و هادی و دیگر خلفاء به این نواحی كوچ كردند كه یكی از نخستین این كوچ ها به قیام یحیی بن عبدالله بن الحسن در دیلم منجر شد. در قرن سوم و در منطقه طبرستان دولتی شیعی به رهبری حسن بن زید تشكیل شد، مناطق آمل،‌ ساری و حتی گیلان و دیلم جزء مناطقی بود كه در مدت 20 سال از طرف علویان اداره می‎شد.12

شهرهای شیعه نشین ایران در قرن چهارم و پنجم:

قرن چهارم در حقیقت قرن گسترش تشیع می‎باشد. در مناطقی از ایران در این قرن شیعیان گسترش پیدا كردند كه به بعضی بصورت خلاصه اشاره می‎شود:
مناطقی چون فارس كه در این قرن یكی از مراكز عمده شیعه به حساب آمده است. یكی دیگر از شهرها اصفهان می‎باشد كه با وجود تعصب سرسخت آنها نسبت به معاویه، نسبت به نفوذ تشیع در این شهر در قرن چهارم گزارش هایی شده است. وجود قبر امام رضا ـ علیه السلام ـ از جهات بی شماری موجب گسترش تشیع در خراسان و سیستان در این قرن می‎باشد. در این قرن گسترش تشیع در شهرهای كرمان و خوزستان هم گزارش شده است. شهرهای كاشان، آوه، ورامین، ساری، سبزوار از شهرهای شیعه نشین در این قرون بوده‎اند. از این قرن به بعد یعنی در قرن های ششم و هفتم، شهرهای ری و خراسان و قم عمده مناطقی بودند كه تشیع در آنها بصورت چشم گیری گسترش و پیشرفت كرده و تشیع اصفهان هم در قرن هفتم چشم گیر بوده است و نهایتاً با روی كار آمدن دولت مقتدر صفوی در قرن نهم مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی در ایران اعلام شد و به تدریج تمام مناطق ایران به این مذهب گرایش پیدا كردند.

پی نوشتها :

1. تاریخ قم، حسن قمی، چاپ مجلس، ص 27، یاقوت حموی، معجم البلدان، ج 4، ص 175.
2. همان، ص 240.
3. مقاتل الطالبین، صفحه 132.
4. رجال النجاشی، صفحه 109.
5. الغیبه، شیخ طوسی، صفحه 415.
6. معجم البلدان، ج3، صفحه 121.
7. ابن اثیر، الكامل، ج 7، صفحه 132.
8. تاریخ نهضت های فكری ایرانیان، صفحه 231.
9. معجم البلدان، ج3، صفحه 538
10. تاریخ بیهق، صفحه 60.
11. تاریخ سیستان، صفحه 100.
12. التاجی، اخبار الائمه الزیدیه، صفحه 21.

شعر شیعی

اگر بپذیریم كه شعر و ادبیات هر قوم با مكتب و آیین، آیینه افكار و باورها و گرایش های آن است. درباره «شعر شیعی» نیز می توان گفت كه نماد تفكر و اعتقادات و فرهنگ مكتبی شیعه، در آیینه ادبیات آیینی شاعران ولایی شیعی متجلی است... از آن جا كه «غدیر» نماد تشیع است، چندان هم گزافه نیست اگر «شعر غدیر» را با «شعر شیعی» هم خانواده و هم سو به شمار آوریم.

بُعد محتوایی

اگر چه «غدیر خم» و «ولایت علوی» سرچشمه جوشش شعر شیعی و پدید آمدن غدیریه های ماندگار است، اما در نگاهی وسیع تر، آنچه به مقوله هایی همچون: اهل بیت، ولایت ائمه، محبت ذوی القربی، امامت علی ابن ابی طالب، فضایل و مناقب، خاندان عصمت و مدایح و مراثی عترت پیامبر مرتبط باشد، به نوعی شعر شیعی محسوب می شود و این درون مایه ها به گستردگی در ادبیات شیعه مطرح است. از آن جا كه امامت امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ نشان كمال دین و ارائه الگوی شایسته برای هدایت جامعه است، شاعران شیعی نیز همین جوهره ناب را در سروده های آیینی خویش بر محور ولایت مطرح كرده و فرهنگ غنی شعر شیعی را بنیاد نهاده اند. شعر شیعی هم مدیحه دارد، هم مرثیه و حماسه. ولی بارزترین شاخصه شعر شیعی پرداختن به مسأله امامت اهل بیت و هدایت گری خاندان عصمت و احیای یاد و نام و فضایل آنان و بازگو كردن مظلومیت های خاندان رسالت و افشای جنایات ظالمان نسبت به دودمان پاك حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ است. از این رو در آیینه شعر شیعی و در رواق ادبیات ولایی و آیینی، تصویری از پاكی ها و فضیلت ها و مبارزات حق‎طلبانه و مظلومیت عترت و جلوه های حماسه عاشورا و فرهنگ غدیر دیده می‎شود.

ریشه ها و رویش ها

گفته شد كه شعر شیعی نشأت گرفته از باورهای ناب معتقدان به ولایت علوی است و آبراهه زلال و پایان ناپذیر آن غدیر خم است. با پیشینه های درخشان و پیش كسوتانی نامور و محتوایی سرشار و غنی و متأثر از آیات كلام الله و معارف اهل بیت و اشارات قرآنی و حدیثی به مناقب صاحب ولایت و ثقل اصغر. از زمان حسان بن ثابت، كه در روز غدیر خم به اذن پیامبر خدا برخاست و واقعه غدیر را سرود، تا زمان حاضر اشعار فراوانی با محتوای یاد شده و جوهره غدیری درباره امامت حضرت علی ـ علیه السلام ـ سروده شده و شاعران عرب و فارس درباره آن ادای حق كردند. هر شیعه متعهد و ولایی احساس وظیفه می كرده كه برای جاودانه ساختن حقیقت متجلی در غدیر و مرام و مذهب اهل بیت عصمت، از قدرت و طبع شعری خود بهره گیرد و رنگ ولایت به سروده های خویش بزند، تا به خاطر برخورداری از این «صبغه الله» رنگ جاودانه یابد و همین سبب پیدایش حجم عظیمی از مدایح علوی شده است.
اگر به كتاب جاودانه «الغدیر» نظر افكنیم، می بینیم كه زنده یاد «علامه امینی» مباحث این كتاب جهانی را بر مبنای غدیریه های شاعران عرب و فضایل حضرت امیر از صدر اسلام تا زمان مؤلف سامان داده است و، قرن به قرن، شاعران غدیر را معرفی و به نقل و مستند سازی اشعارشان پرداخته است. رسول اكرم و امامان شیعه نیز مدافع و مروج این گونه مدایح بوده اند و شعر شاعران هم در این عرصه ارزش و اعتبار و مانایی یافته است؛ چرا كه آنان به ستایش خورشید پرداخته اند و «مادح خورشید، مداح خود است».

