يكي از بزرگترين روستاهاي دهستان يكانات يامچي يكان عليا مي باشد. اين روستا از شمال به ارتفاعات 6000 متري ينگجه سادات، از غرب به يكان كهريز، از شمال شرقي به مركيد خرابه و از جنوب به ارتفاعات 5591 متري محدود مي شود. جاده اين روستا و بيشتر روستاهاي يكانات به يامچي در مسير سيلابهاي فصلي قرار دارد. به اين جهت پل احداثي دوام لازم را ندارد و اين موجب قطع ارتباط اين روستا با يامچي مي شده است.

در جنوب شرقي يكان عليا گردنه گيروه وجود دارد كه از اين گردنه به يامچي راه وجود دارد. در همان نقطه، كوه قالا داغي قرار دارد كه در موقع بارش باران، سيل از دره هاي آن جمع شدهو به طرف يكان كهريز و روستاهاي پايين (مغولو و شامقلي) هجوم آورده و خسارات زيادي وارد مي كند.

* طوايف يكان عليا

در اين روستا 8 طايفه وجود دارد كه عبارتند از : 1- جوون ليك لو 2- ولدلو 3- گديك لو 4- همتلو 5- خفرلو 6- گيتانلو 7- عليلو 8-برگشادي ۹-اخوند لو

* دو نكته در مورد يكان عليا

1- مردم اين روستا انسانهايي سخت كوش و شجاع مي باشند. هادي خان از اين روستا در فتح خوي همراه با نورالله خان شركت نموده است. نقش اين روستا در انقلاب مشروطيت و انقلاب اسلامي بسيار چشمگير است. 2- وجود مدرسه شبانه روزي (دبيرستان نوري) در اين روستا آن را از نظر آموزشي ممتاز نموده است.

يكان در لغت به معناي واحد مي باشد و كهريز به وجود قناتهاي زياد در اين منطقه اشاره دارد. در كتيبه هاي آشوري به وجود كهريزهاي زياد در اطراف شهر باستاني اولخو اشاره شده كه به احتمال به يكان كهريز اشاره دارد. تكنيك حفر كهريز براي اولين بار توسط اوراتورها ابداع شده و از آنها به ساير ملت ها منتقل شده است.

يكانات از ديرباز يك شكارگاه محسوب مي شده و مظفرالدين شاه در دورة وليعهدي خود بارها براي شكار به آنجا مي آمده است.

برخي از جنگهاي دوره هاي قره قويونلوها، آق قويونلوها، تيموريان و صفويان در منطقه يكانات روي داده است. در عصر صفوي و در جنگهاي ايران و عثماني و در جنگهاي ايران و روس در دورة قاجار، جنگ هرات، يكانات شجاعت خود را اثبات نموده است.

در انقلاب مشروطه يكانات نقش مهمي ايفا نمود. آنچنانكه كسروي مي نويسد كه يكانات در مشروطه رنج بسيار كشيد. در فتح خوي در انقلاب مشروطيت نقش اول را يكانات ايفا نمود.

يكانات مهد فرهنگ، ادب و هنر بوده و هست. اين شهرك زادگاه سياستمداراني چون محبعلي خان، روشنفكراني چون ضيايي و نورالله خان و نويسندگاني چون مير هدايت حصاري است.

* همگوني فرهنگي يكانات و يامچي

در بسياري از روستاهاي بخش يامچي و خود شهر يامچي مهاجراني از يكانات وجود دارد. براي مثال در محله كيخالو يامچي طايفه بزرگ قره كينهلو اصالتاً مهاجران يكاني هستند. در شهر اورميه يكاناتي ها محله بزرگي را به خود اختصاص دادند و نوعي اتحاد بين آنها و يامچي هاي مقيم اورميه وجود دارد. در حقيقت تاريخ وحدت بين يامچي و يكانات را اثبات نموده است. حتي از نظر لهجه، لهجه محله كيخالو يامچي با لهجه يكانات همساني بسياري دارد.

* طوايف يكان كهريز

در يكان كهريز 6 طايفه بزرگ وجود دارد كه عبارتند از :

1- اغوزلو 2- حمزه لو 3- حصارلو 4- چايلو 5- قيه لو 6- يارغيب لو

تركهاي اوغوز جزء قديمي ترين طوايف ترك محسوب مي شوند. طايفه حمزه لو از هسته هاي اصلي تشكيل دهنده نيروي قزلباش بوده و در تأسيس حكومت صفوي نقش ايفا نموده اند.

