نگاهي کوتاه به شهرستان دامغان
عمارت دختر ناصرالدين شاه
در بخش اميرآباد دامغان در مقابل قلعه، عمارتي وجود دارد كه نماي ظاهري آن با نقش و نگارهاي آجري تزيين شده است. اهالي منطقه، اين بنا را به دختر ناصرالدين شاه قاجار نسبت ميدهند كه زماني به آن جا تبعيد شده بود. نماي اصلي بنا داراي ايوان ورودي و دو ايوان طرفين و ايوان نشمين در بالاي سر در با سقفي چوب نما است
كاروان سراي آجري نو
اين كاروان سرا در بازار سرپوشيده شهر دامغان واقع شده و از پيشينه تاريخي برخوردار است. كاروان سراي آجري در واقع دو كاروان سرا است كه كاروان سراي آجري نو شامل دالان و محوطه مربع شكلي وسيعي است كه دور تا دور آن اتاقها و حجرههاي تجاري قرار گرفته و يك دستگاه كارخانه پنبه پاككني مربوط به قبل از جنگ جهاني اول در آن كار گذاشته شده است
كاروان سراي آجري كهنه
اين كاروان سرا از ديگر جاذبه هاي تاريخي دامغان است كه در بازار اصلي شهر دامغان واقع شده و در دالان ورودي آن حجرههاي تجاري قرار گرفته است. در گذشته افراد و تاجرها بار و مالالتجاره خود را در آن جا قرار مي دادند. قبل از انقلاب روسيه اين كاروان سرا مركز تجاري بوده است.
كاروان سراي شاه عباسي
قدمت تاريخي كاروان سراي شاه عباسي به دوره صفويه باز مي گردد. اين كاروان سرا كه در مركز شهر دامغان قرار گرفته بنايي آجري و بزرگ است كه ديوارهاي اطراف آن به ارتفاع 5 متر مي رسد. اين كاروان سرا داراي سر در مرتفع و تالاري وسيع با اتاق هاي متعدد و ايواني بر بالاي در ورودي است. بناي كاروان سراي شاه عباسي در ضلع شمالي آستانه مباركه حضرت امام زاده جعفر(ع) واقع شده است
كاروان سراي سپه سالار
كاروان سراي سپه سالار از جمله ديگر بناهاي تاريخي شهرستان دامغان بوده كه در بخش مركزي اميدآباد دامغان واقع شده و به علت كم توجهي به صورت خرابه درآمده است
كاروان سراي دهكده قوشه
دهكده قوشه در 30 كيلومتري جنوب غربي دامغان قرار گرفته و داراي كاروان سراي قديمي و زيباي چهار ايواني است. اين كاروان سرا از بناهاي مهم جاده قديم ري به خراسان است كه در دوره صفويه ساخته شده است. از ويژه گي هاي بناي كاروان سرا اين است كه از خارج به شكل مربع و از داخل به صورت هشت ضلعي بوده و در مقابل كاروان سرا نيز آب انباري براي تأمين آب موردنياز مسافران ساخته شده است. در حال حاضر كاروان سراي قوشه در كنار جاده شوسه سمنان به دامغان به چشم ميخورد.
پل بُزي
بناي پل بزي كه به بُز پل دامغان نيز مشهور است در چهارده كيلومتري شمال غربي دامغان و در مسير جاده دامغان – چشمه علي، بر روي رودخانه چشمه علي ساخته شده و منسوب به دوره قاجاريه است. پل بُزي به طول 16 متر داراي يك دهانه بزرگ با طاق جناغي بوده است. اين پل با شماره 154 به ثبت تاريخي رسيده است
حمام سياه كوه توپهدروار
حمام سياه كوه توپهدروار يكي از حمام هاي قديمي دامغان است كه در 60 كيلومتري شمال باختري دامغان واقع شده است
حمام كلاته
حمام كلاته در روستاي كلاته در 42 كيلومتري شمال دامغان واقع شده است و از جمله حمام هاي قديمي منطقه دامغان است
حمام قدرتآباد
حمام قدرتآباد كه در روستاي قدرتآباد در 20 كيلومتري دامغان واقع شده از ديگر حمام هاي قديمي شهرستان دامغان است.