عاشورا: اسطوره شعر شیعی

جایگاه «شعر عاشورا» در میان شعر شیعی، همچون نگینی درخشان در حلقه ادبیات مكتبی است. ورود حماسه كربلا به حیطه شعر و ادب، یكی از عوامل ماندگاری و پایایی آن نهضت است؛ چرا كه قالب تأثیر گذار و نافذ شعر و مرثیه، میان دل ها و عاطفه ها از یك سو، و حادثه عاشورا از سوی دیگر پیوند زده و احساس های شیفتگان را به آن ماجرای خونین و حماسی وصل كرده است.
ادبیات عاشورایی، از غنی ترین ذخیره های فكری و احساسی شیعه است. از سوی دیگر، حماسه كربلا هم در زبان شعری شاعران تأثیر نهاده و ادبیات رثایی و سوگ سروده های مذهبی را غنا و اعتلایی ویژه بخشیده است. برخی از شاعران نیز ماندگاری نام خویش را مدیون پرداختن به توصیف و ترسیم قیام كربلایند و گاهی با یك شعر عاشورایی، شهره و جاوید گشته اند، همچون محتشم كاشانی و تركیب بند ماندگار او: باز این چه شورش است كه در خلق عالم است....
پرداختن به عاشورا با زبان شعر، هم توصیه امامان شیعه بوده است، هم مورد ستایش و تقدیر و تشویق آنان. فضیلت هایی كه برای سرودن شعر برای حادثه عاشورا و احیای آن واقعه با زبان شعر بیان شده، انگیزه بسیاری از شاعران شیعی و علاقه مندان به اهل بیت برای سرودن مراثی عاشورا گشته است. امام صادق ـ علیه السلام ـ فرموده است: «ما من احد قال فی الحسین شعراً فبكی و ابكی به إلا اوجب الله تعالی له الجنه و غفر له»؛ 1 هیچ كس نیست كه درباره حسین ـ علیه السلام ـ شعری بگوید و بگرید یا با آن بگریاند، مگر آن كه خداوند، بهشت را بر او واجب كند و او را بیامرزد» این ستایش عظیم، پشتوانه پدید آمدن بخش عظیمی از فرهنگ شعر شیعی در زمینه ادبیات عاشورایی بوده است.

شعر عاشورا، سبك هایی گوناگون دارد. برخی با سرودن سوزناك ترین مرثیه ها، عواطف را برانگیخته و بیشتر به جنبه عاطفی و روحی آن پرداخته اند و مقتل نگاری منظوم كرده اند. برخی هم، به خصوص شاعران متأخر و معاصر، چه عرب زبان یا فارسی زبان، نگاهی منتقدانه به برخورد صرفاً سوگوارانه و گریه آمیز با حماسه كربلا داشته اند و بیشتر از زاویه حماسه و انقلاب و شور ستم ستیزی به آن واقعه نگریسته اند و از عاشورا، اهرمی برای گسترش بیداری و شور مبارزه با خفقان و بیداد ساخته اند. به عبارت دیگر: برخی در سروده های عاشورایی خویش به بیان «چه شد»؟ و نقل وقایع پرداخته اند، و گروه دیگر به ترسیم این كه «چرا شد؟» و به فلسفه قیام و درس ها و پیام های آن واقعه پرداخته اند. و هر دو به جای خویش نیكو عمل كرده اند؛ چرا كه پرداختن به «چرا» جز با آگاهی از «چگونه» میسر نیست.

شعر عاشورا، در واقع به گونه ای ادعا نامه شیعه علیه همه دستگاه های ستمگر است كه در «بنی امیه» تبلور یافته است. شعر عاشورا، نقد حكام غاصب و احیای مفاهیم زنده و زندگی ساز دین و نشر ارزش های ماندگاری است كه زیربنای فداكاری و جهاد و جانبازی در راه عقیده به شمار می رود. خط روشن امامان نیز از این رهگذر، ماندگار و روشن گشته است.
حضرت رضا ـ علیه السلام ـ به شاعر بزرگ شیعه، «دعبل خزاعی» می فرماید: «ای دعبل! برای حسین بن علی مرثیه بگو، چرا كه تو تا زنده ای، یاور ما و ستایشگر مایی، پس تا می توانی از یاری ما كوتاهی مكن2 این اشاره، گویای آن است كه «شعر عاشورا» به نوعی در مسیر و خط نصرت اهل بیت پیامبر و ترویج افكار و مكتب این خاندان به شمار می آید. بی جهت نیست كه شاعران شیعه و مرثیه سرایان عاشورایی، پیوسته در معرض خطر جانی و تهدید جدی از سوی حكام جور بوده اند؛ چرا كه شعر عاشورا، اغلب انتقال دهنده فرهنگ شهادت و خط حمایت از خاندان مظلوم پیامبر بوده است. با این حساب، سزاوار است كه شاعران عاشورایی، در پدید آوردن آثار عاشورایی به نكاتی از قبیل: محتوای عالی و معتبر و آرمان گرا، قوت ادبی و استواری زبان ادبی، پرهیز از زبون نمایی عاشوراییان، اجتناب از نشر خرافات به نام مذهب و عاشورا، شناختن و شناساندن چهره های تابان و الهام بخش قهرمانان كربلا و انتقال «پیام های عاشورا» به نسل امروز و فرداییان تاریخ توجه داشته باشند. در این صورت است كه «شعر عاشورا» به مرز استاندارد و حد كمال خویش می رسد و مورد ستایش ائمه شیعه قرار می گیرد.

قائمه جاودانه ها

در بررسی آثار ماندگار شعر شیعی به چهره های قوی، پر جاذبه، نافذ و اثرگذار برمی خوریم؛ كسانی همچون حسان بن ثابت، كمیت اسدی، سید حمیری، عبدی كوفی، دعبل خزایی، ابن رومی، ابو فراس همدانی، صاحب بن عباد، مهیار دیلمی، سید رضی و سید مرتضی، كاظم ازری، ابراهیم فخرومی، مصطفی جمالدین و....

در میان سرایندگان فارسی زبان نیز این نام ها در پهنه ادب و شعر شیعی برای ما بسیار آشناست: كسایی مروزی، دقیقی طوسی، منوچهری دامغانی، ناصرخسرو قبادیانی، فردوسی طوسی، عطار نیشابوری، ابن یمین فریومدی، واعظ كاشفی، نظیری نیشابوری، حزین لاهیجی، هاتف اصفهانی، عمان سامانی، محتشم كاشانی، خوشدل تهرانی، شهریار تبریزی، الهی قمشه ای.....

بسیاری از اهل ذوق و ادب نیز كوشیده اند گهرهای پراكنده ای را كه در خزانه شعر شیعی است، گرد آورند و مجموعه ای از اشعار ولایی و غدیری عرضه كنند. شمارش این آثار و مجموعه ها نیز به درازا می كشد. اما چاره ای ذكر نام برخی از آنان، هر چند گذرا و بدون معرفی و صرفاً جهت ارائه نمونه، نیست؛ آثاری همچون: بیعت با خورشید، پاسداران غدیر، چكامه كوثریه، در ساحل غدیر، دریا در غدیر، غدیر در شعر فارسی، گلبانگ غدیر، گوهر عشق، ولایت نامه، یك جرعه از غدیر، در خلوت علی، همای رحمت، دسته گل محمدی، یك قطره از دریا، علی در شعر و ستایش فارسی، جلوه های ولایت در شعر فارسی، سرود غدیر، آیینه جمال و جلال، ستایش گران خورشید و.... هر یك از این نام‎ها، عنوان كتابی است گردآمده از سروده های شاعران شیعی بر محور ولایت و امامت و تفكر شیعی و آرمان های اهل بیتی، باید به همه این گردآوردندگان و سرایندگان دست مریزاد گفت و اجرشان را از خدا طلبید.