* توسعه يكانات

آنچه در مورد يكانات اهميت زياد دارد مشكلات زياد اين منطقه است. مشكل آب و مشكل جاده ارتباطي بزرگترين موانع توسعه يكانات محسوب مي شوند. اينجانب بارها از مشاهده مشكل آب اين منطقه متعجب و متاسف شده ام؟! جاي شگفتي است كه مسئولين چنين منطقه اي را با اين قدمت و شهرت و اهميت به فراموشي سپرده اند. اگر چاره اي انديشه نشود پس از چند سال فاكتور جمعيتي را كه عامل مهم توسعه است در اين منطقه از كف خواهيم داد چرا كه بيشتر افراد آن مهاجرت خواهند نمود. وضع كنوني يكانات در شأن سرزميني نيست كه در مشروطه رنج فراوان برده است!

 8- يكان عليا Yekan – Olya

يكي از بزرگترين روستاهاي دهستان يكانات يامچي يكان عليا مي باشد. اين روستا از شمال به ارتفاعات 6000 متري ينگجه سادات، از غرب به يكان كهريز، از شمال شرقي به مركيد خرابه و از جنوب به ارتفاعات 5591 متري محدود مي شود. جاده اين روستا و بيشتر روستاهاي يكانات به يامچي در مسير سيلابهاي فصلي قرار دارد. به اين جهت پل احداثي دوام لازم را ندارد و اين موجب قطع ارتباط اين روستا با يامچي مي شده است.

در جنوب شرقي يكان عليا گردنه گيروه وجود دارد كه از اين گردنه به يامچي راه وجود دارد. در همان نقطه، كوه قالا داغي قرار دارد كه در موقع بارش باران، سيل از دره هاي آن جمع شدهو به طرف يكان كهريز و روستاهاي پايين (مغولو و شامقلي) هجوم آورده و خسارات زيادي وارد مي كند.

* طوايف يكان عليا

در اين روستا 8 طايفه وجود دارد كه عبارتند از : 1- جوون ليك لو 2- ولدلو 3- گديك لو 4- همتلو 5- خفرلو 6- گيتانلو 7- عليلو 8-برگشادي

* دو نكته در مورد يكان عليا

1- مردم اين روستا انسانهايي سخت كوش و شجاع مي باشند. هادي خان از اين روستا در فتح خوي همراه با نورالله خان شركت نموده است. نقش اين روستا در انقلاب مشروطيت و انقلاب اسلامي بسيار چشمگير است. 2- وجود مدرسه شبانه روزي (دبيرستان نوري) در اين روستا آن را از نظر آموزشي ممتاز نموده است

 

روستای مولی(مولو)درناحیه ای کوهستانی دربخش یکانات از توابع شهرستان مرند واقع شده وبه خاطر ویژگی کوهستانی بودنش ،دارای طبیعتی بسیار زیبا و فوق العاده جذاب می باشد ومورد اقبال مردم منطقه است و مخصوصا در فصل بهار به ویژه در اردیبهشت ماه مردم از بیشتر روستاهای همجوار وشهرستان مرند وگرگروعلمدارومناطق دیگر به این روستا می آیندتا هم از طبیعت بکر کوهستانیش لذت ببرند وهم به جمع آوری انواع سبزی های کوهی وریواس بپردازند .

بی شک یکی از مهمترین اهداف گردشگران ومیهمانان این روستا کوه پیمایی است وقله های زیادی در اینجا وجود دارد که علاقمندان به کوه پیمایی رابه خود جلب وجذب می نماید یکی ازاین کوه ها وقله ها دوون داغی(دیوان داغی) است که سومین قله مرتفع منطقه بعد از میشو و کمکی(کیامکی) می باشد وطبیعت بسیار زیبا ودلفریبی داشته واز پوشش گیاهی خوب ومناسبی برخوردار است .وجود چشمه ای که آب بسیار گوارا یی دارد خستگی را ازتن و جان کوه نوردان دوون داغی می زداید .

  از دیگر جاذبه ها و زیبا یی های طبیعی این روستا وجود حیات وحش متنوع در آن می باشد و از آنجا که این ناحیه در محدوده ی منطقه ی حفاظت شده قرار دارد گونه هایی از آهووکبک و... به وفور دیده می شود.البته با تاسف فراوان با وجود محافظتها و علی رغم گشت زنی شکار بانان ومحیط بانان هنوز هم در این منطقه شکارآهو وکبک ادامه دارد.