حمام حداده
حمام حداده در روستاي حداده در 28 كيلومتري دامغان واقع شده است و از جمله حمام هاي قديمي شهرستان دامغان به شمار مي آيد
حمام سياه كوه توپهدروار
حمام سياه كوه توپهدروار يكي از حمام هاي قديمي دامغان است كه در 60 كيلومتري شمال باختري دامغان واقع شده است
حمام كلاته
حمام كلاته در روستاي كلاته در 42 كيلومتري شمال دامغان واقع شده است و از جمله حمام هاي قديمي منطقه دامغان است
حمام قدرتآباد
حمام قدرتآباد كه در روستاي قدرتآباد در 20 كيلومتري دامغان واقع شده از ديگر حمام هاي قديمي شهرستان دامغان است.
حمام حداده
حمام حداده در روستاي حداده در 28 كيلومتري دامغان واقع شده است و از جمله حمام هاي قديمي شهرستان دامغان به شمار مي آيد
قلعه هاي روستاي ماريان
روستاي ماريان در شش كيلومتري دامغان و دو كيلومتري جنوب راه شوسه تهران – شهد واقع است. اين روستا داراي سه قلعه به نامهاي قلعه بالا، قلعه پايين و قلعه حرم است. قلعههاي بالا و پايين مسكوني است و در بيرون اين دو قلعه هم انبوهي از خانه هاي روستاييان قرار گرفته است. قلعه حرم كه به شكل مخروبه است، در جنوب آبادي قرار گرفته و دراطراف همين قلعه؛ خرابههاي زيادي مشاهده ميشود, ضمن آن كه در همين جا باغها و زمينهاي زراعتي زيادي وجود دارند.
قديميترين قلعه ميان اين سه قلعه، قلعه بالا است. اين قلعه كه هنوز ديوارههاي آن با گذشت هفتصد سال پابرجاست، به شكل مربع و داراي چهار برج به ارتفاع هشت متر است كه سه برج آن نيمه خراب است. تكيه (حسينيه) با تاق نماها و اتاقها در داخل همين قلعه است و در ده روز اول محرم در آن مراسم عزاداري و شبيهخواني برپا ميشود. به فاصله دو هزار متر مستقيم از قلعه بالا، قلعه پايين واقع شده است اين قلعه مستطيل شكل است و ديوارها و برجهاي آن به مراتب كم تر آسيبديده و به شكل مستطيل است. باغي در ضلع شمالي داخل قلعه وجود دارد كه آن را شترخان مينامند. پشت ديوار شمالي آن اراضي زراعتي وزيرآباد است و به قلعه حرم منتهي ميشود. قلعه حرم مستطيل شكل است و دو ضلع شمالي و جنوبي آن درازتر است. در ورودي قلعه به طرف جنوب است. جلو درب، زمين زراعي وسيعي است كه ميدان ناميده مي شود. اين قلعه داراي شش برج به ارتفاع هشت متر است. با سفر به روستاي ماريان مي توان از هر سه قلعه در فضايي كاملا روستايي بازديد كرد.
گردكوه دامغان (گنبدان دژ)
گردكوه دامغان كه به نام گنبدان دژ نيز معروف است, قلعه عجيب و جالبي است كه در 18 كيلومتري مغرب دامغان در بين كوهستان صعبالعبور واقع شده است. كوهي كه قلعة گردكوه بر آن بنا شده درست به شكل گنبد است. ارتفاع تقريبي اين كوه هزار متر و طول آن در حدود 5/0 كيلومتر است. از لحاظ موقعيت طبيعي يكي از قديميترين پناه گاه هايي است كه در دور ه هاي مختلف تاريخي مورد استفاده اقوام مختلف قرار مي گرفته است و از قديميترين زمان تاريخي اهميت به خصوصي داشته است. بر اساس نوشته هاي دقيقي و فردوسي، اسفنديار مدتي به فرمان پدرش گشتاسب در قلعه اين كوه كه گنبدان دژ نام داشته دربند بوده است.