این تلاش از دیرباز جریان داشته و هنوز هم جاری است و در آینده نیز جریان خواهد داشت؛ چرا كه هم آفرینش های ادبی و شعری بر محور و مدار ولایت و باورهای تشیع بی انقطاع و گسست است و هم انگیزه ولایت مداران و شیفتگان ارزش های ولایی و اهل بیتی روز افزون.

شعر شناخت و شهود

رواست كه شعر شیعی را از منظری دیگر، «شعر و شناخت شهود» بدانیم. باورقه ای كه دل شاعر ولایی می افتد و شوری عرفانی كه او را به تمجید خورشید و ستایش نور وامی دارد، فروغ یك شهود است؛ جلوه ای است كه در دل های روشن و بر صفحه فكرهای پیراسته و شفاف پدید می آید. از سوی دیگر، آمیخته به حكمت و دانش و آكنده از معرفت و بینش است. به تعبیر یكی از نویسندگان: «هرگاه شعر می خواهد از جوشش خم غدیر بسراید، پیش از آن باید گویشی از كوثر ولایت علوی بنمایاند. شعر غدیر فقط یك «واقعه» را تصویر نمی كند. بلكه یك «معرفت» را تفسیر می كند. شعر غدیر به تبیین یك حقیقت می پردازد؛ حقیقتی كه سرحلقه هر معرفت دیگری است. شعر غدیر، تنها پرداختن به یك رویداد نیست. كه نمود یك نماد بینشی است، آن هم بینشی ارزشی كه ریشه در ملكوت دارد؛ یعنی كسی كه از غدیر می گوید، نه تنها از محمد و علی ـ علیه السلام ـ كه از خدا می گوید؛ یعنی شعر، زبان گویای حقیقت می شود در مجرای زمان».3 اگر شاخصه شعر والای شیعی را برخورداری از بینش و حكمت بدانیم و شاعر مكتبی را اندیشمندی صاحب فكر و دانش و معرفت شهودی بشناسیم، بیراهه نرفته ایم. بر این اساس، بر شاعر مكتبی و شیعی می سزد كه پا به پای رشد ادبی و قوت بیانی و تحصیل زیبایی های واژگان و تعابیر در سروده های خود، بر عمق و محتوای آن هم بیفزاید و تابلویی از معرفت و شهود خود به نمایش بگذارد.

تعهد شعری

در سخن گفتن از شعر شیعی به عنصر تعهد و موضع برمی خوریم. پیشینه پرافتخار شعر شیعی نشان دهنده این عنصر است. در دوران های خفقان بار اموی و عباسی، شاعران مكتبی و پروردگان دامن اسلام و پیروان صدیق حق، با شمشیر شعر به میدان می آمدند و به تأیید حق و عدل و بیان فضایل امامان می پرداختند. كسانی همچون: «فرزدق»، «عوف بین عبدالله»، «كمیت»، «عبدالله بن كثیر»، «دعبل» و دیگران، با زیباترین و مؤثرترین وجه، مفاخر، مناقب و صفات والای آل الله را در قالب شعر بیان می كردند و با مهیج ترین شكل، مظلومیت آل علی و شهیدان راه حق را ترسیم می نمودند. شاعران شیعه، سنگرداران متعهد و پرشور و مبارزان نستوه این میدان بودند و جهاد فرهنگی آنان مورد حمایت و توجه و تقدیر و تأیید امامان معصوم ـ علیه السلام ـ بود و از زبان پیامبر و ائمه. مشمول دعای خیر و تأیید روح القدس می شوند. تنها كافی است به این یك حدیث اشاره شود كه حضرت صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «من قال فینابیت شعر بنی الله له بیتاً فی الجنه4هر كس درباره ما خاندان یك بیت شعر بگوید، خداوند در بهشت، به پاداش آن، خانه ای برای او بنا می كند». استفاده از مدح و مرثیه به یاد امامان و اهل بیت در دوره های پس از امویان و عباسیان در تاریخ شیعه ادامه داشت و از این عنصر، در گسترش فضایل آنان استفاده می شد و جان ها با فروغ حیات خاندان رسالت، گرم و روشن می گشت. این تعهد، هنوز هم، تا همواره، ملاك ارزش در «شعر شیعی» است و نباید از آن غفلت شود. این گونه است كه جریان شعر شیعی تداوم می یابد، و هر چه بالنده تر و پاینده تر. سیراب كننده جان ها، ذهن ها و زندگی ها می شود. و.... همواره چنین باد.

پی نوشتها :

1. رجال شیخ طوسی، صفحه 289.
2. جامع احادیث الشیعه، ج 12، صفحه 567.

3. كیهان فرهنگی، شمار 170، صفحه 109.
  4. وسائل الشیعه، ج 10، صفحه 467.

تاریخچه‌ شیعه

شیعه‌‌ امامیه 

شیعه در لغت و اصطلاح

شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می‌شود، یكی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی كردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر.1 و در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود كه به خلافت و امامت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ معتقدند، و بر این عقیده‌اند كه امام و جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از طریق نصّ شرعی تعیین می‌شود، و امامت حضرت علی ـ علیه السلام ـ و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است.2
اطلاق شیعه بر دوستان و پیروان علی ـ علیه السلام ـ، نخست، از طرف پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ صورت گرفته است. این مطلب، در احادیث متعددی كه از آن حضرت روایت شده، مطرح شده است. چنان كه سیوطی از جابر بن عبدالله انصاری و ابن عباس و علی ـ علیه السلام ـ روایت كرده كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در تفسیر آیه‌ی «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هم خیر البریّه» (بیّنه / 7) اشاره به علی ـ علیه السلام ـ كرده و فرموده‌اند: «تو و شیعیانت» روز قیامت، رستگار خواهید بود.3
در تاریخ شیعه، فرقه‌هایی پدید آمده است، كه بسیاری از آن‌ها منقرض شده‌اند، و بحث درباره‌ی آن‌ها فایده‌ی چندانی ندارد. فرقه‌های اصلی شیعه كه هم اكنون نیز موجودند عبارتند از: شیعه‌ی اثنا عشریه، شیعه‌ی زندیّه، و شیعه‌ی اسماعیلیه، درباره‌ی ‌هر یك از آن‌ها در فصلی جداگانه، به اختصار بحث خواهیم كرد. موضوع بحث در این فصل، شیعه‌ی اثنا عشریه است.

وجه تسمیه

اكثریت شیعه، را شیعه‌ی‌ امامیه یا اثنا عشریه تشكیل می‌دهد،‌از آنجا كه آنان جانشینان پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ را دوازده نفر می‌دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند. نام و خصوصیات امامان دوازدهگانه در احادیثی كه از پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ روایت شده، بیان گردیده است آنان عبارتند از:
1ـ علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ 2ـ حسن بن علی ـ علیه السلام ـ 3ـ حسین بن علی ـ علیه السلام ـ 4ـ علی بن الحسین ـ علیه السلام ـ (امام سجّاد) 5ـ محمد بن علی (امام باقر ـ علیه السلام ـ ) 6ـ جعفر بن محمد (امام صادق ـ علیه السلام ـ ) 7ـ موسی بن جعفر (امام كاظم ـ علیه السلام ـ ) 8ـ علی بن موسی (امام رضا ـ علیه السلام ـ )9ـ محمد بن علی (امام جواد ـ علیه السلام ـ ) 10ـ علی بن محمد (امام هادی ـ علیه السلام ـ ) 11ـ حسن بن علی (امام عسكری ـ علیه السلام ـ ) 12ـ ‌حجه بن الحسن (مهدی موعود ـ عج ـ).
شیعه‌ی اثنا عشریه بر مسئله‌ی‌ امامت تأكید خاصّی داشته و عصمت امام و افضیلت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می‌داند. و از طرفی، امامت را، پس از سه امام نخست، منحصر در فرزندان امام حسین می‌داند. با توجه به این عقاید ویژه درباره‌ی امامت، به «امامیه» شهرت یافته است.
شیخ مفید، پس از تعریف شیعه به كسانی كه به امامت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ عقیده دارند درباره‌ی شیعه‌ی گفته است: «این عنوان، مخصوص آن دسته از شیعه است كه به وجود امام در هر زمان، و وجوب نصّ جلّی، و عصمت و كمال برای هر امامی معتقد است، و امامت را (غیر از سه امام نخست) منحصر در فرزندان امام حسین ـ علیه السلام ـ می‌داند...4 

تاریخ پیدایش تشیّع

گرچه، در عصر پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ درباره‌ی‌ پاره‌ای از مسایل، اختلاف نظرهایی میان مسلمانان پدید آمد5 ولی فرقه‌ها و دسته‌بندی‌هایی كه بعدها پیدا شد، در آن زمان وجود نداشت. ولی پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اختلافاتی پدید آمد كه سبب پیدایش فرقه‌های مختلف در میان مسلمانان گردید. مهمترین اختلافی كه در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پدید آمد، مربوط به مسئله‌ی خلافت و امامت بود كه مسلمانان را به دو دسته تقسیم كرد.
یك دسته معتقد بودند كه امامت، همانند نبوت، منصب و مقامی الهی است و از شرایط امام این است كه معصوم از خطا و گناه باشد، و این صفت را جز خداوند كسی نمی‌داند، بنابراین راه تعیین امام نصّ الهی است كه در قرآن یا احادیث نبوی بیان شده است، و طبق این نصوص، علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امام مسلمین است. حضرت علی ـ علیه السلام ـ و بنی هاشم و گروهی از بزرگان صحابه،‌ اعم از مهاجرین و انصار، طرفدار این نظریه بودند. و این همان عقیده‌ی شیعه ـ خصوصاً شیعه‌ی امامیه ـ در مسئله‌ی امامت است.

و دسته‌ی دیگر ـ كه در رأس آن‌ها ابوبكر و عمر قرار داشتند ـ بر این عقیده بودند كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ برای خود جانشین تعیین نكرده است،‌ و این كار را به مسلمانان واگذار كرده است. بر این اساس، و با توجه به اهمیت مسئله‌ی خلافت و امامت و نقش حیاتی آن در سرنوشت امت اسلامی، در یك اقدام شتابزده - در شرایطی كه حضرت علی ـ علیه السلام ـ و عده‌ای از بزرگان صحابه به تجهیز بدن پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مشغول بودند ـ عده‌ای از مهاجران و انصار در سقیفه‌ی بنی ساعده گرد آمده، و پس از گفتگوهایی كه در مورد خلیفه‌ی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ میان آن‌ها مطرح شد، سر انجام با ابوبكر به عنوان خلیفه‌ی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بیعت كردند، و چون شرایط سیاسی و اجتماعی دنیای اسلام و جهان به گونه‌ای بود كه امام علی ـ علیه السلام ـ و هواداران او، برای اثبات عقیده خود و عملی ساختن آن، به اقدامات عملی و خصمانه دست می‌زدند، موجودیت اسلام از ناحیه دشمنان خارجی (امپراطوری ایران و روم) و دشمنان داخلی (منافقین) آسیب جدّی می دید، امام علی ـ علیه السلام ـ مصلحت اسلام و مسلمین را پیروی از روش صبر و مدارا دید، و گرچه در مواقع مناسب، دیدگاه خود را درباره نادرستی عمل آنان بیان می‌كرد، ولی از درگیریهای خصومت آمیز خودداری كرد، و در هدایت و پیشبرد جامعه اسلامی، از هیچ گونه كوشش و تلاشی خودداری نمی‌كرد.

و در حل مشكلات، دستگاه خلافت را یاری می‌نمود. تا آنجا كه از خلیفه دوم نقل شده كه هفتاد بار گفته است «اگر علی نبود عمر هلاك می‌شد» و نیز گفته است: «خدایا مرا برای برخورد با مسئله‌ی دشواری كه علی بن ابی طالب حضور ندارند، باقی مگذار»6
در هر حال، شیعه به عنوان پیروان علی بن ابی طالب و معتقدان به امامت بلافصل او در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پدید آمد. البته روایاتی نیز یافت می‌شود كه لفظ شیعه در زمان حیات پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بر چهار تن از صحابه اطلاق می‌شد كه عبارت بودند از: سلمان، مقداد، ابوذر و عمار یاسر.7 این افراد از جمله كسانی هستند كه در مسئله‌ی خلافت و امامت، علی ـ علیه السلام ـ را خلیفه‌ی بلافصل پیامبر می‌دانستند با این وصف، و با توجه به این كه نظریه‌ی ‌شیعه در مسئله‌ی امامت به نصوص كتاب و سنّت مستند گردیده است، می‌توان گفت: تشیع، در حقیقت، با اسلام همراه بوده است، هر چند به عنوان یك مذهب، پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ موجودیت یافت.
علی ربانی گلپایگانی- در آمدی بر علم كلام، ص 179

پی نوشتها :

1. الشیعه القوم الذین تجتمعوا علی امر، و كل قوم اجتمعوا علی أمر فهم شیعه، و كل قوم أمرهم واحد یتبع بعضهم رأی بعض هم شیع. لسان العرب، كلمه‌ی شیع، المیزان، ج17، ص147.
2. اوائل المقالات، ص35، الملل و النحل، ج1، ص146.
3. الدر المنثور، ج8، ص589، ط دارالفكر. نیز به الغدیر، ج2، ص57ـ58 رجوع شود.
4. اوائل المقالات، ص38.
5. در این باره به كتاب النص و الاجتهاد، تألیف امام شرف الدین رجوع شود.
6. جهت آگاهی از این روایات به الغدیر، ج1 رجوع شود.
7. فرق الشیعه، ص17ـ18، اعیان الشیعه، ج1، ص18ـ19.

شهرهای مقدس شیعه

شیعیان كه معتقد به امامت و ولایت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ و اولاد او بعد از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌باشند همواره دوستار و عاشق اهل‌بیت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بوده و هستند و مناطقی كه اهل‌بیت ـ علیهم السلام ـ نشانی از خود دارند در منظر این عاشقان آن مكان و شهر از قداست و شرافت خاصی برخوردار است. اگر شهر مدینه شرافت و عظمت پیدا كرد به‌خاطر وجود و قدوم مبارك رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ بود و امروز هم به‌خاطر وجود قبر شریف آن حضرت و اهل‌بیت‌اش از قداست خاصی برخوردار است و همچنین شهرها و مناطق دیگری كه با حضور و شهادت اهل‌بیت ـ علیهم السلام ـ شرافت و قداست یافتند و در نزد شیعیان عزیز می‌باشند. پس منظور از شهرهای مقدس شیعه جاها و شهرهایی است كه به نوعی وابسته به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و اهل‌بیت آن حضرت می‌باشد كه عمده‌ترین این شهرها در عربستان، عراق و ایران می‌باشند كه به‌طور خلاصه به معرفی این شهرها می‌پردازیم.