قلعه گردكوه يكي از مهم ترين پناه گاه هاي مستحكم و غيرقابل تسخير فرقه اسماعيليه در ايران بوده است. درسمت مشرق گردكوه نشانه ساختمان مستحكمي با سه آب انبار معتبر به طول 27 – 21 – 20 و عرض 8 – 5/4 – 4 متر به جامانده است كه گودي آن به علت اين كه به مرور پر شده دقيقاً معلوم نيست. چند عمارت در نقاط مختلف كوه به منظور ديده باني ساخته و حوضهايي در كنار آن ها درست كردهاند. كليه اين ساختمان ها به غير از يك ساختمان همه از سنگ و ساروج بنا شده و كوه را به صورت قلعه پابرجايي درآورده است. راه صعود به اين كوه از سمت مشرق بوده و پيوسته زيرنظر ديده بانان قلعه قرار داشته است. در گردكوه كليه وسايل زندگاني براي عدة نسبتاً زياد در مدت زيادي فراهم بوده و قطعههاي سنگ آسياي دستي و شكستههاي ظروف سفالي و ساير چيزها كه اكنون در آن جا مشاهده ميشود, مويد اين مطلب است.
برج طغرل
برج آجري طغرل كه به برج معصوم زاده نيز مشهور است, در جنوب روستاي مهمان دوست در 20 كيلومتري شمال شرقي دامغان واقع شده و در قرن پنجم هجري قمري در نزديكي آبادي امامزاده ساخته شده است. شعاع داخلي اين برج 92/7 متر و ارتفاع آن 12 متر است. ارتفاع اصلي برج در گذشته بيش تر بوده و بعدها به علت فرو ريختن گنبد مخروطي شكل و زيباي اين بنا از ارتفاع آن كاسته شده است. اين برج آجري كه مشهور به برج معصومزاده است، داراي تاقنماهاي بلند و مقرنسكاريهاي زيباي آجري است. دو كتيبه در بالاي برج به خطوط كوفي و بنايي وجود دارد. تاريخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقي مطابقت دارد و مردم محل آن را امامزاده قاسم ميگويند.
برخ خوريا
اين برج در شرق شهر دامغان در محلة خوريا نزديك مسجد جامع و مدرسه حاج فتح عليبيگ (حوزة علميه دامغان) واقع شده است. اين مقبره در سال 417 هجري قمري به صورت برج مدور آجري با گنبد مخروطي پيازي شكل ساخته شد. ارتفاع اين بنا 13 متر، قطر داخلي آن 5/4 متر و شهرت آن به دليل كتيبهاي زيبا با خط كوفي مشبك است. اين ساختمان به سبك بناي چهل دختران ولي نه به ظرافت و زيبايي آن ساخته شده است. ساختمان مذكور مقبرة محمد بن ابراهيم، پدر ابوحرب بختيار، ممدوح منوچهري دامغاني است. گنبد مذكور سابقاً ايواني داشت كه امروزه اثري از آن باقي نمانده است.
برج هاي مخروبه
درسه كيلومتري جنوب قوشة دامغان، در پيرامون روستاي امروان نقارهخانه و در ميان تپهها و خرابههاي متعدد، بناي ويرانهاي از خشت خام بر جاي مانده است. عدهاي معتقدند اين بنا بقاياي شهر تاريخي قومس يا كومش يا صد دروازه است ولي در صحت آن اطمينان زيادي وجود ندارد. در اطراف اين ويرانه ها، تپهها و خرابههايي به چشم ميخورد كه داراي برجهاي ديدهباني مخروبه هستند