شهرهای مقدس در عربستان

مدینه

شهر یثرب كه بعد از ورود رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به این شهر «مدینه النبی» و به اختصار مدینه خوانده شد، ‌در حدود 450 كیلومتری شمال مكه واقع است كه جمعیت آن در سال 1415 هجری 66 هزار نفر بوده است. آب و هوای مدینه در مقایسه با مكه بسیار بهتر است چرا كه زمین‌های حاصل‌خیز و آب نسبتاً مكفی دارد با این حال باید گفت مدینه هم سرزمین كم آبی به حساب می‌آید.1
با ورود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در سال 622 میلادی به مدینه این شهر به مدینه النبی تبدیل شد و نور ایمان در قلب اكثر قبایل تابید و همگی اسلام آوردند. 2رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در همان آغاز، مدینه را چون مكه «حرم» دانست. براین اساس مكه حرم خدا و مدینه حرم رسول الله است و این بهترین شرافتی بود كه مدینه می‌توانست به‌دست آورد. پیامبر بزرگوار اسلام در سخنان بی‌شماری مدینه را تمجید كرده و مردم آن را بسیار ستوده است. این شهر در طول تاریخ از نظر پیشرفت شهری همواره سیر صعودی داشته و امروزه وجود مرقد شریف و مطهر رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ و در كنار آن، مزار شریف ائمه بقیع و مزار سایر اصحاب بزرگ رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به این شهر قداست و عظمت خاصی بخشیده؛ مخصوصاً وجود قبور شریف حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ ، امام زین‌العابدین ـ علیه السلام ـ ،‌امام باقر و امام صادق ـ علیهما السلام ـ این شهر را به یكی از مقدس ترین شهرهای جهان اسلام مخصوصاً تشیع تبدیل كرده به‌طوری كه سالانه قلوب پر مهر و محبت میلیون‌ها عاشق از سراسر دنیا را به خود جذب كرده و با دریای بركت و فیوضات خود دل این ارادتمندان را از بركات بی‌شمار خود سیراب می‌كنند.

شهرهای مقدس شیعه در عراق

سرزمین عراق بنابر كاوش‌های باستان ‌شناسان، یكی از كهن‌ترین جایگاه‌های سكونت انسان و تمدن بشری است و پیشینه تاریخی آن به هزاران سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. ارتش اسلام در سال 14 یا 15 ه‍. به فرماندهی سعدبن ابی‌وقاص به عراق حمله كرد و طی چند سال جنگ در سال 16 هجری ارتش ساسانی را شكست داد و عراق را به تصرف درآورد. از این تاریخ، عراق جزئی از متصرفات اسلامی گردید. سرزمین عراق یكی از سرزمین‌های مقدس برای مسلمانان مخصوصاً شیعیان می‌باشد. این سرزمین، ‌مدفن و آرامگاه امامان بزرگوار شیعه ـ علیهم السلام ـ ، صحابه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ تابعین، امامان مذاهب سنی، رؤسای فرقه‌ها و گروه‌ها و طوایف می‌باشد كه ما در اینجا به شهرهای مهم و مقدس آن به‌طور خلاصه می‌پردازیم. 

نجف اشرف:

این شهر كه در 160 كیلومتری جنوب غربی بغداد و در كناره دشت بی‌آب و علف صحرای شام واقع است، ‌دارای آب و هوای بسیار گرم و زمینی خشك و كم آب می‌باشد. در منابع شیعه، روایات فراوانی درباره فضیلت و قداست سرزمین نجف آمده است، به همین جهت هر مؤمنی آرزوی زیارت این سرزمین و زندگی و دفن شدن در آن را دارد. امروزه این شهر مركز یكی از استان‌های عراق و از شهرهای مهم این كشور به شمار می‌رود.
شهر نجف یكی از مقدس‌ترین شهرهای شیعیان می‌باشد. وجود پر بركت حرم مطهر حضرت علی ـ علیه السلام ـ به این شهر قداست خاصی بخشیده و شیعیان برای این شهر احترام زیادی قائل هستند. جدا از وجود مرقد شریف امام اول شیعیان در این شهر، آثار و ابینه‌های تاریخی فراوانی باعث عظمت این شهر شده است كه به بعضی اشاره می‌شود:
1. قبرستان وادی‌السلام: این قبرستان یكی از مقدس‌ترین گورستان‌های مسلمانان و شیعیان است.
2. مقام حضرت حجّت: این مقام در گورستان وادی السلام قرار دارد و جایگاه مقدسی است كه به حضرت ولی عصر ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ نسبت داده می‌شود.
3. آرمگاه حضرت هود و حضرت صالح.
4. آرامگاه كمیل بن زیاد نخعی.
5. آرامگاه علماء و مراجع بزرگی مانند شیخ طوسی، علامه حلی، ‌مقدس اردبیلی، شیخ انصاری و ... .
همه این عوامل باعث شده تا شیعیان از سرتاسر جهان هرساله این شهر را چون نگینی در آغوش بگیرند و به این شهر با دیده احترام بنگرند.

كوفه:

شهر كوفه نخستین شهر اسلامی است كه در سال 17 ه‍. به دستور خلیفه دوم و به دست سعد ابن ابی‌وقاص در بخش میانی عراق ساخته شد. كوفه برای نخستین بار در سال 36 ه‍. پایتخت دولت اسلامی گردید و این هنگامی بود كه علی ـ علیه السلام ـ برای جنگ جمل، مدینه منوره را به قصد عراق ترك كرد. بعدها به‌تدریج بر اهمیت شهر افزوده شد و یكی از مراكز مهم علمی و سیاسی جهان اسلام گردید. جمعیت آن را در آن زمان افزون بر یك میلیون نفر دانسته‌اند.
امروزه شهر كوفه موقعیت پیشین خود را از دست داده و به‌عنوان یك بخش از شهر نجف شمرده می‌شود و فاصله دو شهر هشت كیلومتر است كه تقریباً به یكدیگر متصل می‌باشند. این شهر به علت موقعیت جغرافیایی‌اش از آب و هوای ملایم و خنك‌تر از نجف برخوردار است.
این شهر به علت مركزیت حكومت حضرت علی ـ علیه السلام ـ و وجود اماكن و ابینه‌های تاریخی از آن زمان، ‌از قداست خاصی در میان مسلمانان و به‌خصوص شیعیان دارد. كه به این اماكن به‌صورت خلاصه اشاره می‌شود:

1. مسجد جامع كوفه:‌ این مسجد یكی از چهار مسجد مهم و مقدس جهان اسلام است. در درون این مسجد جایگاه‌های مقدسی وجود دارد مانند ستون‌ها و محراب‌های هفت‌گانه كه محل نمازگزاری برخی از معصومان می‌باشد،‌ محراب علی ـ علیه السلام ـ كه محل شهادت آن حضرت نیز می‌باشد و ... .

2. حرم مسلم بن عقیل؛ 3. آرامگاه هانی بن عروه؛ 4. آرامگاه مختار ثقفی؛ 5. خانه امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ ؛ 6. آرامگاه میثم تمّار؛ 7. مسجد سهله كه یكی از مساجد مقدس می‌باشد و ... .

كربلا:

كربلا مكانی است كه كمتر مكانی در شهرت و قداست به پایش می رسد. بعضی گفته‌‎اند ریشه كربلا از كلمه «كربله» گرفته شده و كربله یعنی به سستی گام برداشتن یا سست شدن گام‌ها و یا از «كربال» به معنی غربال كردن و چون كربلا سرزمینی خالی از ریگ و سنگ و درخت بوده به همین خاطر به این نام نامیده شده. این سرزمین اسامی دیگری مثل نینوا، غاضریه، ‌ماریه و ... هم دارد.
با وجود این كه پیشینه تاریخی كربلا بسیار قدیمی بوده و به دوران بابلیان می‌رسد ولی از آنجا كه مدارك تاریخی در این باب كم و ناچیز است نمی‌توان شناخت دقیقی را نسبت به تاریخ كربلا پیش از اسلام به ‌دست آورد.
مقدس‌ترین شهر عراق پس از نجف اشرف كربلا است و آن تربتی است كه اجساد پاك و غرقه به خون شهیدان عاشورا و به ویژه سرور آنان و سید جوانان اهل بهشت، ابا عبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ و برادر با وفا و بزرگوارش حضرت ابوالفضل العباس ـ سلام الله علیه ـ را در خود جای داده است.
تاریخ شهر كربلا در دوران اسلامی از هنگام شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ آغاز می‌شود و از آن هنگام تاكنون این شهر همواره در جان و روح و روان شیعیان و مؤمنان بوده و روز به روز بر آبادی و وسعت آن افزوده شده است. مهم‌ترین متعلقات قلبی شیعیان در این شهر عبارتند از: 1. حرم پاك و مطهر سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ ؛ 2. قتلگاه؛ 3. تلّ زینبیه؛ 4. حرم منور و پاك ابوالفضل العباس ـ سلام الله علیه ـ ؛ 5. آرامگاه حبیب بن مظاهر؛ 6. مرقد حر؛ 7. مقام حضرت حجت؛ 8. آرامگاه طفلان مسلم و ... .

كاظمین:

این شهر سومین شهر مقدس عراق پس از نجف و كربلا است و در شمال غربی بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته كه تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا می‌كند. نام این شهر برگرفته از نام مبارك حضرت امام كاظم ـ علیه السلام ـ است و از آنجایی كه در این حرم حضرت امام موسی بن جعفر و امام جواد ـ علیهما السلام ـ مدفون می‌باشند شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر كه كاظم است «كاظمین» نامیده شده است.
این شهر به علت وجود مقدس پیكرهای پاك دو امام بزرگوار از قداست و احترام خاصی برخوردار است و هر سال میلیون‌ها دل عاشق به سوی این شهر متوجه می‌شود و از فیوضات معنوی این دو امام بزرگوار بهره‌مند می‌شوند.

سامرا:
شهر سامرا چهارمین شهر مقدس عراق است. این شهر طی مدت سه دهه پایتختی توسعه فراوانی یافت. با آن‌كه گفته می‌شود از جهت پیشینه تاریخی قدیمی‌ترین شهر تاریخ و از نظر آب و هوا، ‌مرغوبیت خاك و ... مطبوع‌ترین و زیباترین شهر نه تنها عراق بلكه تمام روی زمین بوده است، اما امروزه تعریف چندانی ندارد و درست قضیه برعكس شده است. روزگاری عراق را قلب زمین و شهر سامرا را قلب عراق می‌نامیدند ولی حالا از همان شهر نه جلالی مانده و نه جمالی به جز آستان قدسی عسكریین ـ علیهما السلام ـ كه چون ماه تابان در شب سیاه سامرا می‌درخشد و چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كند.
پیشتر سامرا از شهرهای بغداد محسوب می‌شد ولی اكنون مركز استان تازه تأسیسی می‌باشد. در عصر حاضر آستان قدسی عسكریین در قلب شهر سامرا واقع شده و یكی از بزرگترین زیارت‌گاه‌های شیعیان می‌باشد. این بارگاه نورانی محل دفن دو امام بزرگوار شیعیان یعنی امام هادی و امام حسن عسكری ـ علیهما السلام ـ است. هم‌چنین مقبره نرگس خاتون مادر حضرت مهدی ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ و مرقد حكیمه خاتون دختر امام جواد، ‌سمانه مادر امام هادی و سوسن مادر امام حسن عسكری به این ‌آستانه قداست، عظمت و شرافت خاصی بخشیده است.

شهرهای مقدس در ایران

خراسان:

دین مقدس اسلام بنابر قول مشهور در سال سی و یك هجری وارد خراسان شد و تا پایان خلافت عثمان مسلمانان بر شهرهای خراسان مسلط بودند كه بعد از مرگ عثمان، حضرت علی ـ علیه السلام ـ با فرستادن دو حاكم عادل و پرهیزگار نخستین بذر تشیع را در این منطقه می‌كارد. بعد از شهادت علی ـ علیه السلام ـ خراسان به یكی از قطب‌های فعالیت بر علیه نژادپرستان اموی تبدیل شد و نهایتاً هم توسط شورشیانی از همین منطقه امویان سقوط كردند و با به حكومت رسیدن عباسیان، ‌خراسان همچنان برای بنی‌عباس هم مشكل‌ساز شد. از این رو در سال 192 ه‍. هارون خلیفه عباسی شخصاً برای كنترل اوضاع وارد خراسان شد و در همین منطقه به علت شدت بیماری فوت كرد و پس از جریاناتی پسرش مأمون به خلافت رسید و برای كنترل منطقه ناآرام خراسان آنجا را محل و مركز حكومت خود برگزید و حضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ را بالإجبار به آن دیار فراخواند و بعد از به شهادت رساندن آن حضرت جنازه پاك و مقدس او را در كنار قبر پدرش هارون به خاك سپرد و آن محل به نام مشهد رضا معروف گردید و اساس شهر مقدس مشهد از همان زمان شروع شد.3 
در كتاب‌های قدیم از این شهر به عنوان مشهد طوس و هم مشهد رضا نام برده شده و سرانجام كلمه طوس و رضا هم در محاورات و كتابت حذف شده و به ‌نام مشهد معروف گردید. این شهر مقدس در طول تاریخ همواره محل تردد و مركز عالمان و عارفان و عاشقان حقیقت بوده و در قرون و اعصار جایگاه عباد و زهاد بوده است.

در طول دوازده قرن این مكان مبارك فراز و نشیب‌هایی داشته است، زمانی در آبادی و نعمت و رفاه به سر برده و گاهی در اثر تعصبات و كج‌ فكری‌ها ویران شده است، آری صحنه‌سازان و جباران رفتند ولی انوار درخشان امام رضا ـ علیه السلام ـ همچنان می‌درخشد و پیوسته‌ حرم پاكش توسعه پیدا می‌كند و بر جلال و شكوهش افزوده می‌گردد. شهر مشهد امروزه به عنوان یكی از مراكز مهم و مقدس شیعه در تمام دنیا شناخته شده است و قلب میلیون‌ها انسان عاشق به عشق رضای آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌تپد و این شهر همچون نگینی در سرزمین ایران بر قلب‌های شیعیان حكومت می‌كند و هر ساله میلیون‌ها زائر عاشق را در خود جای می‌دهد. و به یكی از مراكز مهم علمی و عقیدتی جهان تشیع تبدیل شده است.4

شهر مقدس قم

در مورد تعیین زمان تأسیس شهر قم بین سیره نویسان اختلاف است. یعقوبی قم را از شهرهای عهد ساسانیان می‌داند 5 ولی بعضی این شهر را اسلامی‌التأسیس می‌دانند، به هرحال قم از مهم‌ترین شهرهای شیعه نشین از ابتدای اسلام بوده است و تشیع آن‌ها همیشه امامی و اثنی عشری بود و انحراف به آن راه نیافته است. بسیاری از مردم آن دیار خدمت ائمه اطهار می‌رسیدند و از محضر آن بزرگواران كسب فیض می‌كردند و پیوسته با امامان خود رابطه داشتند. این شهر همواره مأمن و پناهگاه علویان و شیعیان بود كه در پایان قرن دوم هجری، قدوم بانوی بزرگوار اسلام حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ نقطه عطفی در تاریخ این شهر محسوب می‎شود. چون از همان زمان این شهر از نظر فرهنگی، جغرافیایی و مذهبی سیر صعودی داشته و امروزه به یك استان و كلان‌شهر تبدیل شده است.

استان قم با وسعتی معادل 14631 كیلومتر مربع در مركز كشور ایران واقع شده است. از نظر جغرافیای طبیعی، این استان در قلمرو كویر مركزی ایران واقع شده است و از نظر آب و هوا اقلیم نیمه بیابانی دارد.
از نظر فرهنگی استان و شهر قم از شهرهای مهم دینی و مذهبی و زیارتی ایران و شیعیان جهان است. جریان فرهنگی دینی مذهبی، شهر قم را به یكی از بزرگترین مراكز آموزش علوم دینی و آئین‌های مذهبی تبدیل كرده. كه در دهه‌های اخیر نقش بسیار ممتازی در فرآیند تحولات دینی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی دنیا ایفا كرده است. در این شهر مراسم اعیاد و سوگواری‌های دینی و مذهبی با شكوه فراوانی برگزار می‌شود. آری شهر قم نمونه ممتازی از نظام دینی و مذهبی مردم شیعه ایران است و وجود مزار شریف حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ و صدها امام‌زاده و علماء و مراجع و مساجد مقدس و مدارس علمیه و وجود پر بركت مراجع عظام تقلید، این شهر را به یكی از شهرهای مقدس تشیع تبدیل كرده است.

پی نوشتها :

1. آثار اسلامی مكه و مدینه، رسول جعفریان، ص 15.

3. تاریخ طبری، ج 11، ‌ص 103.
 4. برگرفته از تاریخ آستان قدس رضوی، عزیزالله عطاردی، ج 1، ص 12 الی 60.
 5.یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج 1، ص 44.

شیعه با ایمان

در ارتباط با شیعه با ایمان از نظر قرآن و عقل ، نكاتى تحت عنوان مقدمه بیان مى شود:

1- شیعه در لغت: شیعه از ماده شیع است به معناى منتشر شدن، تقویت نمودن، در نتیجه شیعه به كسى كه به وسیله آن انسان تقویت مى شود گفته مى شود، از این رو به انسان شجاع گفته مى شود «مُشَیِّعٌ»1 و همچنین شیعه به معناى پیرو آمده است.

2- معناى ایمان: ریشه از امْن به معناى آرامش یافتن نفس و از بین رفتن خوف گرفته شده است، و در قرآن گاهى ایمان بر كسانى كه شریعت اسلام را نپذیرفته اطلاق شده و گاهى ایمان به معناى عقیده قلبى انسان به حق كه داراى سه شرط است، اطلاق شده است و آن سه شرط: 1ـ یقین قلبى 2ـ اقرار و اعتراف زبانى 3ـ و عمل جوارحى مى باشند.2 

3ـ شیعه در اصطلاح: براى اولین بار شیعه به پیروان على(علیه السلام) (اولین پیشوا از پیشوایان اهل بیت(علیهم السلام)) گفته شد. لذا سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار با این اسم مشهور شدند، ولى در این زمان به كسانى گفته مى شود كه جانشینى پیغمبر اكرم را حق اختصاصى خانواده رسالت مى دانند و در معارف اسلام، پیرو مكتب اهل بیت مى باشند.3 هر چند به زیدیه4 و اسماعیلیّه شیعه گفته مى شود، ولى شیعه مطلق، همان شیعه اثنى عشرى و دوازده امامى است. چنانكه سلطان الواعظین از قاموس اللغه چنین نقل نموده است: «و قد غلب هذا الامم على مَن یتولى علیّاً و اهلبیته...»
اسم شیعه غالباً به دوستداران على(علیه السلام)و اهلبیت(علیهم السلام) گفته مى شود تا آنجا كه كم كم اسم خاص آنها شده است.5 

4- فضائل شیعه: در روایات به فضائل عدیده اى براى شیعیان بر مى خوریم كه فقط به عناوین آنها اشاره مى شود: بهشت جایگاه شیعیان، شیعیان رستگاران روز قیامت، شیعه از طینت ائمه آفریده شده، و داراى عقل بالایى مى باشند، شیعیان اصحاب یمین و طعن بر آنها طعن بر خداوند است.6
بعد از این مقدمه ابتدائاً باید تذكر داده شود كه قید ایمان اضافه است، چون شیعه یعنى پیرو و با ایمان مثل این است كه بگوییم شكر شیرین و یا روغن چرب... و همچنین عقل به جزئیات اوصاف شیعه و یا مسلمان و... راه ندارد، آنچه عقل مى فهمد كلیات است كه انسان مؤمن و شیعه در رفتار و اخلاق كامل باشد و اهل ظلم و فساد و... نباشد. لذا اوصاف شیعه را از دو طریق به نظاره مى نشینیم. ابتدا از طریق قرآن و در مرحله بعد از منظر روایات.

الف) از طریق قرآن: با توجه به اینكه تفكر خالص شیعى كه از طریق اهلبیت(علیهم السلام) نشر یافته بیانگر اسلام ناب و صراط مستقیم مى باشد. به دو صورت بیان مى شود: 1- بصورت كلى; تمام اوصاف نیكویى كه در قرآن براى مؤمنین ذكر شده است مى تواند اوصاف شیعه با ایمان هم باشد و بر شیعیان واقعى منطبق شود، مانند خاشع بودن در نماز، رویگردانى از لغویّات، اهل زكات بودن، امانت دارى7، به یاد خدا بودن، ایمان به خدا و رسالت و قیامت داشتن8. و همچنین اوصافى كه براى متقین در قرآن و آمده مى تواند بر شیعیان واقعى منطبق باشد.9 2- به صورت خاص، آیات عدیده اى درباره شیعیان و اوصاف آن در قرآن آمده است كه بعنوان نمونه به یك آیه كه مورد اتفاق سنى و شیعه مى باشد اشاره مى شود. قرآن مى فرماید: (انّ الذین آمَنُوا و عملوُا الصالحات اولئك هُمْ خیر البریّه...)10 «كسانى كه ایمان آوردند، و اعمال صالح انجام دادند بهترین مخلوقات (خدا) هستند، پاداش آنها نزد پروردگارشان باغهاى بهشت جاویدان است كه نهرها از زیر درختانش جارى است، همیشه در آن مى مانند. هم خدا از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند، و این (مقام والا) براى كسى است كه از پروردگارش بترسد.» از آیه مباركه فوق چهار صفت برجسته براى شیعه استفاده مى شود: 1- ایمان (به خدا) داشتن، 2- انجام عمل صالح، 3- مورد رضایت و خشنودى خدا بودن، وهمچنین از خدا خشنود بودن، 4- خشیت و خوف خدا را در دل داشتن. اما اینكه آیه مربوط به شیعیان مى باشد، دلیلش این است كه در روایات فراوانى كه از طرق اهل سنت و منابع معروف شیعه نقل شده است آیه فوق به على(علیه السلام) و شیعیانش تفسیر شده است. حاكم حسكانى از دانشمندان معروف اهل سنت در قرن پنجم هجرى، این روایات را در كتاب معروفش شواهد التنزیل با اسناد مختلف نقل مى كند و تعداد آن بیش از بیست روایت است.11 كه به عنوان نمونه به یكى از آنها اشاره مى شود: ابن عباس مى گوید: هنگامى كه آیه «ان الذین امنوا و عملوا الصالحات...» نازل شد پیغمبر اكرم(صلى الله علیه وآله وسلم) به على(علیه السلام) فرمودند: (هو انت وشیعتك تأتى انت وشیعتك یوم القیامه راضیین مرضیین) منظور از این آیه تو و شیعیان تو هستید، كه در روز قیامت وارد عرصه محشر مى شوید. در حالى كه هم شما از خدا راضى و هم خدا از شما راضى است و دشمنت خشمگین وارد محشور مى شود و به زور به جهنم مى رود.12 در نتیجه تمام آیاتى كه در قرآن به صورت «الذین آمنوا و عملوا الصالحات و...» آمده مى توانند بیانگر اوصاف شیعیان واقعى باشند.

ب) از طریق روایات: در روایات هم اوصاف شیعه به دو صورت بیان شده است: 1- به صورت كلى تحت عنوان مؤمن و مؤمنون: كه به این اوصاف بر مى خوریم، صبر و پایدارى، راستى، راز دارى، یقین و مردم دارى، قناعت و سپاسگذارى، مردم از دست آنها در آسایش، و در موقع عصبانیت سخن باطل نمى گویند، داراى توكل و تسلیم و رضا بر قضاى الهى مى باشند.13 2- به صورت خاص: اوصافى به عنوان شیعه یا شیعیان نسبت داده شده است كه به بعضى از آنها اشاره مى شود: الف) از نظر اعتقادى: داراى محبت اهلبیت(علیهم السلام) و بغض و دشمنى با دشمنان آنها14. ب) از نظر رفتارى: مطیع امر خداوند، محزون در مصائب اهلبیت(علیهم السلام) و شاد در شادى آنها، ترس و امیدشان فقط به خداوند مى باشد.15 و همچنین تسلیم دستورات اهل بیت، عمل كننده به سخنان آنها، مخالفت با دشمنان آنها و داراى تقوا مى باشند.16 ج) از نظر عبادى: برپا دارنده نماز، پرداخت كننده زكاه، انجام دهنده حج خانه خدا و روزه داران ماه خدا مى باشند.17 و حافظ اوقات نماز مى باشند.18 د) از نظر اخلاقى: داراى عفت حافظ اسرار، انفاق مال به برادران دینى، اهل خیر مى باشند، و همچنین بذل كننده در راه احیاى مكتب اهلبیت، آنها كه در عصبانیت باطل نگویند، و در مصرف، اهل اسراف نمى باشند، و براى همسایگان بركت و دیگران از دست آنها در امان مى باشند.19 

حسن ختام این قسمت را حدیثى از امام صادق(علیه السلام) قرار مى دهیم كه فرمود: (لیس من شیعتنا من قال بِلسانه و خالَفنا فى اَعْمالِنا وآثارِنا ولكن شیعتنا من وافقا بلسانه و قلبه...) از شیعیان ما نیست كسانى كه به زبان بگویند شیعه هستیم ولى با اعمال و رفتار ما مخالف باشند، شیعه آن است كه با زبان دل با ما همراهى كند، و در عمل بدنبال رفتار و كردار ما باشند، اینها (حقیقتاً) شیعه اند.20 و فرمود شیعیان سه قسمند: عده اى از نام آن استفاده مى كنند، و عده اى با خوبیهاى ما خود را زیبا جلوه مى دهند، و عده اى دیگر از ما و با ما هستند با امنیت ما درمان و با خوف ما هراسان مى باشند و آنچه گفته شده، از بین نمى برند و ضایع نمى كنند.21
نتیجه این شد كه شیعه واقعى كسى است كه از تمام جهات داراى جامعیت باشد، از نظر رفتار و اخلاق، اعتقاد و عبادت و... .

پی نوشتها :

1. محمد راغب اصفهانى، المفردات فى غریب القرآن (دفتر نشر الكتاب، دوم، 1404) ص 370.
2. همان، ص 25 ـ 26.
3. علامه سید محمد طباطبائى، شیعه در اسلام (قم: دار التبلیغ اسلامى، 1348) ص 4 ـ 5، متن پاورقى.
4. همان، ص 4، پاورقى.
5. سلطان الواعظین شیرازى: شبهاى پیشاور (طهران: دارالكتب الاسلامیه، سى و هفتم، 1376) ص 153 .
6. علیرضا صابرى، الحكم الزاهره (قم، مؤسسه النشر الاسلامى، اول، 1405 هـ ق) ج 1، ص 237، صد و هفت روایت.
7. مؤمنون: 1 ـ 10 .
8. انفال: 2 ـ 4 .
9. نهج البلاغه، خطبه 87، 193، 83، 114، 76.
10. بیّنه: 7 ـ 8 .
11. ر،ك: آیه الله مكارم شیرازى، تفسیر نمونه (تهران، دارالكتب الاسلامیه، نهم، 1370) ج 27، ص 210 به بعد.
12. ر،ك: حاكم حسكانى نیشابورى (بیروت، مؤسسه الاعلمى، 1392 هـ ) ج 2، ص 357، روایت 1126. در المنثور: ج 6، ص 379، ذیل آیه 7 بیّنه. و در منابع شیعه: ر،ك: محسن فیض كاشانى، تفسیر الصافى (بیروت، مؤسسه الاعلمى، دوم، 1402 هـ ، 1982 م) ج 5، ص 355. ر،ك: ابوعلى طبرسى: مجمع البیان فى تفسیر القرآن (بیروت، دار المعرفه، دوم، 1408) ج 9 ـ 10، ص 795 .
13. علیرضا جبارى، الحكم الزاهره (قم، مؤسسه النشر الاسلامى، اول، 1363 ش) ج 1، ص 234ـ235. و ج 2، ص 382 .
14. همان، ج 2، ص 383. و ج 1، ص 237.
15. همان، ج 1، ص 238 .
16. همان، ج 2، ص 383 .
17. همان، ج 1، ص 237، روایت 1270 .
18. همان، روایت 1285.
19. همان، ج 1، ص 238 ـ 239. «الذین اذا عضُوا لم یظلموا و ان رضوا لم یسرفوا بركهً على من جاوروا اسلم كمن خالطوا»
20. همان، ج 1، ص 239، روایت 1281 .
21. همان، ج 1، ص 238، روایت 1279 .